Zbrodnia lubińska

Zbrodnia lubińska
Ilustracja
Demonstranci niosą rannego Michała Adamowicza. Fot. Krzysztof Raczkowiak
Państwo

Polska PRL

Miejsce

Lubin

Data

31 sierpnia 1982

Liczba zabitych

3 osoby

Liczba rannych

11 osób

Typ ataku

ostrzał demonstrantów z broni palnej

Sprawca

Milicja Obywatelska, ZOMO, NOMO, ROMO i ORMO

Położenie na mapie Lubina
Mapa konturowa Lubina, w centrum znajduje się punkt z opisem „miejsce zdarzenia”
Położenie na mapie Polski w latach 1975–1991
Mapa konturowa Polski w latach 1975–1991, po lewej znajduje się punkt z opisem „miejsce zdarzenia”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, u góry znajduje się punkt z opisem „miejsce zdarzenia”
Położenie na mapie powiatu lubińskiego
Mapa konturowa powiatu lubińskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „miejsce zdarzenia”
Ziemia51°23′50,8″N 16°12′19,0″E/51,397444 16,205278

Zbrodnia lubińska (zwana również wydarzeniami lubińskimi) – zbrodnia komunistyczna, jakiej dopuścili się funkcjonariusze służb MO podczas pokojowej manifestacji 31 sierpnia 1982 w Lubinie na Dolnym Śląsku, w drugą rocznicę porozumień sierpniowych z 1980. W wyniku ostrzelania demonstrantów z broni maszynowej zginęło trzech demonstrantów, a jedenastu zostało rannych.

Historia

Tło historyczne

Po wprowadzeniu stanu wojennego struktury Solidarności rozpoczęły działalność podziemną. MKS NSZZ „Solidarność” w Legnicy powstał już 15 grudnia; zajmował się prowadzeniem działalności wydawniczej oraz kolportażem literatury bezdebitowej. W krótkim okresie, do sierpnia 1982 r., udało się działaczom Solidarności wydać kilka pism podziemnych, tj. „Na Bieżąco… Wojenny Serwis Informacyjny”, „Solidarność Zagłębia Miedziowego” i „Skos”. W trakcie dalszych prac scaleniowych powstała Międzyzakładowa Komisja Koordynacyjna (MKK) NSZZ „Solidarność” Województwa Legnickiego. Niezależnie od tych struktur działała na terenie Dolnego Śląska Solidarność Walcząca, która 13 i 28 czerwca doprowadziła do zorganizowania masowych manifestacji ulicznych[1].

Przebieg wydarzeń

28 lipca 1982 r. Tymczasowa Komisja Koordynacyjna NSZZ „Solidarność” wezwała mieszkańców regionu do udziału w pokojowej manifestacji ulicznej zaplanowanej na 31 sierpnia w Lubinie. Informacje o planowanej demonstracji opublikowano w prasie podziemnej oraz ulotkach, do udziału wezwały również RKS Dolny Śląsk, MKS w Legnicy i MKK Województwa Legnickiego. 31 sierpnia 1982 r. na rynku w Lubinie zebrało się ok. 5000 pokojowo nastawionych osób, większość przyniosła kwiaty, z których układano znak krzyża z szarfą z napisem „Solidarność”[2]. Milicja Obywatelska zgromadziła w pobliżu centrum miasta znaczne siły, które zostały dodatkowo wzmocnione przez dwa plutony funkcjonariuszy ZOMO z Legnicy uzbrojonych w karabinki AK oraz przez tzw. drużynę specjalną, w skład której wchodziło siedmiu funkcjonariuszy uzbrojonych w pistolety maszynowe PM–63. Ponadto każdy z funkcjonariusz był uzbrojony w pistolet P-64[3], a pozostali funkcjonariusze byli wyposażeni w pałki służbowe i tarcze[2]. O godz. 15:30 Milicja Obywatelska wezwała zgromadzonych do rozejścia się. W odpowiedzi tłum zaintonował hymn państwowy, potem „Rotę” i „Boże, coś Polskę” oraz zaczął skandować hasła: „Solidarność, Solidarność”, „Uwolnić internowanych”, „Znieść stan wojenny” oraz „Precz z komuną”[4]. W odpowiedzi MO, ZOMO, NOMO, ROMO i ORMO użyły gazów łzawiących. Wobec oporu zgromadzonych, którzy nie rozchodzili się i atakowali oddziały MO kamieniami, użyto broni[5]. Część z manifestantów rozproszyła się, część podjęła walkę obronną. Milicja Obywatelska stworzyła dziewięć grup rajdowych, które zajęły się zwalczaniem demonstrantów rozproszonych na terenie miasta. Funkcjonariusze krążyli radiowozami po ulicach i ostrzeliwali grupy ludności[6]. W walkach wzięło udział 61 funkcjonariuszy ZOMO, 33 ROMO, 20 ORMO i 36 NOMO, którzy użyli 9330 sztuk różnego rodzaju środków chemicznych. Ponadto każdy z funkcjonariuszy otrzymał po 90 sztuk amunicji ostrej, jej zużycia nie ewidencjonowano[7].

