Ziemiowiórka

Ziemiowiórka
	Lariscus
	O. Thomas & Wroughton, 1909
	; Ziemiowiórka trójpręga (L. insignis) na ilustracji z XVIII wieku
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Nadgromada	żuchwowce
Gromada	ssaki
Infragromada	łożyskowce
Rząd	gryzonie
Podrząd	wiewiórkokształtne
Rodzina	wiewiórkowate
Podrodzina	wiewiórczaki
Plemię	Callosciurini
Rodzaj	ziemiowiórka
	Typ nomenklatoryczny
	Sciurus insignis F. Cuvier, 1821
Synonimy
	Laria J.E. Gray, 1867; Paralariscus Ellerman, 1947;
	Laria J.E. Gray, 1867; Paralariscus Ellerman, 1947;
Gatunki
	4 gatunki – zobacz opis w tekście
	4 gatunki – zobacz opis w tekście

Ziemiowiórka^[4] (Lariscus) – rodzaj ssaków z podrodziny wiewiórczaków (Callosciurinae) w obrębie rodziny wiewiórkowatych (Sciuridae).

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w rejonie południowo-wschodniej Azji^[5]^[6]^[7].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 187–202 mm, długość ogona 85–104 mm; masa ciała 174,9–215 g^[6]^[8].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1867 roku angielski zoolog John Edward Gray w artykule zatytułowanym O kolekcji ssaków z zachodniej Jawy podarowanej Muzeum Narodowemu przez pana W.E. Balstona, opublikowanym w czasopiśmie „The Annals and magazine of natural history”^[2]. Jednak nazwa – Laria – którą ukuł Gray okazała się młodszym homonimem rodzaju chrząszczy opisanego w 1763 roku, dlatego w 1909 roku zoolodzy – Anglik Oldfield Thomas i Indyjczyk Robert Charles Wroughton – nadali rodzajowi gryzoni nową nazwę – Lariscus^[1]. Gatunkiem typowym jest (oznaczenie monotypowe) ziemiowiórka trójpręga (L. insignis).

Etymologia

Laria: hipotetyczna rodzima nazwa Lary dla ziemiowiórki trójpręgiej („Müller i Schlegel sugerują, że jako że nigdy nie słyszeli oni słowa ‚Lary’ zastosowanego dla tej wiewiórki, jak twierdził Horsfield, termin ten, być może, został użyty w żartach przez niektórych tubylców, ponieważ ‚larie’ oznacza biegać!”)^[9]^[10].
Lariscus: rodzaj Laria J.E. Gray, 1867; łac. przyrostek zdrabniający -iscus^[1].
Paralariscus: gr. παρα para ‘blisko’; rodzaj Lariscus O. Thomas & Wroughton, 1909 (ziemiowiórka)^[3]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Sciurus hosei O. Thomas, 1892.

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące gatunki^[11]^[8]^[5]^[4]:

Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[4]	Podgatunki^[6]^[5]^[8]	Rozmieszczenie geograficzne^[6]^[5]^[8]	Podstawowe wymiary^[6]^[8]^[c]	Status IUCN^[12]
Lariscus insignis	(F. Cuvier, 1821)	ziemiowiórka trójpręga	gatunek monotypowy	Półwysep Malajski, Sumatra, (wraz z Wyspami Batu), Jawa i Borneo; zakres wysokości: 300–1500 m n.p.m.	DC: 18,7–19,4 cm DO: 10–10,4 cm MC: 175–182 g	LC
Lariscus hosei	(O. Thomas, 1892)	ziemiowiórka czteropręga	gatunek monotypowy	północne i północno-środkowe Borneo, od góry Kinabalu do wyżyn Kelabit (Malezja i Indonezja); zakres wysokości: do 1530 m n.p.m.	DC: około 18,9 cm DO: około 8,6 cm MC: około 215 g^[d]	LC
Lariscus niobe	(O. Thomas, 1898)	ziemiowiórka skalna	2 podgatunki	endemit Indonezji: zachodnia Sumatra (góry Barisan) i wschodnia Jawa (góry Ijen)	DC: 18,9–19,4 cm DO: 8,5–9 cm MC: brak danych	DD
Lariscus obscurus	(G.S. Miller, 1903)	ziemiowiórka mentawajska	3 podgatunki	endemit Indonezji: Wyspy Mentawai (Siberut, Sipura, Północna i Południowa Pagai)	DC: około 20 cm DO: 8,6–8,8 cm MC: brak danych	NT

Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski, NT – gatunek bliski zagrożenia, DD – gatunki o nieokreślonym stopniu zagrożenia.

