Polskie wyprawy andyjskie lat 30. XX w.

Polskie wyprawy andyjskie lat 30. XX w. – określenie dwóch wypraw polskich wspinaczy wysokogórskich w Andy zrealizowanych w latach trzydziestych XX wieku^[1][2][3].

• Pierwsza Polska Wyprawa Andyjska 1933/34 pod kierownictwem Konstantego Narkiewicza-Jodki (sześciotysięczniki – pierwsze zdobycie Mercedario i Cerro Ramada, wejścia na La Mesa, Alma Negra, odkrycie Pico Polaco (6050 m), wejścia na pięciotysięczniki – m.in. Cerro Negro (5550 m) oraz eksploracja regionu Aconcagui)
• Druga Polska Wyprawa Andyjska 1936/37 pod kierownictwem Justyna Wojsznisa (m.in. pierwsze wejście na Ojos del Salado).

Pierwsza Polska Wyprawa Andyjska z lat 1933–1934 w argentyński rejon Cordillera de la Ramada była pierwszą polską zorganizowaną wyprawą o charakterze alpinistyczno-badawczym; uzyskała ona światowy rozgłos^[2].

Wzięli w niej udział: dr Konstanty Narkiewicz-Jodko (fizyk i kierownik wyprawy), inż. Stefan Daszyński (geolog), dr Jan Kazimierz Dorawski (lekarz), inż. Adam Karpiński (konstruktor lotniczy), inż. Stefan Osiecki (architekt, plastyk) oraz Wiktor Ostrowski (ówczesny student politechniki, późniejszy inżynier)^[2].

Podczas wyprawy uczestnicy zdobyli następujące szczyty (chronologicznie):

• 3 stycznia 1934 r.: Trabante I (4860 m n.p.m.; Dorawski i Karpiński)^[2]
• 9 stycznia.: Trabante II (5300 m n.p.m.; Narkiewicz-Jodko i Ostrowski)^[2]
• 16 stycznia: Pilar Grande (6000 m n.p.m.; Karpiński)^[2]
• 18 stycznia: Mercedario (6720 m n.p.m.; Karpiński, Ostrowski, Daszyński i Osiecki – było to pierwsze w historii udokumentowane zdobycie tego szczytu)^[2]
  • 26 stycznia: Cerro Wanda (5271 m n.p.m.; Karpiński i Dorawski – nieznany szczyt, nazwany przez polskich zdobywców, także znany w j. angielskim jako „Wanda Peak”)^[2][4]
• 27 styczniia: Cerro Negro (5550 m n.p.m.; Dorawski, Karpiński, Ostrowski)^[2]
• 9 lutego: Alma Negra (6110 m n.p.m.; Dorawski i Ostrowski)^[2]
• 10 lutego: La Mesa (6150 m n.p.m.; Dorawski i Ostrowski)^[2]
• ok. 10 lutego: Cerro Ramada (6410 m n.p.m.; Narkiewicz-Jodko – pierwsze wejście)^[2]
• 8 marca: Aconcagua (6960 m n.p.m. – najwyższy szczyt Andów, Ameryki Południowej oraz całej Ameryki; Ostrowski, Daszyński, Osiecki, Narkiewicz-Jodko; nowa wschodnia droga; tzw. „Ruta de los Polacos”)^[2].

Do innych sukcesów wyprawy należy odkrycie sześciotysięcznika, nazwanego przez polskich odkrywców Cerro N, ale nie zdobytego do 1958 r.^[5] lub 1962 r.^[2] (gdy dokonała tego wyprawa z Argentyny; geografowie argentyńscy zmienili nazwę na Pico Polaco)^[2]. Podobnie na cześć polskich zdobywców spływające z Mercedario lodowce otrzymały później nazwy: Lodowiec Ostrowskiego i Lodowiec Karpińskiego (Glacier Karpiński i Glaciar Ostrowski)^[2][6].

