Turak etiopski

Turak etiopski
	Menelikornis ruspolii
	(Salvadori, 1896)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	turakowe
Rodzina	turakowate
Podrodzina	turaki
Rodzaj	Menelikornis
Gatunek	turak etiopski
Synonimy
	Tauraco ruspolii (Salvadori, 1896); Turacus ruspolii Salvadori, 1896; Touraco ruspolii (Salvadori, 1896);
	Tauraco ruspolii (Salvadori, 1896); Turacus ruspolii Salvadori, 1896; Touraco ruspolii (Salvadori, 1896);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; bliski zagrożenia
	Zasięg występowania

Turak etiopski^[4] (Menelikornis ruspolii) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny turakowatych (Musophagidae), występującego wyłącznie na niewielkim obszarze południowej Etiopii^[1], gdzie jest endemitem. Bliski zagrożenia wyginięciem. Charakterystyczne dla tego i kilku spokrewnionych z nim gatunków jest występowanie w piórach unikatowych barwników: zielonej turakowerdyny i czerwonej turacyny, niespotykanych u prawie żadnych innych zwierząt^[5].

Odkrycie, zasięg, zagrożenie

Jest to wciąż bardzo słabo poznany gatunek. Pierwszy odkrył go w 1892 lub 1893 roku włoski podróżnik, książę Eugenio Ruspoli, który zebrał kilka okazów tego ptaka. Książę zginął jednak, nie zdążywszy spisać relacji ze swej podróży, przez co miejsce występowania gatunku pozostało na dłuższy czas tajemnicą. Okazy z kolekcji księcia Ruspolego opisał w 1896 roku Tommaso Salvadori, który nadał nowo odkrytemu gatunkowi łaciński epitet ruspolii – na cześć jego odkrywcy. Przez kolejne lata liczne ekspedycje badające Wschodnią Afrykę usiłowały zlokalizować występowanie tego turaka, jednak bezskutecznie. Dopiero w latach 40. XX wieku zaobserwowano kilka okazów w dystrykcie Arero w południowej Etiopii. Od tamtej pory obserwowano te ptaki bardzo rzadko, stąd powstało przypuszczenie, że jest to gatunek bardzo nieliczny i zagrożony wymarciem^[6]. W ostatnich latach okazało się jednak, że jest bardziej rozprzestrzeniony i pospolity, niż wcześniej sądzono^[3]^[a]. Ponieważ ptak ten preferuje określony typ środowiska: suche, górskie lasy subtropikalne na wysokości 1250–1860 m n.p.m.^[7], może być wrażliwy zarówno na zmiany klimatyczne (pustynnienie wywołane powtarzającymi się we Wschodniej Afryce suszami), jak i bezpośrednią działalność człowieka (wyrąb lasów itp.)^[3].

Systematyka

Gatunek ten zwykle umieszczany był w rodzaju Tauraco^[2]^[3]. W 2020 roku w oparciu o badania filogenetyczne zaproponowano wydzielenie go do rodzaju Menelikornis^[8]^[9], Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) zaakceptował tę propozycję^[8]. Nie wyróżnia się podgatunków^[8].

Morfologia

Turak etiopski ukazujący swe czerwone lotki

Wygląd: Generalnie upierzeniem przypomina blisko spokrewnionego z nim turaka białouchego^[10] i kilka innych gatunków turaków: z przewagą zielonych piór na głowie, szyi i piersiach, z niebieskimi pokrywami skrzydeł, niebieskim brzuchem i ogonem, oraz z czerwonymi lotkami. Brak dymorfizmu płciowego w upierzeniu. Od spokrewnionych z nim turaków odróżnia go czub w formie delikatnej, różowo-białej „peruki” oraz mięsiste, krwistoczerwone wyrostki skórne nad okiem, tworzące „niby-rzęsy”.

Skrzydła stosunkowo krótkie i zaokrąglone, ogon długi, przystosowany do manewrowania wśród gałęzi.

Średnie wymiary

Długość ciała: około 40 cm (wraz z długim ogonem),
Długość skrzydła: 18 cm^[6],
Masa ciała: 200–290 g^[10].

