Wielkolot

Wielkolot
	Petaurista
	Link, 1795
	; Wielkolot rdzawy (P. petaurista)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Nadgromada	żuchwowce
Gromada	ssaki
Infragromada	łożyskowce
Rząd	gryzonie
Podrząd	wiewiórkokształtne
Rodzina	wiewiórkowate
Podrodzina	wiewiórki
Plemię	polatuchy
Rodzaj	wielkolot
	Typ nomenklatoryczny
	Sciurus petaurista Pallas, 1766
Synonimy
	Petauristus: G. Fischer, 1814; Galeolemur Lesson, 1840; Schoinobates Lesson, 1842;
	Petauristus: G. Fischer, 1814; Galeolemur Lesson, 1840; Schoinobates Lesson, 1842;
Gatunki
	20 gatunków (w tym 2 wymarłe) – zobacz opis w tekście
	20 gatunków (w tym 2 wymarłe) – zobacz opis w tekście

Wielkolot^[5] (Petaurista) – rodzaj ssaków z podrodziny wiewiórek (Sciurinae) w obrębie rodziny wiewiórkowatych (Sciuridae).

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Azji^[6]^[7]^[8].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 270–610 mm, długość ogona 280–770 mm; masa ciała 0,49–3 kg^[7]^[9].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1795 roku niemiecki przyrodnik Johann Heinrich Friedrich Link w książce swojego autorstwa o tytule Wkład w historię naturalną^[1]. Gatunkiem typowym jest (absolutna tautonimia) wielkolot rdzawy (P. petaurista).

Etymologia

Petaurista (Petauristus): łac. petaurista ‘akrobata, tancerz’, od gr. πεταυριστης petauristēs ‘akrobata’^[10].
Galeolemur: gr. γαλεη galeē lub γαλη galē ‘łasica’; rodzaj Lemur Linnaeus, 1758 (lemur)^[11]. Rodzaj opisany jako należący do Cynocephalidae na podstawie okazu z Cejlonu, lecz według Thomasa, jako że na Cejlonie nie występują lotokoty musi to być gatunek z rodzaju Petaurista^[12]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Galeopithecus macrourus Temminck, 1836 (nomen dubium).
Schoinobates: σχοινοβατης skhoinobatēs ‘tancerz na linie, linoskoczek’^[13]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Pteromys leucogenys Temminck, 1827.

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki^[14]^[9]^[6]^[5]:

Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[5]	Podgatunki^[7]^[6]^[9]	Rozmieszczenie geograficzne^[7]^[6]^[9]	Podstawowe wymiary^[7]^[9]^[b]	Status IUCN^[15]
Petaurista leucogenys	(Temminck, 1827)	wielkolot białolicy	3 podgatunki	endemit Japonii: Honsiu, Sikoku i Kiusiu	DC: 27–48 cm DO: 28–41 cm MC: 0,49–1,2 kg	LC
Petaurista xanthotis	(A. Milne-Edwards, 1872)	wielkolot chiński	gatunek monotypowy	endemit Chińskiej Republiki Ludowej: Qinghai, wschodni Tybet, Gansu, Syczuan i północno-zachodni Junnan; zakres wysokości: 2000–3400 m n.p.m.	DC: 32–44 cm DO: 29–38 cm MC: 0,73–1,2 kg	LC
Petaurista lena	O. Thomas, 1907		gatunek monotypowy	endemit Tajwanu: ograniczony do lasów liściastych i iglastych; zakres wysokości: 1200–3750 m n.p.m.	DC: 35–51 cm DO: 36–52 cm MC: 0,88–1,9 kg	NE
Petaurista caniceps	(J.E. Gray, 1842)		gatunek monotypowy	Nepal, północno-wschodnie Indie (północny Bengal Zachodni na wschód do Arunachal Pradesh i Nagalandu), Bhutan, południowa Chińska Republika Ludowa (południowy Tybet, Syczuan, Kuejczou i Junnan)	DC: 30–37 cm DO: 36–40 cm MC: brak danych	NE
Petaurista grandis	(Swinhoe, 1863)		gatunek monotypowy	endemit Tajwanu: lasy liściaste	DC: brak danych DO: brak danych MC: brak danych	NE
Petaurista petaurista	(Pallas, 1766)	wielkolot rdzawy	15 podgatunków	południowo-wschodnia Chińska Republika Ludowa przez Półwysep Malajski do Sumatry, Jawy, Borneo i przybrzeżnych wysp; zakres wysokości: 0–3100 m n.p.m.	DC: 28–52 cm DO: 34–63 cm MC: 0,99–2,9 kg	LC
Petaurista elegans	(Temminck, 1836)	wielkolot strojny	3 podgatunki	Sumatra, Jawa (wraz z wyspą Kembang), góry północnego Borneo i Wyspy Natuna	DC: brak danych DO: brak danych MC: brak danych	LC
Petaurista marica	(O. Thomas, 1912)		gatunek monotypowy	północno-wschodnie Indie, północna i wschodnia Mjanma, południowa Chińska Republika Ludowa (Junnan i Kuangsi), Laos, Wietnam, Tajlandia i półwyspowa Malezja; zakres wysokości: 200–4000 m n.p.m.	DC: około 36 cm DO: około 38 cm MC: brak danych	NE
Petaurista sybilla	O. Thomas & Wroughton, 1916		gatunek monotypowy	północno-wschodnie Indie (południowy Asam, Meghalaya i Manipur), północna Mjanma, środkowa i południowa Chińska Republika Ludowa (na wschód do Hubei i Hunan)	DC: około 34 cm DO: około 34 cm MC: brak danych	NE
Petaurista albiventer	(J.E. Gray, 1834)		2 podgatunki	północne Indie (Pendżab i Uttarakhand), Nepal, południowa Chińska Republika Ludowa (południowo-wschodni Tybet i północno-zachodni Junnan) i Tajlandia; niepotwierdzony w północno-wschodnim Afganistanie i północno-zachodnim Pakistanie; zakres wysokości: 1350–3050 m n.p.m.	DC: 33–55 cm DO: 39–45 cm MC: 1,1–1,8 kg	NE
Petaurista yunanensis	(J. Anderson, 1875)		gatunek monotypowy	Chińska Republika Ludowa (Tybet, Syczuan, Junnan i Kuangsi) rozciągając się do północnej Mjanmy, północnego Laosu i północnego Wietnamu; zakres wysokości: 1800–4270 m n.p.m.	DC: 41–61 cm DO: 49–60 cm MC: 0,73–1,2 kg	NE
Petaurista hainanus	G.M. Allen, 1925		gatunek monotypowy	endemit Chińskiej Republiki Ludowej: Hajnan	DC: 40–51 cm DO: 45–59 cm MC: brak danych	NE
Petaurista alborufus	(A. Milne-Edwards, 1870)	wielkolot biało-czerwony	5 podgatunków	północno-wschodnie Indie, środkowa Chińska Republika Ludowa (na północ do Shaanxi, na wschód do Hubei), Mjanma i północna Tajlandia; zakres wysokości: 800–3500 m n.p.m.	DC: 35–58 cm DO: 40–61 cm MC: 1,2–1,9 kg	LC
Petaurista philippensis	(W. Elliot, 1839)	wielkolot orientalny	5 podgatunków	fragmentarycznie w środkowych, południowych i północno-wschodnich Indiach, Sri Lance i Chińskiej Republice Ludowej (na południe od wschodniego Gansu i Shaanxi) do wiąkszości kontynentalnej Azji Południowo-Wschodniej oraz archipelag Mergui)	DC: 38–61 cm DO: 48–69 cm MC: 1,3–2,3 kg	LC
Petaurista magnificus Chińska Republika Ludowa	(B.H. Hodgson, 1836)	wielkolot wspaniały	gatunek monotypowy	Nepal, północno-wschodnie Indie (Sikkim i Arunachal Pradesh), Bhutan i Chińska Republika Ludowa (południowy Tybet); zakres wysokości: około 3000 m n.p.m.	DC: 36–42 cm DO: 41–55 cm MC: 1,3–1,8 kg	LC
Petaurista nobilis	(J.E. Gray, 1842)	wielkolot szlachetny	3 podgatunki	Nepal, północno-wschodnie Indie (Sikkim, Arunachal Pradesh i północny Bengal Zachodni) i Bhutan; zakres wysokości: 1500–3000 m n.p.m.	DC: 35–59 cm DO: 38–60 cm MC: 2,3–3 kg	NT
Petaurista mechukaensis	Choudhury, 2007		gatunek monotypowy	endemit Indii: dolina Mechuka (Arunachal Pradesh); zakres wysokości: 1800–2000 m n.p.m.	DC: 46–53 cm DO: 52–77 cm MC: brak danych	NT
Petaurista siangensis	Choudhury, 2013		gatunek monotypowy	endemit Indii: zakłada się, że występuje między rzeką Siang a rzeką Dibang (Arunachal Pradesh)	DC: około 57 cm DO: około 56 cm MC: brak danych	NE

Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski, NT – gatunek bliski zagrożenia; NE – gatunki niepoddane jeszcze ocenie.

