Zaroślarka

Zaroślarka
	Paraxerus
	Forsyth Major, 1893
	; Zaroślarka akacjowa (P. cepapi)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	gryzonie
Podrząd	wiewiórkokształtne
Rodzina	wiewiórkowate
Podrodzina	afrowiórki
Plemię	olejówki
Rodzaj	zaroślarka
	Typ nomenklatoryczny
	Sciurus cepapi A. Smith, 1836
Synonimy
	Aethosciurus O. Thomas, 1916; Tamiscus O. Thomas, 1918; Montisciurus Eisentraut, 1976;
	Aethosciurus O. Thomas, 1916; Tamiscus O. Thomas, 1918; Montisciurus Eisentraut, 1976;
Gatunki
	12 gatunków (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście
	12 gatunków (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście

Zaroślarka^[5] (Paraxerus) – rodzaj ssaków z podrodziny afrowiórek (Xerinae) w obrębie rodziny wiewiórkowatych (Sciuridae).

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Afryce^[6]^[7]^[8].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 103–230,8 mm, długość ogona 103,3–214 mm; masa ciała 40,2–685 g^[7]^[9].

Systematyka

Rodzaj (w randze podrodzaju w obrębie Xerus) definiował w 1893 roku szwajcarski zoolog i botanik Charles Immanuel Forsyth Major w artykule zatytułowanym O niektórych wiewiórkach mioceńskich, z uwagami na temat uzębienia i klasyfikacji Sciurinae, opublikowanym w czasopiśmie „Proceedings of the Zoological Society of London”^[1]. Forsyth Major wymienił kilka gatunków – Sciurus congicus Kuhl, 1820, Sciurus isabella J.E. Gray, 1862, Sciurus lemniscatus Le Conte, 1857, Sciurus pyrropus F. Cuvier, 1833, Sciurus boehmi A. Reichenow, 1886, Sciurus cepapi A. Smith, 1836 i Sciurus palliatus W.C.H. Peters, 1852 – z których gatunkiem typowym jest (późniejsze oznaczenie)^[10] Sciurus cepapi A. Smith, 1836 (zaroślarka akacjowa).

Etymologia

Paraxerus: gr. παρα para ‘blisko’; rodzaj Xerus Hemprich & Ehrenberg, 1833 (afrowiórka)^[10].
Aethosciurus: gr. αιθος aithos ‘ognisty, płomienny’^[11]; rodzaj Sciurus Linnaeus, 1758 (wiewiórka)^[2]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sciurus poensis A. Smith, 1830.
Tamiscus: rodzaj Tamias Illiger, 1811 (pręgowiec); łac. przyrostek zdrabniający -iscus^[12]^[3]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sciurus emini^[a] Stuhlman, 1894.
Montisciurus: łac. mons, montis ‘góra’^[13]; rodzaj Sciurus Linnaeus, 1758 (wiewiórka)^[4]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Paraxerus cooperi Hayman, 1950.

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki^[14]^[9]^[6]^[5]:

Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[5]	Podgatunki^[7]^[6]^[9]	Rozmieszczenie geograficzne^[7]^[6]^[9]	Podstawowe wymiary^[7]^[9]^[b]	Status IUCN^[15]
Paraxerus poensis	(A. Smith, 1830)	zaroślarka zielonkowa	gatunek monotypowy	rozłącznie od Sierra Leone do wschodniej Ghany (na zachód Kotliny Wolty), od południowo-wschodniej Nigerii do wschodniego Konga, na południe do północno-zachodniej Angoli (Kabinda) i północnej Demokratycznej Republiki Konga oraz wyspa Bioko; zakres wysokości: do 1600 m n.p.m.	DC: 15,4–15,5 cm DO: 15,9–16,6 cm MC: 125–144 g	LC
Paraxerus cooperi	Hayman, 1950	zaroślarka wyżynna	gatunek monotypowy	na północ od rzeki Sanaga w południowo-wschodniej Nigerii i zachodniego Kamerunu; zakres wysokości: powyżej 1400 m n.p.m.	DC: 19,5–20 cm DO: około 19 cm MC: około 250 g	DD
Paraxerus boehmi	(A. Reichenow, 1886)	zaroślarka samotna	4 podgatunki	Afryka Środkowa od Sudanu Południowego przez Demokratyczną Republikę Konga, Ugandy, Rwandy i Burundi na południe do północno-zachodniej Tanzanii i północnej Zambii; zakres wysokości: do 2300 m n.p.m.	DC: około 13 cm DO: 13,8–14,6 cm MC: 70–75 g	LC
Paraxerus alexandri	(O. Thomas & Wroughton, 1907)	zaroślarka leśna	gatunek monotypowy	północno-wschodnia Demokratyczna Republika Konga oraz zachodnia i południowa Uganda; zakres wysokości: poniżej 1500 m n.p.m.	DC: 13–15 cm DO: 10,3–11 cm MC: 40–45 g	LC
Paraxerus ochraceus	(Huet, 1880)	zaroślarka ochrowa	8 podgatunków	Kenia i Tanzania; być może rozciąga się do Sudanu Południowego i południowej Etiopii; zakres wysokości: 0–2500 m n.p.m.	DC: 16–16,5 cm DO: 16,4–16,6 cm MC: 125–137 g	LC
Paraxerus palliatus	(W.C.H. Peters, 1852)	zaroślarka ruda	7 podgatunków	południowy Sudan i wschodnia Kenia na południe do Tanzanii (wraz z wyspami Zanzibar i Mafia), Malawi, Mozambiku, południowo-wschodniego Zimbabwe (las Chirinda) i północno-wschodniej Zambii; zakres wysokości: do 2000 m n.p.m.	DC: około 21 cm DO: 20–21 cm MC: 307–312 g	LC
Paraxerus flavovittis	(W.C.H. Peters, 1852)	zaroślarka pręgowana	4 podgatunki	południowo-wschodnia Kenia, wschodnia Tanzania, południowo-zachodnie Malawi i północno-wschodni Mozambik	DC: 16,8–17,1 cm DO: 15,7–16,3 cm MC: brak danych	LC
Paraxerus vexillarius	(P.S. Kershaw, 1923)	zaroślarka górska	2 podgatunki	endemit Tanzanii: góra Kilimandżaro i pasmo górskie Eastern Arc (Usumbara, Uluguru i Udzungwa)	DC: 21–23 cm DO: 18–18,4 cm MC: około 243 g	LC
Paraxerus cepapi	(A. Smith, 1836)	zaroślarka akacjowa	10 podgatunków	zachodnia Tanzania na południe do północno-wschodniej Południowej Afryki i od południowej Angoli i północno-wschodniej Namibii na wschód do Mozambiku	DC: około 23 cm DO: około 18 cm MC: 180–186 g	LC
Paraxerus lucifer	(O. Thomas, 1897)	zaroślarka piekielna	gatunek monotypowy	południowo-zachodnia Tanzania i północne Malawi; być może północno-wschodnia Zambia; zakres wysokości: powyżej 2000 m n.p.m.	DC: około 23 cm DO: 19,7–19,8 cm MC: 680–685 g	DD
Paraxerus vincenti	Hayman, 1950	zaroślarka mozambicka	gatunek monotypowy	endemit Mozambiku: góra Namuli; zakres wysokości: 1200–1850 m n.p.m.	DC: 21–21,5 cm DO: około 21 cm MC: brak danych	EN

Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski, EN – gatunek zagrożony, DD – gatunki o nieokreślonym stopniu zagrożenia.

Opisano również gatunek wymarły z pliocenu Afryki^[16]:

