Torres de Serranos

Torres de Serranos

Torres dels Serrans

Państwo	Hiszpania
Wspólnota autonomiczna	Walencja
Miejscowość	Walencja
Adres	Plaça dels Furs 5[1] lub Carrer Blanqueria 1ac, 46003 Walencja[2]
Typ budynku	brama miejska
Styl architektoniczny	gotyk
Architekt	Pere Balaguer
Rozpoczęcie budowy	1392
Ukończenie budowy	1398
Ważniejsze przebudowy	1893–1931
Właściciel	miasto Walencja[3]
Plan budynku 1 – fosa, 2 – wieże, 3 – schody
Położenie na mapie Walencji Torres de Serranos
Położenie na mapie Hiszpanii Torres de Serranos
Położenie na mapie Wspólnoty Walencji Torres de Serranos
39°28′45,48″N 0°22′33,36″W/39,479300 -0,375933

Wieże Serranos (hiszp. Torres de Serranos^[2][4], wal. Torres dels Serrans^[5][a]) lub Brama Serranos (hiszp. Puerta de Serranos^[1], wal. Porta dels Serrans^[1][b]) – monumentalna brama miejska w Walencji flankowana przez dwie baszty.

Już w czasach arabskich mury miejskie Walencji biegły wzdłuż koryta rzeki Turii. Ważne północne wejście do medyny stanowiła Bab al-Qantara (arab. باب القنطرة , „brama mostowa”) prowadząca bezpośrednio na jeden z mostów przez rzekę^[8][9][10]. Budowę nowoczesnych fortyfikacji otoczonych fosą rozpoczęto w 1356 roku za czasów Piotra IV Aragońskiego. W murze znajdowało się 12 bram dzielących się na główne i pomniejsze^[9][11].

W 1392 roku, na miejscu dawnej arabskiej bramy północnej, rozpoczęto budowę nowej konstrukcji^[2][4][12]. Rada miejska powierzyła to zadanie mistrzowi kamieniarskiemu Pere Balaguerowi. W poszukiwaniu inspiracji udał się on do Katalonii, na co otrzymał od miasta zaliczkę w wysokości 175 sueldo^[13]. Choć brak zachowanych dokumentów potwierdzających jego wybór^[14], przypuszcza się, że za wzór Balaguer obrał Bramę Królewską klasztoru w Poblet (Porta Reial)^[4][15]. Jako alternatywne źródło inspiracji wskazuje się także Bramę św. Michała w Morelli (Porta de Sant Miquel)^[14].

Materiał do budowy pozyskano z kamieniołomów Almaguer w Alginet oraz Bellaguarda w Benidorm^[13]. Prace trwały sześć lat i zakończyły się w 1398 roku^[2][11]. Efekt okazał się na tyle zadowalający, że rajcowie miejscy wynagrodzili mistrza Balaguera długim pasem cennej flamandzkiej tkaniny verní^[13].

Brama zyskała nazwę Serranos (kat. Serrans), „bramy górali”, co nawiązywało do osadników z aragońskiego Teruel, którzy zamieszkali w północnej dzielnicy za panowania Jakuba I Zdobywcy. Przez osoby z równin okalających Walencję osoby te mogły być postrzegane za „górali”. Alternatywnie nazwa ta może pochodzić od górzystej comarki Els Serrans (dosłownie „Górale”) położonej na północny zachód od miasta^[6][11][16].

Przez bramę prowadziła główna droga do miasta z Katalonii i Aragonii. Z uwagi na swoje strategiczne położenie na szlaku handlowym^[6][11] brama północna chroniona była przez dwie wieże^[4] oraz wartownię i dwie budki strażnicze (po jednej z każdej ze stron)^[11]. Oprócz tego wykorzystywano ją jako monumentalny łuk triumfalny^[4][14], a jej otwarte pomieszczenia na wyższych poziomach służyły jako trybuny dla arystokracji obserwującej miejskie uroczystości oraz witającej przybywających do miasta gości^[2][14]. W swojej historii brama częściej używana była w celach reprezentacyjnych niż obronnych^[14]; nigdy nie została uszkodzona w wyniku działań zbrojnych^[12].

Od 1586 roku brama pełniła funkcję więzienia dla szlachty (które przeniesiono do niej po pożarze ratusza), później więzienia powszechnego^{[2][4][8][11]}. W tym celu zamurowano dotychczas otwarte wnęki wież, pozostawiając jedynie zakratowane okna^[4][8]. Około 1775 roku, z powodu złego stanu technicznego, rozebrano blankowany chodnik strzelecki^[11]. W 1865 roku zburzono mury miejskie otaczające bramę, oszczędzając jednak samą budowlę, ze względu na funkcjonujące tam więzienie^[4][8]. W 1871 roku rozpoczęto likwidację fosy otaczającej bramę, na co wpływ miały zbierające się w niej zanieczyszczenia, jednak prace wstrzymano po interwencji przedstawicieli Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych San Carlos. Częściowo zasypaną fosę oczyszczono ponownie dopiero w 1910 roku^[11].

W latach 1887–1888 więzienie przeniesiono do klasztoru św. Augustyna^{[2][4][8][11]}. Niedługo później, w 1893 roku, w Akademii San Carlos sporządzono raport dotyczący renowacji budowli, który obejmował m.in. zalecenia odnośnie całkowitego odsłonięcia budowli i oczyszczenia jej otoczenia, odbudowy zniszczonych elementów, w tym blankowanego chodnika, odtworzenia fosy, odrestaurowania otworów strzelniczych i wyeksponowania schodów. Prace przeprowadził José Aixa^[8][15]. Wówczas to wieże zostały ponownie otwarte od strony miasta^[4][7][11], usunięto ściany dzielące pomieszczenia na cele, a także rozebrano krytą dachówką konstrukcję na tarasie centralnej części bramy i mur otaczający zewnętrzne schody^[11]. Prace trwały około 40 lat – choć ich zasadniczą część ukończono już w 1917 roku^[12], ostateczne zakończenie nastąpiło w 1931 roku^[12]. Wtedy też brama została objęta ochroną państwa^[1][2][8].

