Ślimak kartuzek
| Monacha cartusiana | |||
| (O.F. Müller, 1774) | |||
 Pełzające osobniki ślimaka kartuzka | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Podgromada |
Heterobranchia | ||
| Infragromada |
Euthyneura | ||
| (bez rangi) | Tectipleura | ||
| Nadrząd |
Eupulmonata | ||
| Rząd | |||
| Podrząd |
Helicina | ||
| Infrarząd |
Helicoidei | ||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina |
Trochulininae | ||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
ślimak kartuzek | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
Ślimak kartuzek (Monacha cartusiana) – subśródziemnomorski gatunek ślimaka z rodziny Hygromiidae. Gatunek typowy rodzaju Monacha. Został introdukowany do Ameryki Północnej. W Polsce występuje na kilku stanowiskach, na które najprawdopodobniej został zawleczony przez człowieka.
Systematyka
Gatunek opisany przez O. F. Müllera w 1774 roku jako Helix cartusiana[3]. Jest gatunkiem typowym rodzaju Monacha, należącym do rodziny Hygromiidae, w literaturze polskojęzycznej funkcjonuje pod nazwą: ślimak kartuzek[4].
Cechy morfologiczne
Muszla prawoskrętna, kulista, z niską, stożkową skrętką zbudowaną z 5,5–6,5 skrętów[4][5]. Dołek osiowy nakłuty (otwarty, bardzo wąski i głęboki). Otwór muszli o kształcie zbliżonym do owalnego, otoczony wargą, która ma barwę brunatną lub czerwonawą[4], a w wewnętrznej części otworu: białawą lub żółtawą[6]. Muszla ma barwę kremowo-białą, czasami ze słabo zaznaczonym paskiem na brzegu muszli, powierzchnia muszli jest gładka[4] lub bardzo delikatnie prążkowana[6]. Szerokość muszli: 9–18 mm; wysokość: 6–10 mm[4][5].
Występowanie
Gatunek występuje w krajach śródziemnomorskich, Azji Mniejszej, na Bałkanach, Krymie; na zachodzie sięga do Niemiec, na północy do Wielkiej Brytanii, Belgii i Holandii[4]. W Alpach występuje na terenach położonych do wysokości 700 m n.p.m., w Hiszpanii – do 1000 m n.p.m.[5] Ma też liczne stanowiska na Węgrzech, Słowacji, Czechach[6]. Introdukowany do Ameryki Północnej[7]. Gatunek ekspansywny, jego ekspansja nasiliła się w ostatniej dekadzie XX stulecia[6].
W Polsce jego występowanie stwierdzono w na izolowanych stanowiskach we Wrocławiu, Poznaniu[4], Kielcach[8] i nad Jeziorem Żarnowieckim[6].
Biologia i ekologia
Zajmowane siedliska
Zasiedla tereny otwarte, suche i nasłonecznione: ugory, łąki, przydroża, lotniska, zarośla kserotermiczne, siedliska ruderalne (brzegi dróg, opuszczone żwirowiska, kamieniołomy), ogrody, parki i winnice[4][8][6][5]. Przebywa wśród roślinności, wspina się na łodygi i pnie krzewów, ale także bywa na ziemi, wśród opadłych liści. Stanowiska poza głównym zasięgiem znajduje się zwykle na terenach przekształconych przez człowieka[6]. Występuje skupiskowo, w Polsce osiąga zagęszczenia ok. 10 osobników /m². Większą aktywność przejawia po opadach deszczu[8]. Często występuje w towarzystwie ślimaka przydrożnego[6].
Rozmnażanie
Gatunek jajorodny. Osobniki składają jaja w pakietach, liczących do 100–150 jaj o średnicy ok. 1,2–1,3 mm. Okres życia osobnika to do 2 lat. Rozród ma miejsce w końcu lata, młode wylęgają się po ok. 12–15 dniach, a dojrzałość płciową osiągają po roku[5].
Zagrożenia i ochrona
Gatunek nie jest zagrożony, ponieważ jest szeroko rozprzestrzeniony i jego zasięg wskutek zawlekania ulega rozszerzeniu. Na Czerwonej Liście IUCN ma status gatunku najmniejszej troski (LC)[2]. W Wielkiej Brytanii, do której został introdukowany w czasach prehistorycznych, jego populacje ustępowały z powodu zmian w sposobie użytkowania gruntów, podlegał ochronie w latach 1981–1988, jego populacje powinny być uznane za zagrożone[5].
Zobacz też
Przypisy
- 1 2 3 4 MolluscaBase eds., Monacha cartusiana (O. F. Müller, 1774), [w:] MolluscaBase [online] [dostęp 2024-04-05] (ang.).
- 1 2 E. Neubert, Monacha cartusiana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2011 [dostęp 2024-04-05] (ang.).
- ↑ O.F. Müller, Vermium terrestrium et fluviatilium, seu animalium infusoriorum, helminthicorum, et testaceorum, non marinorum, succincta historia, t. 2, Havniæ & Lipsiæ 1774, s. 15 (łac.).
- 1 2 3 4 5 6 7 8 Andrzej Wiktor: Ślimaki lądowe Polski. Olsztyn: Mantis, 2004, s. 54, 252. ISBN 83-918125-1-0.
- 1 2 3 4 5 6 Welter Schultes F: Species summary for Monacha cartusiana. AnimalBase, 2013. [dostęp 2015-10-29]. (ang.).
- 1 2 3 4 5 6 7 8 Ewa Stworzewicz i Marcin Górka: Gatunki obce w faunie Polski: Monacha cartusiana. Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie. [dostęp 2015-10-29].
- ↑ Robinson, D.G. & J. Slapcinsky, Recent introductions of alien land snails into North America, „Am. Malacological Bull.”, 20, 2005, s. 89–93.
- 1 2 3 M. Górka, The invasion continues – a new locality of Monacha cartusiana (O. F. Müller) (Gastropoda: Pulmonata: Helicidae) in the Świętokrzyskie Mts. (Central Poland), „Folia Mal.”, 13 (4), 2005, s. 153–155, DOI: 10.12657/folmal.013.014.