Zakład Leczniczo-Wychowawczy „Centos” w Otwocku
 Tablica pamiątkowa znajdująca się przy wejściu na teren dawnego Zakładu Leczniczo-Wychowawczego „Centos” w Otwocku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Gliniecka |
Zakład Leczniczo-Wychowawczy CENTOSU przy ul. Glinieckiej w Otwocku nazywany również otwockim „Centosem” – istniejąca w latach 1928–1942 placówka leczniczo-wychowawcza, utworzony z inicjatywy Związku Centrali Towarzystw Opieki nad Sierotami Żydowskimi Rzeczypospolitej Polskiej (CENTOS)[1].
Był pierwszą i do wybuchu II wojny światowej jedyną placówką przeznaczoną dla żydowskich dzieci z zaburzeniami psychicznymi i niepełnosprawnością intelektualną. Zakład miał na celu przystosowanie wychowanków do samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie[2].
W latach 1937–1942, kierownikiem Zakładu Leczniczo-Wychowawczego był pedagog i poeta Kalman Lis[3][4].
II wojna światowa
1 września 1939 w trakcie niemieckiej inwazji na Polskę, Zakład został zbombardowany. W wyniku eksplozji i pożaru nią wywołanego, na miejscu zginęło 7 dzieci, a 32 zostało ciężko rannych. Rannych zostało także 5 członków personelu[5] w tym kierownik Zakładu, Kalman Lis[3].
Podczas okupacji niemieckiej, Zakład znajdował się wraz z między innymi Sanatorium Żydowskiego Towarzystwa Przeciwgruźliczego „Brijus” oraz Szpitalem dla Nerwowo i Psychicznie Chorych Żydów „Zofiówka”, na terenie getta otwockiego w tzw. dzielnicy kuracyjnej[2][1]. W tym okresie utworzono również sierociniec dla dzieci-uchodźców wygnanych z Niemiec w 1938 roku w ramach Polenaktion, w którym przebywało 50 dzieci[2].
Zakład Leczniczo-Wychowawczy w Otwocku istniał do likwidacji otwockiego getta w dniu 19 sierpnia 1942. Prawdopodobnie tego dnia, Niemcy przy udziale policjantów getta i granatowych policjantów, pognali większość podopiecznych na otwocki Umschlagplatz, a dzieci chore, osłabione oraz niepełnosprawne intelektualnie w stopniu głębokim zastrzelili na miejscu[2].
Według relacji Frumy Lewkowicz, kierownik sierocińca dla dzieci-uchodźców Chaim Ossowiecki został rozstrzelany wraz ze swoją żoną i swoimi podopiecznymi[2].
Upamiętnienie
W 2014 na łamach kwartalnika Przegląd Historyczno-Oświatowy ukazał się artykuł Marzeny Pękowskiej pt. Organizacja Zakładu Leczniczo-Wychowawczego „Centos” dla żydowskich dzieci niepełnosprawnych intelektualnie w Otwocku (1928–1939) (nr 1/2 (2014), s. 141–156).
W 2023 ukazała się książka Sebastiana Rakowskiego pt. Szkoła samodzielności. Historia Zakładu Leczniczo-Wychowawczego „Centos” w Otwocku 1928–1942, poświęcona działalności tejże instytucji[2][6][7].
Przypisy
- 1 2 Zakład Leczniczo-Wychowawczy prowadzony przez Związek Towarzystw Opieki nad Sierotami Żydowskimi Rzeczypospolitej Polskiej „Centos”. zydziotwoccy-history.pl. [dostęp 2024-09-02].
- 1 2 3 4 5 6 Sebastian Rakowski: Zagłada otwockiego „Centosu”. wiez.pl. [dostęp 2024-09-02].
- 1 2 Agnieszka Żółkiewska: Kalman Lis. Encyklopedia getta warszawskiego. [dostęp 2024-09-02].
- ↑ About Kalman Lis. thesongremains.org. [dostęp 2024-09-02].
- ↑ 1 września 1939r., piątek. zydziotwoccy-history.pl. [dostęp 2024-09-02].
- ↑ Zagłada gett w Otwocku, Falenicy i Rembertowie – Marsz Pamięci i Modlitwy. wszystkoconajwazniejsze.pl. [dostęp 2024-09-02].
- ↑ 81. rocznica zagłady gett w Otwocku, Falenicy i Rembertowie. Marsz pamięci i modlitwy ruszy w niedzielę. Polska Agencja Prasowa. [dostęp 2024-09-02].