Konsekwencje wydarzeń

W wyniku działań milicji i ZOMO od kul zginęły trzy osoby: Michał Adamowicz postrzelony w okolicy mostku na rzece Baczyna (zmarł 5 września w szpitalu) oraz Andrzej Trajkowski i Mieczysław Poźniak zastrzeleni w rejonie ulicy Kopernika[8]. Jedenaście osób zostało rannych: Ireneusz Lao, Mieczysław Chmielewski, Henryk Tereszkiewicz, Szymon Stafiniak, Brygida Wieczorek, Henryk Huzarewicz, Ryszard Stefanowicz, Mirosław Kwiatkowski, Andrzej Dudziak, Edward Wertka, Tadeusz Rusin[9]. Zebrane oświadczenia świadków zawierały informacje o strzelaniu przez funkcjonariuszy MO do osób niebiorących udziału w zajściach, część z poszkodowanych odniosła obrażenia na skutek przejechania przez radiowozy milicyjne. Strzały z broni maszynowej były również kierowane na oślep do wnętrz domów[10]. W następnych dniach władze przystąpiły do zacierania śladów zajść. Miejskie służby porządkowe rozebrały barykady wzniesione przez uczestników demonstracji, otynkowano i pomalowano ściany uszkodzone pociskami, z ewidencji szpitala miejskiego usunięto dokumentację dotyczącą przyjętych rannych[11].

Ściganie zbrodni

Wojskowa Prokuratura Garnizonowa we Wrocławiu wszczęła w 1982 r. śledztwo, jej działaniami kierował prokurator Miłan Senk. Funkcjonariusze MO i ZOMO zaprzeczyli użyciu ostrej amunicji, świadkowie nie byli w stanie zidentyfikować sprawców. Broń, będąca na wyposażeniu funkcjonariuszy, nie została odpowiednio zabezpieczona[12]. W 1983 r. śledztwo zostało umorzone, Prokuratura przyjęła, że funkcjonariusze użyli broni w obronie koniecznej. Prokuratorzy Miłan Senk, Krzysztof Henner i Zbigniew Szawłowski przygotowali protokół opisujący prawdziwy przebieg wydarzeń, został on odrzucony przez ich zwierzchników. Został jednak opublikowany na łamach prasy podziemnej i trafił do Radia Wolna Europa. Komunistyczne władze wszczęły wobec autorów raportu odrębne postępowanie, zostali oni oskarżeni o ujawnienie tajemnicy państwowej[11].

Po przemianach ustrojowych w Polsce śledztwo zostało wznowione. Zespół prokuratorów z Prokuratury Wojewódzkiej w Legnicy przeprowadził w 1992 r. na terenie Lubina eksperyment procesowy, w którym wzięli udział pokrzywdzeni i rodziny ofiar oraz funkcjonariusze MO biorący udział w zdarzeniu. Dodatkowo byli obecni przedstawiciele Towarzystwa Pamięci Ofiar Zbrodni Lubińskiej. Podczas rozprawy sądowej zapadły prawomocne wyroki na trzech byłych funkcjonariuszy milicji – na kary więzienia skazani zostali[13]:

  • Bogdan G. – zastępca Komendanta Wojewódzkiego MO w Legnicy,
  • Tadeusz J. – dowódca plutonu I ZOMO,
  • Jan M. – zastępca Komendanta Miejskiego MO w Lubinie.

