Zamek w Swobnicy

Zamek w Swobnicy
Schloss Wildenbruch
Zabytek: nr rej. A-760 z 31 marca 1957[1]
Ilustracja
Widok z zachodu (2015)
Państwo

 Polska

Województwo

 zachodniopomorskie

Miejscowość

Swobnica

Styl architektoniczny

pierwotnie gotycki

Inwestor

joannici

Wysokość całkowita

31 m (wieża)

Kondygnacje

2–3

Powierzchnia użytkowa

1 961 m²

Rozpoczęcie budowy

1377

Ukończenie budowy

1382

Ważniejsze przebudowy

XV, XVII, XVIII wiek

Pierwszy właściciel

joannici

Kolejni właściciele

Hohenzollernowie, skarb państwa, von Lenart

Obecny właściciel

gmina Banie

Plan budynku
Plan budynku
Położenie na mapie gminy Banie
Mapa konturowa gminy Banie, na dole znajduje się punkt z opisem „Zamek w Swobnicy”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko lewej krawiędzi nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Zamek w Swobnicy”
Położenie na mapie województwa zachodniopomorskiego
Mapa konturowa województwa zachodniopomorskiego, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Zamek w Swobnicy”
Położenie na mapie powiatu gryfińskiego
Mapa konturowa powiatu gryfińskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Zamek w Swobnicy”
Ziemia53°01′51,7″N 14°37′23,9″E/53,031028 14,623306

Zamek w Swobnicy (niem. Schloss Wildenbruch[2]) – zamek z XIV wieku w Swobnicy w powiecie gryfińskim, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa zachodniopomorskiego wraz z parkiem z aleją kasztanowcową.

Historia

Zamek średniowieczny (XIV-XV wiek)

Zamek wznieśli joannici baliwatu brandenburskiego[3] w latach 1377–1382[4] za zgodą książąt szczecińskich Świętobora I i Bogusława VII[5], wydaną w 1377 roku[3]. W 1382 roku Joannici[6] przenieśli do zamku w Swobnicy swoją komandorię (komturię[7]) po zdobyciu i spaleniu[8] ich zamku w Rurce przez mieszczan z Chojny w 1373 roku[9].

Pod budowę wybrano półwysep Jeziora Grodziskiego. Z trzech stron zamek otaczała woda, a dodatkowe wzmocnienie stanowiła fosa, od strony zachodniej odcinająca połwysep od lądu stałego. Za fosą rozciągało się przedzamcze o funkcji gospodarczej. Broniły go kolejny nawodniony przekop o szerokości 25 m i fortyfikacje drewniano-ziemne[10]. Budowę zaczęto zapewne wkrótce po uzyskaniu pozwolenia od książąt szczecińskich na wzniesienie zamku w 1377. Pięć lat później na zamku w Swobnicy zamieszkał joannicki komendant Henryk von Güntersberg[10].

Zamek zbudowano z cegły na kamiennym fundamencie, a mury sięgały wysokości od 15 do 18 m. Od góry obiegał je ganek z krenelażem. Od strony północnej wznosił się krótki (7 x 10 m), podpiwniczony, dwukondygnacyjny dom mieszkalny niezajmujący całej długości kurtyny. Na jego piętrze znajdowały się zapewne od wschodu kaplica (wzmiankowana w 1420), zbrojownia (pierwotny refektarz?) i izby mieszkalne. W narożniku zamku ulokowano masywną wieżę, bergfried liczącą pierwotnie 31 m wysokości. Dołem była ona czworoboczna, na rzucie kwadratu o boku 12,3 m[10]. Znajdował się tu głęboki loch więzienny. Górna, dwudziestometrowa część miała plan kolisty. Najwyższa kondygnacja była zaopatrzona w blankowanie i zwieńczona ceglanym ostrosłupem lub stożkiem[10].

Bramę wjazdową umieszczono w murze zachodnim w pobliżu wieży.

W XV wieku powstało gotyckie skrzydło na długości całej kurtyny wschodniej (skrzydło środkowe). Mieścił się tam skarbiec i mieszkanie komendanta. Być może w tym też okresie nadbudowano wieżę przystosowując ją do użycia broni palnej.

W XV lub w końcu XVI wieku powstało skrzydło południowe (po prawej stronie od wjazdu)[10].

Zamek po przebudowie barokowej (XVIII wiek)

Po wojnie trzydziestoletniej zakon Joannitów został usunięty w 1648 roku ze Swobnicy, a zamek w 1690 roku przejął ród Hohenzollernów z Schwedt[5][10], który władał nim do 1945 roku[3]. W 1730 roku obiekt przebudowano w stylu barokowym[11] i przekształcono go w rezydencję myśliwską[5]. Zburzono wtedy budynek północny i południowy (lewy i prawy) i na miejscu najstarszego domu gotyckiego z XIV wieku zbudowano trakt pałacowy z osiowo zaznaczonym wejściem[10]. Kolejne prace prowadzono na zamku w XIX wieku.

Zamek po II wojnie światowej

W 1945 roku zamek został uszkodzony. Podczas II wojny światowej na zamku przechowywano pomnik Fryderyka II Wielkiego ze Szczecina[12]. Po II wojnie światowej znaleziono na zamku także kapitele z Kołbacza, Nowogardu, Szadzka, renesansowe płyty nagrobne z portretami Filipa I i Barnima IX z żoną[13]. W czasach PRL zespół zamkowy należał do państwowego gospodarstwa rolnego. W tym okresie korpus główny zamku był użytkowany jako spichlerz[14], a pozostałe pomieszczenia służyły za mieszkania i biura[15]. W 1992 roku zamek nabył holenderski przedsiębiorca von Lenart[14][5].

