Wodnik kasztanowaty

Wodnik kasztanowaty
	Eulabeornis castaneoventris
	Gould, 1844
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	żurawiowe
Rodzina	chruściele
Rodzaj	Eulabeornis; Gould, 1844
Gatunek	wodnik kasztanowaty
Synonimy
	Aramides castaneoventris (Gould, 1844); Gallirallus castaneoventris (Gould, 1844);
	Aramides castaneoventris (Gould, 1844); Gallirallus castaneoventris (Gould, 1844);
Podgatunki
	E. c. sharpei Rothschild, 1906; E. c. castaneoventris Gould, 1844;
	E. c. sharpei Rothschild, 1906; E. c. castaneoventris Gould, 1844;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski

Wodnik kasztanowaty^[4], wodnokur duży^[5] (Eulabeornis castaneoventris) – gatunek dużego lub średniej wielkości ptaka z rodziny chruścieli (Rallidae). Występuje w północnej Australii i na okolicznych wyspach, w tym na indonezyjskich Wyspach Aru. Niezagrożony wyginięciem.

Taksonomia

Gatunek opisał po raz pierwszy John Gould w roku 1844 pod nazwą Eulabeornis castaneoventris. Opis zamieścił w Handbook to the Birds of Australia. Holotyp pochodził z Zatoki Karpentaria, został zabity przez kontradmirała Johna L. Stokesa. Przy okazji, Gould w Port Essington pozyskał również jaja wodnika kasztanowatego. Przez IOC gatunek ten jest umieszczany w monotypowym rodzaju Eulabeornis^[6]; rodzaj ten bywa poszerzany o Aramides, Amaurolimnas i Gymnocrex^[7]. W języku Aborygenów gatunek ten zwany jest Mor-dug-e-ra^[8].

Etymologia

Nazwa rodzajowa: gr. ευλαβης eulabēs – ostrożny, rozważny < ευ eu – dobry; λαβειν labein – wziąć; ορνις ornis, ορνιθος ornithos – ptak^[9]. Epitet gatunkowy: łac. castaneus – kasztanowo-brązowy < castanea – kasztan < gr. καστανον kastanon – kasztan; venter, ventris – brzuch^[10].

Podgatunki i zasięg występowania

Wyróżnia się następujące podgatunki^[6]^[7]:

E. c. sharpei Rothschild, 1906 – Wyspy Aru
E. c. castaneoventris Gould, 1844 – wybrzeża północnej Australii, od północnych wybrzeży Australii Zachodniej po Terytorium Północne.

Środowisko życia stanowią błotniste wybrzeża, namorzyny^[8] oraz podmokłe tereny trawiaste^[11].

Morfologia

Nie występuje znaczny dymorfizm płciowy^[8]. U samca tył szyi, grzbiet, kuper i sterówki oliwkowe, na kuprze pióra mają odcień rudobrązowy. Wewnętrzne chorągiewki skrzydełka, lotek I i II rzędu kasztanowe; podobnie ubarwione są sterówki. Wierzch i boki głowy oraz gardło szare. Spód ciała wyraźnie kasztanowy, barwa nabiera intensywności na pokrywach podskrzydłowych i podogonowych. Boki szyi i pierś cechuje nieco szarawa barwa. Dziób u nasady zielony lub żółty^[8], końcówka o barwie rogu. Tęczówka czerwona, u młodych samców żółta. Nogi i stopy żółtooliwkowe^[8] lub brązowe^[12]. Samica z tyłu głowy i na grzbiecie szara^[12]. Masa ciała samców 626–910 g, samic 550–710 g^[7].

Wymiary średnie

Wymiary przedstawiono w mm, dla holotypu stanowią zaokrąglenia wymiarów podanych w calach.