Śledztwo prowadzone przez Oddziałową Komisję Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu we Wrocławiu nie doprowadziło do ustalenia bezpośrednich sprawców śmierci Michała Adamowicza, Andrzeja Trajkowskiego i Mieczysława Poźniaka. Ustalono jedynie nazwiska kilku funkcjonariuszy, którzy użyli broni. Również mocodawcy pozwolenia na użycie broni podczas manifestacji nie zostali ukarani[14].

Upamiętnienie

Krzyż postawiony dla upamiętnienia Michała Adamowicza, który został ranny na pobliskim mostku

Spontaniczne upamiętnienia miejsc gdzie zginęli uczestnicy demonstracji miały miejsce już 31 sierpnia, w trakcie trwania wydarzeń. Na ul. Kopernika, gdzie zginęli Andrzej Trajkowski i Michał Późniak, mieszkańcy miasta stworzyli symboliczną mogiłę z krzyżem i ozdobioną kwiatami[15]. Na mostku, gdzie śmiertelnie został raniony Michał Adamowicz, plamy krwi zostały okolone kamieniami i składano kwiaty[16]. Podczas obchodów rocznicowych w 1988 r,. zawiązało się Towarzystwo Pamięci Ofiar Lubina 82, które za jedn z celów statutowych postawiło sobie budowę pomnika ofiar[17]

Dla uczczenia ofiar w 10. rocznicę zbrodni przy Wzgórzu Zamkowym postawiono Pomnik Pamięci Ofiar Lubina ’82 projektu Zbigniewa Frączkiewicza[18]. Jego odsłonięcie nastąpiło 31 sierpnia 1992 r. Na pomnik składa się 11 głazów tworzących słowo Solidarność oraz trzech głazów podpierających krzyż[19]. W pobliżu miejsca śmiertelnego ranienia Michała Adamowicza również umieszczono monument upamiętniający to zdarzenie[20]. W 2017 r., w 35. rocznicę wydarzeń, Krajowa Komisja "NSZZ Solidarność" zorganizowała posiedzenie, a Instytut Pamięci Narodowej wręczył uczestnikom wydarzeń Krzyże Wolności i Solidarności[21]. Narodowy Bank Polski wyemitował srebrną monetę w kształcie kwadratu o nominale 20 złotych, przedstawiającą trzy postacie i trzy ślady po kulach[22]. W tym samym roku Instytut Pamięci Narodowej przygotował wystawę pt. „Zbrodnia lubińska 1982. Śmierć w rocznicę Sierpnia”, którą zaprezentowano w rocznicę wydarzeń w Parku Wrocławskim w Lubinie[23].

Pamięć o zbrodni jest również kultywowana przez kibiców Zagłębia Lubin, którzy uczestniczą w corocznych uroczystościach[24].

Obecność w kulturze masowej

Zbrodnia została zapamiętana głównie dzięki unikatowemu zdjęciu wykonanemu przez Krzysztofa Raczkowiaka, na którym uwiecznił czterech mężczyzn niosących śmiertelnie rannego Michała Adamowicza. Zdjęcie jest uznawane za jedną z ikon zbrodni stanu wojennego[25]. W 2015 r. zdjęcie zostało wykorzystane w reklamie wódki Extra Żytniej z dodatkowym hasłem „Kac Vegas? Scenariusz pisany przez Żytnią”. Ta akcja promocyjna spotkała się z ogólnym oburzeniem, marka przeprosiła za zaistniałą sytuację[26]. Osoba odpowiedzialna za zamieszczenie na portalu społecznościowym reklamy wódki została oskarżona o pomówienie jednej z osób widocznych na zdjęciu. Prokuratura w Legnicy podjęła decyzję o ściganiu czynu o charakterze prywatnoskargowym z urzędu[27].