Uwagi

↑ Nowa nazwa dla Laria J.E. Gray, 1867.
↑ Młodszy homonim Laria Scopoli, 1763 (Coleoptera).
↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała
↑ Masa ciała tylko dla samic; u samców nieznana.

Przypisy

1 2 3 O. Thomas & R.Ch. Wroughton. On a Collection of Mammals from Western Java presented to the National Museum by Mr. W. E. Balston. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 79 (2), s. 389, 1909. (ang.).
1 2 J.E. Gray. Synopsis of the Asiatic Squirrels (Sciuridæ) in the collection of the British Museum, describing one new genus and some new species. „The Annals and Magazine of Natural History”. Third Series. 20 (118), s. 276, 1867. (ang.).
1 2 J.R. Ellerman. Notes on some Asiatic Rodents in the British Museum. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 117 (1), s. 259, 1947. (ang.).
1 2 3 Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 202. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
1 2 3 4 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 590–592. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
1 2 3 4 5 J. Koprowski, E. Goldstein, K. Bennett & C. Pereira: Family Sciuridae (Tree, Flying and Ground Squirrels, Chipmunks, Prairie Dogs and Marmots). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher, Jr & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 729–730. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Lariscus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-02-10].
1 2 3 4 5 Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 380. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 364, 1904. (ang.).
↑ J. Anderson: Anatomical and zoological researches: comprising an account of the zoological results of the two expeditions to western Yunnan in 1868 and 1875; and a monograph of the two cetacean genera, Platanista and Orcella. Cz. 1. London: B. Quaritch, 1878, s. 262 (przypis). (ang.).
↑ C.J. Burgin, J.S. Zijlstra, M.A. Becker, H. Handika, J.M. Alston, J. Widness, S. Liphardt, D.G. Huckaby & N.S. Upham: The ASM Mammal Diversity Database. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 2.1) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-04-23]. (ang.).
↑ Taxonomy: Lariscus – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-04-23]. (ang.).

[1] Nowa nazwa dla Laria J.E. Gray, 1867.

[3] Młodszy homonim Laria Scopoli, 1763 (Coleoptera).

[14] DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

[16] Masa ciała tylko dla samic; u samców nieznana.

[Thomas&Wroughton-2] 1 2 3 O. Thomas & R.Ch. Wroughton. On a Collection of Mammals from Western Java presented to the National Museum by Mr. W. E. Balston. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 79 (2), s. 389, 1909. (ang.).

[Gray-4] 1 2 J.E. Gray. Synopsis of the Asiatic Squirrels (Sciuridæ) in the collection of the British Museum, describing one new genus and some new species. „The Annals and Magazine of Natural History”. Third Series. 20 (118), s. 276, 1867. (ang.).

[Ellerman-5] 1 2 J.R. Ellerman. Notes on some Asiatic Rodents in the British Museum. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 117 (1), s. 259, 1947. (ang.).

[Cichocki&inni-6] 1 2 3 Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 202. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-7] 1 2 3 4 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 590–592. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Koprowski&inni-8] 1 2 3 4 5 J. Koprowski, E. Goldstein, K. Bennett & C. Pereira: Family Sciuridae (Tree, Flying and Ground Squirrels, Chipmunks, Prairie Dogs and Marmots). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher, Jr & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 729–730. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).

[Wilson&Reeder-9] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Lariscus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-02-10].

[amw-10] 1 2 3 4 5 Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 380. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[Palmer-11] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 364, 1904. (ang.).

[Anderson-12] J. Anderson: Anatomical and zoological researches: comprising an account of the zoological results of the two expeditions to western Yunnan in 1868 and 1875; and a monograph of the two cetacean genera, Platanista and Orcella. Cz. 1. London: B. Quaritch, 1878, s. 262 (przypis). (ang.).

[mdd-13] C.J. Burgin, J.S. Zijlstra, M.A. Becker, H. Handika, J.M. Alston, J. Widness, S. Liphardt, D.G. Huckaby & N.S. Upham: The ASM Mammal Diversity Database. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 2.1) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-04-23]. (ang.).

[15] Taxonomy: Lariscus – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-04-23]. (ang.).

[a]

[1]

[b]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[c]

[12]

[d]