Pierwotny park przez lata zaniedbań zamienił się w gęsty las[3], a zamek pomimo swojej wartości został zdewastowany w 1954 roku i nie doczekał się remontu[5][16] (w 2008 roku zawaliło się północne skrzydło[3]) aż do listopada 2011 roku, kiedy to właściciel oddał gminie Banie zaniedbany zamek dzięki działalności Towarzystwa Zamku w Swobnicy, co umożliwiło rozpoczęcie remontu[17][5]. Główną część zamku pokryto nowym dachem w 2012 roku za kwotę 718 tys. zł[3]. Jesienią 2013 roku zakończono remont średniowiecznej wieży ze środków m.in. MKiDN za łączną kwotę 385 tys. zł.

Zamek wpisano do rejestru zabytków nieruchomych 31 marca 1957 roku (nr rej.: A-760), pod tym samym numerem rejestru dopisano park z aleją kasztanowcową 4 grudnia 1980 roku[1].

Architektura

Zamek znajduje się poza centrum wsi i prowadzi do niego brukowana aleja obsadzona szpalerem lip i kasztanowców[18]. Obiekt znajduje się nad Jeziorem Grodziskim[11] (lub Zamkowym[18] – położonym na rzece Tywie; w dużej mierze wyschniętym[3]) i dzięki fosie był z trzech stron otoczony wodą[5]. Jest to obiekt trójkrzydłowy, w stylu pierwotnie gotyckim[18][11], na planie kwadratu o boku 50 m z wewnętrznym dziedzińcem[5]. Wieża ma wysokość 31 m, przekrój kwadratu u podstawy i okręgu powyżej[5][11]. Od zachodu zamku znajduje się przedzamcze, na które składają się dwa ceglane budynki gospodarcze[18]. Powierzchnia użytkowa zamku wynosi 1 961 m², a jego kubatura to 20 049 m³[15].

Zobacz też

Galeria

Przypisy

  1. 1 2 Rejestr zabytków nieruchomych – województwo zachodniopomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 stycznia 2025, s. 36 [dostęp 2023-03-28].
  2. ↑ Heinrich Jobst von Wintzingerode, Schwierige Prinzen die Markgrafen von Brandenburg-Schwedt, Berlin 2011, s. 77, ISBN 978-3-8305-1881-5, OCLC 780310867 [dostęp 2023-03-28].
  3. 1 2 3 4 5 6 7 Hinterkeuser 2014 ↓, s. II.
  4. ↑ Hinterkeuser 2014 ↓, s. V.
  5. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Swobnica - zamek joannitów [online], Architektura średniowiecza i starożytności [dostęp 2023-03-28] (pol.).
  6. ↑ Hinterkeuser 2014 ↓, s. III.
  7. ↑ Maria Irena Mileska, Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski, Wyd. 2., zmienione, Warszawa: Państwowe Wydawn. Nauk, 1992, s. 702, ISBN 83-01-09822-8, OCLC 28702180 [dostęp 2023-03-28].
  8. ↑ Rurka [online], Zamki znane i nieznane [dostęp 2023-03-28] (pol.).
  9. ↑ Bohdan Guerquin, Zamki w Polsce, Wyd. 2., popr, Warszawa: Arkady, 1984, s. 278, ISBN 83-213-3239-0, OCLC 12302498 [dostęp 2023-03-28].
  10. 1 2 3 4 5 6 7 Leszek Kajzer, Stanisław Kołodziejski, Jan Salm, Leksykon zamków w Polsce, Wydanie II, Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2022, ISBN 978-83-213-5213-8 [dostęp 2024-09-01].
  11. 1 2 3 4 Tadeusz Wojciech Lange, Szpitalnicy, joannici, kawalerowie maltańscy, Warszawa: Dom Wydawn. Bellona, 1999, s. 89, ISBN 83-11-08970-1, OCLC 43893352 [dostęp 2023-03-28].
  12. ↑ Zbigniew Mazur, Wspólne dziedzictwo? : ze studiów nad stosunkiem do spuścizny kulturowej na Ziemiach Zachodnich i Północnych, Poznań: Instytut Zachodni, 2000, s. 211, ISBN 83-87688-02-9, OCLC 46329184 [dostęp 2023-03-28].
  13. ↑ Kazimierz Piwarski, Stanisława Zajchowska (red.), Odbudowa ziem odzyskanych, 1945-1955, Poznań: Instytut Zachodni, 1957, s. 276.
  14. 1 2 Hinterkeuser 2014 ↓, s. IV.
  15. 1 2 Skwirzyńska 1999 ↓, s. 3.
  16. ↑ Maria Glińska, Stowarzyszenie Historyków Sztuki. Oddział Szczeciński, 50 lat polskich badań nad sztuką Szczecina i Pomorza Zachodniego : materiały z seminarium 29-30 wrzesień 1995, Szczecin: Stowarzyszenie Historyków Sztuki, Oddział Szczeciński, 1996, s. 99, ISBN 83-905667-1-0, OCLC 40744159 [dostęp 2023-03-28].
  17. ↑ Hinterkeuser 2014 ↓, s. IV–V.
  18. 1 2 3 4 Skwirzyńska 1999 ↓, s. 2.

Bibliografia

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.