Zofia Klimonda

Zofia Klimonda (ur. 25 października 1937 w Bielsku-Białej, zm. 14 marca 2002) – polska archeolożka, antykwariuszka i działaczka antykomunistyczna, która jako licealistka wraz z Natalią Piekarską i Barbarą Galas w marcu 1953 roku sprzeciwiała się zmianie nazwy miasta Katowice na Stalinogród i poniosła za to odpowiedzialność karną.

Urodziła się 25 października 1937 roku w Bielsku-Białej w rodzinie Zbigniewa i Wandy^[1][2].

7 marca 1953 roku w Warszawie na posiedzeniu najwyższych władz komunistycznej Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej podjęto decyzję o zmianie nazwy miasta Katowice na Stalinogród^[3]. Zofia Klimonda wraz z Natalią Piekarską i Barbarą Galas, trójka uczennic Państwowego Liceum Ogólnokształcącego dla Pracujących w Chorzowie (przekształconego w IV Liceum Ogólnokształcące im. Marii Skłodowskiej-Curie w Chorzowie^[4]), czynnie sprzeciwiła się tej decyzji, co poskutkowało represjami ze strony władz. Działania Klimondy, Piekarskiej i Galas polegały na rozklejeniu antykomunistycznych plakatów w Chorzowie, które przeprowadziły w nocy z 9 na 10 marca oraz na rozrzucaniu ulotek antykomunistycznych w dniach 10/11, 14, 16, 17 i 18 marca^[5] o treści: „Precz z komunizmem”, „Precz z Polski komuniści”, „Śmierć komunistom”, „Stalinogrodu nie będzie – pozostaną Katowice” czy „Katowice stolicą Śląska”^[4].

18 marca 1953 roku, Zofia Klimonda będąca uczennicą dziewiątej klasy^[6], została zatrzymana, a w miejscu zamieszkania funkcjonariusze organów ścigania przeprowadzili rewizję^[1]. Poddano ją brutalnemu śledztwu, podczas którego była bita^[7]. Na mocy postanowienia Prokuratora Wojewódzkiego w Stalinogrodzie z dnia 21 marca została tymczasowo aresztowana i umieszczona w schronisku dla nieletnich. 8 czerwca postanowieniem Sądu Wojewódzkiego w Stalinogrodzie, na podstawie przepisu z tzw. małego kodeksu karnego, Zofię Klimondę, która nie miała jeszcze ukończonych 16 lat i była najmłodsza spośród osądzonej trójki uczennic, skazano na karę pobytu w zakładzie poprawczym^[1]. Podobny wyrok, kierujący do zakładu poprawczego, otrzymała Natalia Piekarska. Barbarę Galas, najstarszą z grupki dziewcząt i która ukończyła lat 17^[6], skazano na cztery lata więzienia^[8].

Klimonda karę odbywała w Zakładzie Poprawczym dla Nieletnich w Wodzisławiu Śląskim^[1] przy ulicy Bohumińskiej^[9], w budynku, który później przeznaczono na siedzibą Urzędu Miasta^[10].

W konsekwencji tych wydarzeń ojca uczennicy usunięto z kierowniczego stanowiska, został zatrudniony jako kreślarz^[6]. Cała trójka dziewcząt wyszła na wolność w 1956 roku^[11] i w tym samym roku przywrócono także nazwę Katowice^[12].

Po powrocie do Chorzowa, Zofia Klimonda pozostawała przez rok pod dozorem kuratora sądowego^[1]. Wróciwszy do szkoły kontynuowała naukę, a po maturze rozpoczęła studia wyższe na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie na kierunku archeologia śródziemnomorska^[6]. Po dyplomie znalazła zatrudnienie przy odnawianiu Zamku Królewskiego na Wawelu. Pracowała także na Politechnice Krakowskiej i krótko we Francji. Po powrocie rozpoczęła pracę w Państwowym Przedsiębiorstwie „Desa”. Jako antykwariuszka pracowała do czerwca 1997 roku^[6].

Nie wyszła za mąż^[13]. Zmarła 14 marca 2002 roku. Pochowana została na cmentarzu Salwatorskim w Krakowie^[2]

• Skwer Zofii Klimondy w Katowicach, położony na obszarze dzielnicy Osiedle Paderewskiego-Muchowiec^[14]. Do nadania nazwy doszło 60 lat po wydarzeniach z okresu eufemistycznie określanego „okresem błędów i wypaczeń”. Kobieta nie dożyła, w odróżnieniu od jej koleżanek, do dnia otrzymania tytułu „Honorowego Obywatela Miasta Katowice”^[15][16].

• AleksandraA. Korol-Chudy AleksandraA., Kiedy Katowice były Stalinogrodem… 1953–1956, Katowice: Instytut Pamięci Narodowej. Oddział w Katowicach; Katowice Miasto Ogrodów - Instytucja Kultury im. Krystyny Bochenek, 2020, ISBN 978-83-8098-972-6  (pol.).
• KatarzynaK. Widera KatarzynaK., Nie tylko na Mikołowskiej, „Śląsk”, 3 (9), Katowice: Górnośląskie Towarzystwo Literackie, 1997, s. 32-33  (pol.).
• ZygmuntZ. Woźniczka ZygmuntZ., Katowice–Stalinogród–Katowice (1953–1956), „Dzieje Najnowsze”, 37 (3), Warszawa: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 2007, s. 89-109, ISSN 0419-8824  (pol.).