Opisano również gatunki wymarłe z plejstocenu Azji:

Petaurista brachyodus Yang Zhongjian, 1934^[16]
Petaurista tetyukhensis Tiunov & Gimranov, 2020^[17]

Uwagi

↑ Wariant pisowni Petaurista Link, 1795.
↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

1 2 J.H.F. Link: Beyträge zur Naturgeschichte. Cz. 2. Rostock: K.C. Stiller, 1795, s. 52, 78. (niem.).
↑ J.G. Fischer von Waldheim: Zoognosia tabulis synopticis illustrata, in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita. Cz. 3. Mosquae: Nicolai S. Vsevolozsky, 1814, s. xviii, 498. (łac.).
↑ R.-P. Lesson: Species des Mammifères bimanes et quadrumanes; suivi d’un mémoire sur les Oryctéropes. Paris: J.B. Baillière, 1840, s. 261. (fr.).
↑ R.-P. Lesson: Nouveau Tableau du Règne Animal: Mammifères. Paris: Arthus Bertrand, 1842, s. 190. (fr.).
1 2 3 Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 198–199. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
1 2 3 4 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 606–608. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
1 2 3 4 5 J. Koprowski, E. Goldstein, K. Bennett & C. Pereira: Family Sciuridae (Tree, Flying and Ground Squirrels, Chipmunks, Prairie Dogs and Marmots). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher, Jr & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 769–777. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Petaurista. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-23].
1 2 3 4 5 Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 388–390. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 526.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 288.
↑ O. Thomas. The nomenclature of the flying-lemurs. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 1, s. 252, 1908. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 624.
↑ C.J. Burgin, J.S. Zijlstra, M.A. Becker, H. Handika, J.M. Alston, J. Widness, S. Liphardt, D.G. Huckaby & N.S. Upham: The ASM Mammal Diversity Database. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 2.1) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-04-15]. (ang.).
↑ Taxonomy: Petaurista – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-04-26]. (ang.).
↑ Z.-j. Yang. On the Insectivora, Chiroptera, Rodentia and Primates Other Than Sinanthropus from Locality 1 at Choukoutien. „Paleontologica Sinica”. Series C. 8, s. 44, 1934. (ang.).
↑ M.P. Tiunov & D.O. Gimranov. The first fossil Petaurista (Mammalia: Sciuridae) from the Russian Far East and its paleogeographic significance. „Palaeoworld”. 29 (1), s. 177, 2020. DOI: 10.1016/j.palwor.2019.05.007. (ang.).

Bibliografia

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).

[2] Wariant pisowni Petaurista Link, 1795.

[16] DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

[Link-1] 1 2 J.H.F. Link: Beyträge zur Naturgeschichte. Cz. 2. Rostock: K.C. Stiller, 1795, s. 52, 78. (niem.).

[fis-3] J.G. Fischer von Waldheim: Zoognosia tabulis synopticis illustrata, in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita. Cz. 3. Mosquae: Nicolai S. Vsevolozsky, 1814, s. xviii, 498. (łac.).

[les40-4] R.-P. Lesson: Species des Mammifères bimanes et quadrumanes; suivi d’un mémoire sur les Oryctéropes. Paris: J.B. Baillière, 1840, s. 261. (fr.).

[les42-5] R.-P. Lesson: Nouveau Tableau du Règne Animal: Mammifères. Paris: Arthus Bertrand, 1842, s. 190. (fr.).

[Cichocki&inni-6] 1 2 3 Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 198–199. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-7] 1 2 3 4 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 606–608. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Koprowski&inni-8] 1 2 3 4 5 J. Koprowski, E. Goldstein, K. Bennett & C. Pereira: Family Sciuridae (Tree, Flying and Ground Squirrels, Chipmunks, Prairie Dogs and Marmots). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher, Jr & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 769–777. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).

[Wilson&Reeder-9] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Petaurista. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-23].

[amw-10] 1 2 3 4 5 Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 388–390. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655682_526]-11] Palmer 1904 ↓, s. 526.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655444_288]-12] Palmer 1904 ↓, s. 288.

[Thomas-13] O. Thomas. The nomenclature of the flying-lemurs. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 1, s. 252, 1908. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655780_624]-14] Palmer 1904 ↓, s. 624.

[mdd-15] C.J. Burgin, J.S. Zijlstra, M.A. Becker, H. Handika, J.M. Alston, J. Widness, S. Liphardt, D.G. Huckaby & N.S. Upham: The ASM Mammal Diversity Database. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 2.1) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-04-15]. (ang.).

[17] Taxonomy: Petaurista – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-04-26]. (ang.).

[yang-18] Z.-j. Yang. On the Insectivora, Chiroptera, Rodentia and Primates Other Than Sinanthropus from Locality 1 at Choukoutien. „Paleontologica Sinica”. Series C. 8, s. 44, 1934. (ang.).

[tiu&gim-19] M.P. Tiunov & D.O. Gimranov. The first fossil Petaurista (Mammalia: Sciuridae) from the Russian Far East and its paleogeographic significance. „Palaeoworld”. 29 (1), s. 177, 2020. DOI: 10.1016/j.palwor.2019.05.007. (ang.).

[1]

[a]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[b]

[15]

[16]

[17]