Okaz	Całkowita długość	Dziób	Skrzydło	Ogon	Skok
holotyp John Gould	482	57	241	152	63
♂ G.M. Mathews	537	61	212	136	70
♀ G.M. Mathews	512	56	206	130	66

Lęgi

Okres lęgowy trwa od września do lutego; biologia lęgowa słabo poznana^[7] – jest to gatunek niezwykle skryty^[8]. Gniazdo umieszczone jest na niskim, pochyłym drzewie mangrowym, 0,9–2,1 m nad ziemią. Budulec stanowią wytyki. Wodnik kasztanowaty nie wyścieła gniazda. Zniesienie liczy 4 jaja. Cechuje je wydłużony kształt oraz różowobiałe tło pokryte na całej powierzchni czerwonokasztanowo lub lawendowo. Ich wymiary to 51,5–54 mm na 36,5 mm^[12].

Status zagrożenia

Przez IUCN gatunek klasyfikowany jest jako najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność populacji ani jej trend nie są znane (stan w 2023). Występuje na 6 obszarach uznanych za ostoje ptaków IBA; są to: w Indonezji Pulau Baun i Pulau Kobroor, a w Australii – Limmen Bight, Port McArthur Tidal Wetlands System (obejmujący m.in. estuarium rzeki McArthur), okolice rzek Prince Regent i Mitchell oraz Wyspy Tiwi^[11].

Przypisy

↑ Eulabeornis castaneoventris, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
1 2 D. Lepage: Chestnut Rail Eulabeornis castaneoventris. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2021-09-26]. (ang.).
↑ Eulabeornis castaneoventris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Rodzina: Rallidae Leach, 1820 - chruściele - Rails and Coots (wersja: 2024-01-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2025-02-16].
↑ P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 73, 1999.
1 2 F. Gill, D. Donsker, P. Rasmussen (red.): Flufftails, finfoots, rails, trumpeters, cranes, limpkin. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-03-31]. (ang.).
1 2 3 4 del Hoyo, J.; Elliot, A. & Christie, D.A.: Handbook of the Birds of the World. T. 3. Hoatzin to Auks. Lynx Edicions, 1996, s. 193. ISBN 84-87334-20-2.
1 2 3 4 5 6 John Gould: Handbook to The birds of Australia. T. 2. 1865, s. 338–339.
↑ Eulabeornis, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-02-18] (ang.), [archiwum].
↑ Castaneoventris, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-02-18] (ang.), [archiwum].
1 2 Species factsheet: Chestnut Rail Eulabeornis castaneoventris. BirdLife International, 2024. [dostęp 2025-02-16]. (ang.).
1 2 3 Macalister Mathews: A manual of the birds of Australia. 1921, s. 196.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Eulabeornis castaneoventris, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[avibase-2] 1 2 D. Lepage: Chestnut Rail Eulabeornis castaneoventris. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2021-09-26]. (ang.).

[iucn-3] Eulabeornis castaneoventris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-4] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Rodzina: Rallidae Leach, 1820 - chruściele - Rails and Coots (wersja: 2024-01-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2025-02-16].

[mc-5] P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 73, 1999.

[ioc-6] 1 2 F. Gill, D. Donsker, P. Rasmussen (red.): Flufftails, finfoots, rails, trumpeters, cranes, limpkin. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-03-31]. (ang.).

[hbw3-7] 1 2 3 4 del Hoyo, J.; Elliot, A. & Christie, D.A.: Handbook of the Birds of the World. T. 3. Hoatzin to Auks. Lynx Edicions, 1996, s. 193. ISBN 84-87334-20-2.

[gould-8] 1 2 3 4 5 6 John Gould: Handbook to The birds of Australia. T. 2. 1865, s. 338–339.

[hbwalive1-9] Eulabeornis, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-02-18] (ang.), [archiwum].

[hbwalive2-10] Castaneoventris, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-02-18] (ang.), [archiwum].

[birdlife-11] 1 2 Species factsheet: Chestnut Rail Eulabeornis castaneoventris. BirdLife International, 2024. [dostęp 2025-02-16]. (ang.).

[mathews-12] 1 2 3 Macalister Mathews: A manual of the birds of Australia. 1921, s. 196.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]