Przypisy

  1. ↑ Polowanie na ludzi. Zbrodnia lubińska 31 sierpnia 1982 roku. przystanekhistoria.pl. [dostęp 2022-08-04]. (pol.).
  2. 1 2 Cieślik 2017 ↓, s. 40.
  3. ↑ Raczkowiak 2007 ↓.
  4. ↑ Chmielecki 2017 ↓, s. 17.
  5. ↑ Widziałem, jak zrobili mu dziurę w głowie. Myślicie, że to zabawa?. Fakt. [dostęp 2022-08-04]. (pol.).
  6. ↑ Chmielecki 2017 ↓, s. 19.
  7. ↑ Chmielecki 2017 ↓, s. 19-20.
  8. ↑ Kordas 2010 ↓, s. 103.
  9. ↑ Pamięć ofiar Zbrodni Lubińskiej. Scena Kultury. [dostęp 2022-08-04]. (pol.).
  10. ↑ Cieślik 2017 ↓, s. 43.
  11. 1 2 Cieślik 2017 ↓, s. 45.
  12. ↑ Kordas 2010 ↓, s. 167.
  13. ↑ Cieślik 2017 ↓, s. 43-44.
  14. ↑ Cieślik 2017 ↓, s. 44-45.
  15. ↑ Raczyński, Zawadka, Karlińska, Kovařík, Świerad 2023 ↓, s. 74-79.
  16. ↑ Raczyński, Zawadka, Karlińska, Kovařík, Świerad 2023 ↓, s. 80-81.
  17. ↑ Raczyński, Zawadka, Karlińska, Kovařík, Świerad 2023 ↓, s. 170.
  18. ↑ Raczyński, Zawadka, Karlińska, Kovařík, Świerad 2023 ↓, s. 179.
  19. ↑ Pomnik Pamięci Ofiar Lubina 1982. polska-org.pl. [dostęp 2022-08-04]. (pol.).
  20. ↑ Lubin 31.08.1982. 35 lat temu w Lubinie od kul milicji i ZOMO zginęło trzech robotników. [dostęp 2022-08-05]. (pol.).
  21. ↑ Grzelińska, Bończak 2022 ↓, s. 15, 19.
  22. ↑ Srebrna moneta upamiętniająca Zbrodnię Lubińską sprzed 35 lat. Magazyn eLubin.pl. [dostęp 2022-08-05]. (pol.).
  23. ↑ Wystawa „Zbrodnia lubińska 1982. Śmierć w rocznicę Sierpnia” – Lubin, 31 sierpnia 2017. Instytut Pamięci Narodowej. [dostęp 2022-08-05]. (pol.).
  24. ↑ Zbrodnia Lubińska - kibice uczcili pamięć zamordowanych. Lubin nasze miasto. [dostęp 2022-08-05]. (pol.).
  25. ↑ Lubin 31.08.1982. Muzeum Historyczne w Lubinie. [dostęp 2022-08-05]. (pol.).
  26. ↑ Autor zdjęcia obrazującego Zbrodnię Lubińską w szoku. Radio RAM. [dostęp 2022-08-05]. (pol.).
  27. ↑ Zarzuty za internetowy żart ze zbrodnią lubińską w tle. 24leginica.pl. [dostęp 2022-08-05]. (pol.).

Bibliografia

  • Adam Chmielecki: Zbrodnia Lubińska 1982. Śmierć w rocznicę Sierpnia. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2017. ISBN 978-83-8098-161-4. OCLC 1010880464.
  • Zbrodnia lubińska z 31 sierpnia 1982 roku – demonstracja siły czy „polowanie” na ludzi?. W: Przemysław Cieślik: Zbrodnie stanu wojennego – aspekty prawne. Katowice – Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2017. ISBN 978-83-8098-369-4.
  • Jerzy Kordas: Wydarzenia 31 sierpnia 1982 r. na Dolnym Śląsku. Geneza, przebieg, skutki. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2010. ISBN 978-83-7493-545-6. OCLC 751469854.
  • Krzysztof Raczkowiak: Lubin 31 VIII 1982. Wrocław: Ośrodek Kultury i Sztuki we Wrocławiu, 2007. ISBN 978-83-87104-47-7.
  • Agata Grzelińska, Agata Bończak: 35-lecie Zbrodni Lubińskiej. Lubin: Muzeum Historyczne w Lubinie, 2022. ISBN 978-83-66574-26-7. OCLC 1345684280.
  • Robert Raczyński, Marek Zawadka, Justyna Karlińska, Marlena Kovařík, Izabela Świerad: Zbrodnia lubińska 1982-2022. Lubin: Muzeum Historyczne w Lubinie, 2023. ISBN 978-83-66574-55-7. OCLC 1407271549.

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.