Wyprawa miała także znaczenie naukowe, w wymiarach eksploracji geograficznej i geologicznej (m.in. w zakresie tektoniki i stratygrafii, paleontologii i petrografii), a także obserwacji meteorologicznych. Ważne były także obserwacje medyczne Dorawskiego, dotyczące funkcjonowania organizmu człowieka w warunkach górskich^[2].

Druga Polska Wyprawa Andyjska z lat 1936–1937 pod kierownictwem Justyna Wojsznisa miała miejsce w rejonie Ojos del Salado, na pograniczu Argentyny i Chile^[2]. Do uczestników wyprawy należeli, oprócz Wojsznisa: Witold Paryski, Stefan Osiecki, Jan Szczepański^[2].

Podczas wyprawy uczestnicy zdobyli następujące szczyty (chronologicznie):

• 18 stycznia 1937 r.: Cerro de Los Patos (6280 m n.p.m.; szczyt zdobyty przez wszystkich uczestników)^[2]
• 4 lutego: Cerro del Nacimiento (Paryski zdobył szczyt południowo-zachodni o wysokości 6330 m n.p.m., a Wojsznis północno-zachodni o wysokości 6493 m n.p.m.; następnego dnia Wojsznis zdobył również szczyt północno-wschodni o wysokości 6490 m n.p.m.)^[2]
• 7 lutego: Nevado Pissis (5950 m n.p.m.; Osiecki i Szczepański, odkrycie górskiego jeziora Laguna Negra)^[2]
• tego samego dnia: Cerro Sosa (ok. 5000 m n.p.m.; Wojsznis i Paryski)^[2]
• tego samego dnia: Volcán del Viento (6010 m n.p.m.; Wojsznis)^[2]
• 24 lutego: Nevado Tres Cruces (6620 m n.p.m.; Osiecki i Paryski – najpierw wspinacze osiągnęli środkowy wierzchołek; dwa dni później Paryski samotnie zdobył południowy szczyt)^[2]
• 26 lutego: Ojos del Salado (6870 m n.p.m.; Szczepański i Wojsznis – pierwsze wejście na ten szczyt^[7])^[2]
• 11 marca: Volcan de Copiapo (6052 m n.p.m.; Paryski i Szczepański)^[2].

Podobnie jak podczas pierwszej wyprawy, uczestnicy dokonali szeregu badań naukowych, w tym wykonali szkic topograficzny obszaru o powierzchni ok. 3000 km kw.; medyczne obserwacje Paryskiego, podobnie jak obserwacje Dorawskiego z lat poprzednich, przyczyniły się do wzbogacenia wiedzy nad aklimatyzacją wspinaczy i chorobą wysokościową^[2].

Sukcesy Polaków zostały obszernie opisane w argentyńskiej i chilijskiej prasie; zorganizowano szereg spotkań, między innymi w Buenos Aires, La Plata, Montevideo i Santiago. Pokazano także film nakręcony w trakcie wyprawy^[2].

Efektem tych ekspedycji było także powstanie zbioru tekstów przedstawiających osiągnięcia polskich wspinaczy. Artykuły, a także książki, były publikowane przez uczestników wypraw wiele lat po ich zakończeniu. Publikacje te miały miejsce zarówno w kręgach specjalistycznych, np. w czasopismach takich jak Wierchy i Taternik (także obcojęzycznych, m.in. w The Geographical Journal^[8]), jak i w szerszym zakresie – w formie książek autobiograficznych, wspomnieniowych lub narracji przypominających wyprawy, wydawanych przez różnorodne wydawnictwa o szerokim profilu (np. książki – Narkiewicza-Jodki W walce o szczyty Andów, 1935; Ostrowskiego Na szczytach Kordyljerów. Wspomnienia z polskiej wyprawy naukowo-alpinistycznej w Kordyllera de los Andes z tego samego roku; jego późniejsza Wyżej niż kondory z 1959; Szczepańskiego Wyprawa do księżycowej ziemi, 1954; Paryskiego W górach Atakamy, 1957; czy Dorawskiego Pierwsza wyprawa w Andy, 1961)^[1].