Ekologia i zachowanie

Biotop

Wyżynne i górskie, suche lasy subtropikalne i tropikalne, z przewagą akacji i drzew iglastych^[7]^[10].

Zachowanie

Lata słabo, za to zręcznie skacze i wspina się wśród koron drzew i gęstych krzewów.

Pożywienie

Przeważnie owoce.

Rozmnażanie

Nie zaobserwowano jeszcze lęgów tego wciąż mało poznanego gatunku^[6].

Uwagi

↑ W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN od roku 2022 jest zaliczany do niższej kategorii zagrożenia – NT – „bliski zagrożenia”; w latach 2000–2022 był klasyfikowany jako VU – „narażony na wyginięcie”, a od 1994 jako EN – „zagrożony”.

Przypisy

1 2 Ruspoli’s Turaco. IBC: The Internet Birds Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-08)]. (ang.).
1 2 D. Lepage: Ruspoli's Turaco Tauraco ruspolii. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-01-02]. (ang.).
1 2 3 4 Menelikornis ruspolii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Musophaginae Billberg, 1828 - turaki (Wersja: 2023-12-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2025-03-12].
↑ Pod red. Przemysława Busse: Mały słownik zoologiczny. Ptaki T. II. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 304. ISBN 83-214-0043-4.
1 2 3 Prince Ruspoli’s Turaco. [w:] Endemic Birds of Ethiopia [on-line]. Selamta.net. [dostęp 2012-02-12]. (ang.).
1 2 Prince Ruspoli’s Turaco. Turacos.org. [dostęp 2012-02-12]. (ang.).
1 2 3 F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v12.2). [dostęp 2023-01-02]. (ang.).
↑ Utku Perktaş, Jeff G. Groth, George F. Barrowclough. Phylogeography, Species Limits, Phylogeny, and Classification of the Turacos (Aves: Musophagidae) Based on Mitochondrial and Nuclear DNA Sequences. „American Museum novitates”. seria 2, t. 36 (3949), s. 1–61, 2020. (ang.).
1 2 3 Prince Ruspoli’s Turaco. Avian Web. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-01)]. (ang.).

Linki zewnętrzne

Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[7] W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN od roku 2022 jest zaliczany do niższej kategorii zagrożenia – NT – „bliski zagrożenia”; w latach 2000–2022 był klasyfikowany jako VU – „narażony na wyginięcie”, a od 1994 jako EN – „zagrożony”.

[IBC-1] 1 2 Ruspoli’s Turaco. IBC: The Internet Birds Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-08)]. (ang.).

[avibase-2] 1 2 D. Lepage: Ruspoli's Turaco Tauraco ruspolii. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-01-02]. (ang.).

[iucn-3] 1 2 3 4 Menelikornis ruspolii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-4] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Musophaginae Billberg, 1828 - turaki (Wersja: 2023-12-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2025-03-12].

[Busse-5] Pod red. Przemysława Busse: Mały słownik zoologiczny. Ptaki T. II. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 304. ISBN 83-214-0043-4.

[EBE-6] 1 2 3 Prince Ruspoli’s Turaco. [w:] Endemic Birds of Ethiopia [on-line]. Selamta.net. [dostęp 2012-02-12]. (ang.).

[turacos-8] 1 2 Prince Ruspoli’s Turaco. Turacos.org. [dostęp 2012-02-12]. (ang.).

[ioc-9] 1 2 3 F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v12.2). [dostęp 2023-01-02]. (ang.).

[perktas-10] Utku Perktaş, Jeff G. Groth, George F. Barrowclough. Phylogeography, Species Limits, Phylogeny, and Classification of the Turacos (Aves: Musophagidae) Based on Mitochondrial and Nuclear DNA Sequences. „American Museum novitates”. seria 2, t. 36 (3949), s. 1–61, 2020. (ang.).

[Aweb-11] 1 2 3 Prince Ruspoli’s Turaco. Avian Web. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-01)]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[a]

[7]

[8]

[9]

[10]