Podczas hiszpańskiej wojny domowej (1937–1938) w bramie przechowywano ewakuowane dzieła sztuki z muzeum Prado w Madrycie. Bez naruszania tkanki architektonicznej budynek, według projektu José Lino Vaamonde, przekształcono w skarbiec. Po zakończeniu działań wojennych przywrócono jego pierwotny stan^[7][12][16]

Dalsze prace restauracyjne przeprowadzono w latach 80. XX wieku oraz w 2000 roku^[12].

• 
  Okładka Regiment de la Cosa Pública z 1499
• 
  Litografia z 1858
• 
  Fotografia z 1870

Elementy konstrukcyjne

Elementy dekoracyjne

Brama została wzniesiona w walenckiej odmianie stylu gotyckiego^[4][13], z ornamentami nawiązującymi do gotyku płomienistego^[6].

Budowla składa się z trzech odrębnych brył: centralnej bramy oraz dwóch masywnych, flankujących ją wież^[2]. Konstrukcja ma grube, murowane ściany pokryte okładziną z łupanego wapienia^[8]. Brama zamknięta jest półkolistym łukiem klinowym^[2] z delikatnie zaznaczonym punktem centralnym. Pierwsze piętro centralnej części łączy obie wieże; od strony miasta pozostaje otwarte, odsłaniając w tym kierunku ostrołukową wnękę, natomiast od zewnątrz znajduje się tam bogato zdobiona płytka wnęka. Na szczycie bryły centralnej znajduje się taras, z którego prowadzą schody na ganek oraz na górny poziom wież^[8][12].

Wieże mają nieregularny plan – od strony wewnętrznej są prostokątne, natomiast od zewnętrznej przyjmują kształt pięciokąta^[8][12] – brak naroży miał zwiększać odporność budowli na ostrzał artyleryjski^[6]. Każda z nich składa się z trzech kondygnacji zwieńczonych tarasem. W dolnej części znajdują się pomieszczenia ze sklepieniami krzyżowo-żebrowymi, których żebra przechodzą następnie w ozdobne wsporniki. Dwa górne poziomy mają formę otwartych, ostrołukowych wnęk skierowanych ku miastu^[8][12]. Wieże są blankowane, choć podczas renowacji z początku XX wieku nie odtworzono oryginalnych zębów blankowania w formie koron^[14]. W górnej części wież znajdują się machikuły oraz zrekonstruowany blankowany chodnik obronny, wsparte na schodkowych kroksztynach połączonych kolebkami^[8][12].

Do lewej wieży przylegają masywne kamienne schody zbudowane w latach 1397–1398, które umożliwiały dostęp do wyższych części wieży. Jest to konstrukcja inspirowana gotyckimi schodami pałacowymi i rezydencji szlacheckich^[8][12].

Wśród elementów dekoracyjnych warto wymienić gotycką maswerkową ornamentykę nad przejściem bramy, rzeźbiony w kamieniu fryz arkadowy ponad machikułami w części centralnej, a także przedstawienia postaci biblijnych na kroksztynach. Nad łukiem wejściowym widnieją tarcze herbowe, natomiast wsporniki pod żebrami sklepiennymi zdobią figury zwierząt. W tylnej części konstrukcji znajdują się cztery gargulce osadzone na masywnych cokołach^[5][8][12].

Współcześnie większość wymienionych zdobień to rekonstrukcje wykonane na przełomie XIX i XX wieku^[5]. Oryginalnie ślepe ornamenty na fasadzie były malowane almangrą (czerwoną ochrą), a wsporniki i zworniki żeber sklepień pokrywała polichromia autorstwa Marçala de Sax i Pere Nicolau^[12].

Brama została objęta ochroną na mocy dekretu z 3 czerwca 1931 roku, kiedy to jako Pomnik Historyczno-Artystyczny (hiszp. Monumento Histórico-Artístico) włączono ją w skład Narodowego Skarbu Artystycznego (Tesoro Artístico Nacional)^[17]. Ponadto na mocy ustawy 16/1985 zaliczono ją do ogólnohiszpańskich Dóbr o Znaczeniu Kulturowym (hiszp. Bien de Interés Cultural). Budowla stanowi także Dobro o Znaczeniu Kulturowym (wal. Bé d’Interès Cultural) na mocy ustawy Generalitat Valenciana 4/1998 oraz element Dziedzictwa Historycznego Walencji (wal. Conjunt Històric de València) w randze zabytku (kat. Monument)^[1][2][3][8]

Obecnie (2025) brama i wieże są udostępnione do zwiedzania, oferując przy tym widoki na miasto oraz dawne koryto rzeki Turii^[2][4][5]. Stanowi także ważny punkt obchodów Cridy – ceremonii otwierającej Les Falles, walenckie Święto Ognia, podczas której uczestnicy są wzywani ze szczytu Wież Serranos do rozpoczęcia festiwalu^[4][5].

• Pla Especial de Protecció de Ciutat Vella. Catàleg de Proteccions [online], Conselleria de Medi Ambient, Infraestructures i Territori. Ajuntament de València, grudzień 2019, s. 95–108 [dostęp 2025-02-25]  (kat. • hiszp.).
• ArturoA. Zaragozá ArturoA., Arquitectura Gótica Valenciana, t. I, Generalitat Valenciana, październik 2000, ISBN 84-482-2545-7  (hiszp.).