Zamek w Tucholi
 Budynek Urzędu Miejskiego w Tucholi stojący w miejscu zamku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
Plac Zamkowy, ul. Szkolna |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Rozpoczęcie budowy |
ok. 1335 |
| Ukończenie budowy |
przed 1356 |
| Zniszczono |
1871 |
| Pierwszy właściciel | |
| Kolejni właściciele |
Janusz Brzozogłowy, starostowie tucholscy |
Położenie na mapie Tucholi  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |
Położenie na mapie powiatu tucholskiego  | |
Położenie na mapie gminy Tuchola _location_map.png) | |
 53°35′16″N 17°51′22″E/53,587778 17,856111 | |
Zamek w Tucholi – nieistniejący krzyżacki zamek komturski w Tucholi, siedziba komturii tucholskiej.
Historia
W miejscu zamku znajdowała się wzmiankowana w 1307 r. warownia należąca do Władysława Łokietka, spalona przez Krzyżaków w 1308 r. Następnie należała do rodu Świeców, którzy w 1330 r. przekazali ją Krzyżakom[1]. W Tucholi utworzono samodzielną komturię, a w 1346 r. wielki mistrz Heinrich Dusemer von Arfberg lokował miasto na prawie chełmińskim[2]. Przypuszczalnie budowę ceglanego zamku rozpoczęto w dekadzie po utworzeniu komturii, a zakończono przed 1356 r., kiedy to obniżono rangę Tucholi do prokuratorstwa[3]. W 1410 r. został opanowany przez wojska polskie dowodzone przez Janusza Brzozogłowego i bronił się przed Krzyżakami, którzy ostatecznie go odbili. W 1454 r. zamek wraz z miastem poddał się wojskom polskim, a po II pokoju toruńskim stał się siedzibą starostów[1]. W latach 1657 i 1659 był niszczony przez wojska szwedzkie. Został rozebrany po pożarze Tucholi w 1871 r. w celu pozyskania materiałów budowlanych na odbudowę miasta. Z czasem na terenie zamczyska powstała nowa zabudowa, która wchłonęła pozostałości średniowiecznych murów[2].
Architektura
Zamek znajdował się w zachodniej części miasta, nad strugą Kicz i dużym stawem młyńskim. Jego umocnienia przylegały do murów miejskich. Składał się z zamku wysokiego i dwóch przedzamczy. Założenie zamkowe zostało rozpoznane w niewielkim stopniu i jego szczegółowa rekonstrukcja nie jest możliwa. Na podstawie lustracji z 1565 r. i wyników fragmentarycznych badań archeologicznych uważa się, że zamek wysoki założony był na planie czworoboku o wymiarach 48x23m i zabudowanych tylko dwóch skrzydłach. W wyższym skrzydle południowym znajdował się kościół oraz pomieszczenie reprezentacyjne. W drugim skrzydle, prawdopodobnie zachodnim, znajdowały się refektarz i kapitularz. Pozostałe boki zamykały drewniane ganki obronne. Być może istniało też wąskie trzecie skrzydło, a w narożach umiejscowione były wieże[4]. Według alternatywnej teorii zamek wysoki miał tylko jedno skrzydło o wymiarach 36x10m[5].
W miejscu dawnego zamku wysokiego znajduje się Szkoła Podstawowa nr 1 (ul. Szkolna 1), w której zachowały się piwnice, pierwotnie ze sklepieniami kolebkowymi i krzyżowo-żebrowymi. Mur z dwoma otworami szczelinowymi znajduje się w piwnicy budynku przy ul. Szkolnej 3. W Urzędzie Miejskim (pl. Zamkowy 1) zachowały się dwie piwnice oraz wyeksponowany na parterze fragment muru kamiennego. W Tucholskim Ośrodku Kultury (pl. Zamkowy 3) znajdują się odsłonięte mury budynku przedzamcza, przypuszczalnie spichlerza[6].
Przypisy
- 1 2 Guerquin 1984 ↓, s. 312.
- 1 2 Kajzer, Kołodziejski i Salm 2001 ↓, s. 505.
- ↑ Torbus 2023 ↓, s. 585-586.
- ↑ Torbus 2014 ↓, s. 232-234.
- ↑ Janusz Michalew: Tuchola – zamek krzyżacki Tuchel. medievalheritage.eu. [dostęp 2025-04-13].
- ↑ Torbus 2023 ↓, s. 585.
Bibliografia
- Bohdan Guerquin: Zamki w Polsce. Warszawa: Arkady, 1984. ISBN 83-213-3239-0.
- Leszek Kajzer, Stanisław Kołodziejski, Jan Salm: Leksykon zamków w Polsce. Warszawa: Arkady, 2001. ISBN 978-83-213-4158-3.
- Tomasz Torbus: Zamki konwentualne państwa krzyżackiego w Prusach. Cz. I. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2014. ISBN 978-83-7908-002-1.
- Tomasz Torbus: Zamki konwentualne państwa krzyżackiego w Prusach. Cz. II: Katalog. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2023. ISBN 978-83-7453-216-7.