Wywiad (rozmowa)

Wywiad – przeznaczona do publikacji rozmowa przeprowadzona przez dziennikarza z budzącą zainteresowanie, najczęściej znaną osobą^[1][2][3] (twórcą, sportowcem, politykiem, celebrytą itp.). Terminem tym określa się również sposób zdobywania przez dziennikarza informacji^[4].

Wywiad ma strukturę rozmowy, w której naprzemiennie występują formułowane przez dziennikarza krótkie pytania (lub zdania mające funkcję pytań) i dłuższe odpowiedzi rozmówcy. Inne gatunki dziennikarskie nie muszą w tak bezpośredni sposób przekazywać dynamiki procesu zasięgania informacji przez dziennikarza^[4][5]. W wywiadzie prasowym słowa obu uczestników przytaczane są w mowie niezależnej i są wizualnie odróżnione od siebie^[6]. Poza elementami takimi jak tytuł, lead oraz korpus zawierający wymianę replik między dziennikarzem a interlokutorem, w wywiadzie może pojawić się również nota biograficzna o rozmówcy, wyimki tekstowe (cytaty graficznie wyeksponowane poprzez np. zmianę czcionki, umieszczenie w ramce), fotografie bohatera lub bohatera z dziennikarzem w miejscu przeprowadzenia wywiadu czy też opis okoliczności towarzyszących wywiadowi, na kształt didaskaliów^[6][7][8].

Wywiady rzadko przeprowadza się z osobami mało znanymi^[9]; zwykle ich bohaterami są osoby „reprezentujące coś w danej dziedzinie” – zajmujące istotną pozycję w sprawach politycznych, gospodarczych lub też cieszące się autorytetem ze względu na swoje osiągnięcia artystyczne, naukowe, sportowe lub wykonywany zawód^[10]. Wśród czynników mających wpływ na wybór bohatera wywiadu wymienia się: jego kompetencje, zajmowane stanowisko lub funkcję, popularność, autorytet, osobowość, zwyczajowość, niezwykłość^[11][12].

Wywiad uważany jest za formę wypowiedzi medialnej, która wprowadza odbiorcę „za kulisy” pracy dziennikarza. Z tym według badaczy wiąże się jego atrakcyjność – daje on bowiem wrażenie bezpośredniego kontaktu ze słowem rozmówcy (co z kolei ma być gwarantem, że zostało ono przekazane wiernie i bez przekłamań)^[13][14]. Jest to jednak wrażenie tylko pozorne, gdyż wywiad prasowy zawsze przed publikacją podlega obróbce i – na ogół – autoryzacji, co może doprowadzić do znaczących zmian merytorycznej zawartości wypowiedzi względem jej pierwotnej wersji^[15][16]. Również rejestrowane wywiady telewizyjne i radiowe poddawane są opracowaniu^[15], a rozmówca ma prawo do autoryzacji^[17]. Jako idealną formę wywiadu wskazuje się bezpośrednią rozmowę przed audytorium^[6].

Wywiad jest gatunkiem łączącym w sobie cechy informacji i publicystyki: informuje o faktach, jednocześnie ujawniając poglądy rozmówcy^[18], którego osoba i wyrażane opinie są celowo eksponowane^[19]. Jest to powodem dla którego badacze odmiennie klasyfikują wywiad w przestrzeni dwóch tradycyjnych zbiorów: gatunków informacyjnych i publicystycznych. Określany jest on m.in. jako gatunek pograniczny, informacyjno-publicystyczny, „skomplikowany gatunek informacyjny” lub niezaliczany w ogóle do żadnej z tych kategorii^[20].

Wśród opisanych w literaturze przedmiotu typologii wywiadu wymienić można m.in. podziały ze względu na:

• medium: wywiad prasowy, radiowy, telewizyjny, w formie książki^[21][22];
• dominującą tematykę:
  • zur Sache – dotyczy faktów informacyjnych;
  • zur Person – prezentujący osobowość i przekonania rozmówcy (publicystyczny).

Autorem tej klasyfikacji jest Hans-Joachim Netzer^[12][23];

• metodę przygotowania – wywiad:
  • improwizowany – kiedy dziennikarz nie zawsze jest w stanie przewidzieć, z kim przeprowadzi rozmowę, np. podczas imprez masowych;
  • przygotowany – dziennikarz opracowuje wcześniej pytania, biorąc pod uwagę temat i rozmówcę; autoryzowany w przypadku prasy, emitowany na żywo lub rejestrowany w przypadku radia i telewizji^[24].

Wśród pierwowzorów wywiadu prasowego wskazuje się:

• starożytne dialogi, których autorami byli m.in. Platon i Lukian z Samosat;
• średniowieczne dialogowane traktaty i pisma filozoficzne;
• druki ulotne z okresu reformacji i kontrreformacji;
• artykuły polityczne w formie pytań i odpowiedzi^[1][25].

Mimo to wywiad jest gatunkiem autochtonicznym dla prasy, tj. ukształtowanym na łamach tego medium^[26][27].

Pierwszym opublikowanym wywiadem był wywiad Jamesa Gordona Bennetta Sr., ojca Jamesa Gordona Bennetta Jr., z pocztmistrzem z Buffalo, opublikowany w „New York Herald” 13 października 1835 r. Bennetta uważa się za twórcę tego gatunku^[28].

• Maria Wojtak: Analiza gatunków prasowych. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2010. ISBN 978-83-227-2880-2.
• Zbigniew Bauer: Wywiad. Gatunek i metoda. W: Dziennikarstwo i świat mediów. Zbigniew Bauer, Edward Chodziński (red.). Kraków: Universitas, 2010. ISBN 978-83-242-1021-3.
• Kazimierz Wolny-Zmorzyński, Andrzej Kaliszewski, Wojciech Furman: Gatunki dziennikarskie. Teoria, praktyka, język. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2006. ISBN 978-83-60501-01-6.
• Magdalena Ślawska: Sztuka mediów. O świadomości gatunkowej dziennikarzy prasowych. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2019. ISBN 978-83-226-3678-7.
• Magdalena Ślawska. Typologie gatunków medialnych – przegląd stanowisk. „Forum Lingwistyczne”, s. 15–29, 2017. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. 
• Barbara Sobczak: Wywiad telewizyjny na żywo. Charakterystyka gatunku. Poznań: Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, 2006. ISBN 83-88176-68-4.