Paraxerus meini Denys, 2011

Uwagi

↑ Podgatunek P. boehmi.
↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

1 2 Ch.I. Forsyth Major. On some Miocene Squirrels, with Remarks on the Dentition and Classification of the Sciurinæ. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1893, s. 189, 1893. (ang.).
1 2 O. Thomas. A new Genus for Sciurus poensis and its Allies. „The Annals and magazine of natural history”. Eighth Series. 17 (99), s. 271, 1916. (ang.).
1 2 O. Thomas. On the Striped Squirrels hitliprto referred to the Genus Paraxerus. „The Annals and magazine of natural history”. Ninth Series. 1 (1), s. 33, 1918. (ang.).
1 2 M. Eisentraut. Das Gaumenfaltenmuster der Säugetiere und seine Bedeutung für Stammesgeschichtliche und taxonomische Untersuchungen. „Bonner zoologische Monographien”. 8, s. 93, 96, 1976. (niem.).
1 2 3 Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 206, 207. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
1 2 3 4 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 612–614. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
1 2 3 4 5 J. Koprowski, E. Goldstein, K. Bennett & C. Pereira: Family Sciuridae (Tree, Flying and Ground Squirrels, Chipmunks, Prairie Dogs and Marmots). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher, Jr & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 834–837. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Paraxerus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-23].
1 2 3 4 5 Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 392–393. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
1 2 T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 515, 1904. (ang.).
↑ Jaeger 1959 ↓, s. 9.
↑ Jaeger 1959 ↓, s. 130.
↑ Jaeger 1959 ↓, s. 158.
↑ C.J. Burgin, J.S. Zijlstra, M.A. Becker, H. Handika, J.M. Alston, J. Widness, S. Liphardt, D.G. Huckaby & N.S. Upham: The ASM Mammal Diversity Database. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 2.1) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-04-27]. (ang.).
↑ Taxonomy: Paraxerus – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-04-27]. (ang.).
↑ Ch. Denys: Rodents. W: T. Harrison (red.): Paleontology and Geology of Laetoli: Human Evolution in Context. Berlin: Springer, 2011, s. 17. ISBN 978-90-481-9955-6. (ang.).

Bibliografia

E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 3 (Revised second printing). Springfield: Charles C. Thomas, 1959, s. 1–316. (ang.).

[a-13] Podgatunek P. boehmi.

[16] DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

[Forsyth-1] 1 2 Ch.I. Forsyth Major. On some Miocene Squirrels, with Remarks on the Dentition and Classification of the Sciurinæ. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1893, s. 189, 1893. (ang.).

[Thomas1916-2] 1 2 O. Thomas. A new Genus for Sciurus poensis and its Allies. „The Annals and magazine of natural history”. Eighth Series. 17 (99), s. 271, 1916. (ang.).

[Thomas1918-3] 1 2 O. Thomas. On the Striped Squirrels hitliprto referred to the Genus Paraxerus. „The Annals and magazine of natural history”. Ninth Series. 1 (1), s. 33, 1918. (ang.).

[Eisentraut-4] 1 2 M. Eisentraut. Das Gaumenfaltenmuster der Säugetiere und seine Bedeutung für Stammesgeschichtliche und taxonomische Untersuchungen. „Bonner zoologische Monographien”. 8, s. 93, 96, 1976. (niem.).

[Cichocki&inni-5] 1 2 3 Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 206, 207. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-6] 1 2 3 4 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 612–614. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Koprowski&inni-7] 1 2 3 4 5 J. Koprowski, E. Goldstein, K. Bennett & C. Pereira: Family Sciuridae (Tree, Flying and Ground Squirrels, Chipmunks, Prairie Dogs and Marmots). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher, Jr & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 834–837. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).

[Wilson&Reeder-8] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Paraxerus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-23].

[amw-9] 1 2 3 4 5 Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 392–393. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[Palmer-10] 1 2 T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 515, 1904. (ang.).

[CITEREFJaeger1959[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=wu.89043220607&seq=49_9]-11] Jaeger 1959 ↓, s. 9.

[CITEREFJaeger1959[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=wu.89043220607&seq=170_130]-12] Jaeger 1959 ↓, s. 130.

[CITEREFJaeger1959[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=wu.89043220607&seq=198_158]-14] Jaeger 1959 ↓, s. 158.

[mdd-15] C.J. Burgin, J.S. Zijlstra, M.A. Becker, H. Handika, J.M. Alston, J. Widness, S. Liphardt, D.G. Huckaby & N.S. Upham: The ASM Mammal Diversity Database. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 2.1) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-04-27]. (ang.).

[17] Taxonomy: Paraxerus – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-04-27]. (ang.).

[den-18] Ch. Denys: Rodents. W: T. Harrison (red.): Paleontology and Geology of Laetoli: Human Evolution in Context. Berlin: Springer, 2011, s. 17. ISBN 978-90-481-9955-6. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[a]

[13]

[14]

[b]

[15]

[16]