Świadkowie Jehowy w województwie lubuskim

Działalność Świadków Jehowy na terenie obecnego województwa lubuskiego zapoczątkowali na początku XX wieku niemieccy współwyznawcy (na terenie należącym wtedy do Cesarstwa Niemieckiego).

Nieliczne wzmianki o wczesnej działalności Badaczy Pisma Świętego na tych terenach pojawiają się w niemieckojęzycznych wydaniach „Strażnicy”. Według relacji z 1906 roku, wiosną tamtego roku w Gubinie i okolicach wykłady biblijne wygłosił przedstawiciel niemieckiego biura Badaczy Pisma Świętego^[a], pielgrzym Otto A. Kötitz^[b][4]. W grudniu 1917 roku pielgrzym Emil Zellmann odwiedził grupę wyznawców działającą w Krzepielowie^[5]. W marcu 1919 roku grupy w Krzepielowie oraz w Nowej Soli odwiedził przedstawiciel niemieckiego biura, pielgrzym Karl Wellershaus^[6].

W latach 20. XX wieku grupy wyznawców działały w Strzelcach Krajeńskich i Nowej Soli. W lutym 1921 roku wykłady biblijne odbywały się m.in. w Szprotawie i Tuplicach^[7].

Według danych z września 1931 roku, funkcjonowały zbory w Żaganiu, Kostrzynie nad Odrą i Gorzowie Wielkopolskim^[8]. 9 i 10 lipca 1932 roku w Żaganiu w lokalu Hansa Schlottmanna przy Lazarettstrasse 15/II (obecnie ul. Lubuska) zorganizowano pierwszy niewielki kongres na tym terenie^{[9][10][11][12]}. W 1932 roku zbory Świadków Jehowy^[a] w Żaganiu, Gubinie, Nowej Soli, Lipinkach Łużyckich i Zielonej Górze odwiedził Robert Arthur Winkler^[13], który w późniejszym czasie nadzorował działalność Świadków Jehowy w Holandii i w Niemczech. Według danych z wiosny 1933 roku, zbory funkcjonowały także w Jasieniu i Szprotawie^[14].

W 1945 roku we Wschowie działało 5 głosicieli, a dwa lata później 8^[15]. W 1946 roku działalność misyjną w Gorzowie Wielkopolskim rozpoczął Jan Pieniewski z żoną^[16]. Obecność Świadków Jehowy w Gorzowie Wielkopolskim odnotowano w dokumentach władz z maja 1946 roku. Zebrania odbywały się w mieszkaniu przy ul. Mieszka I 21^[17]. W roku 1947 powstały grupy wyznawców w Starych Bielicach i Drezdenku. Nie posiadali własnych sal królestwa, lecz zbierali się w mieszkaniach prywatnych^[18]. W roku 1950 na terenie działania dwóch parafii katolickich w Zielonej Górze (obejmujących nieco większy teren niż samo miasto) liczba świadków Jehowy w wynosiła 160. W latach 1945–1951 liczba świadków Jehowy na terenie działania zielonogórskiego dekanatu wzrosła z 40 do 179^[19]. Aktywna działalność misyjna Świadków Jehowy oraz ich niezłomna postawa wzbudzała poczucie zagrożenia wśród katolików. Zdarzały się w związku z tym przykłady szczególnego ostracyzmu wobec świadków Jehowy lub nawet ich dzieci^[20].

W czerwcu 1947 roku w Gorzowie Wielkopolskim działało 150 głosicieli, a pół roku później ich liczba się podwoiła^[21].

W dniach 17–19 października 1947 roku w sali sportowej OM TUR przy ul. Kosynierów Gdyńskich w Gorzowie Wielkopolskim odbyła się tzw. konwencja (zgromadzenie) z udziałem około 1000 osób. Według publikacji IPN w czasie tej konwencji uczestniczący w niej zostali obrzuceni kamieniami przez tłum zgromadzony pod salą. Winą za napad na lokal władze bezpieczeństwa obarczyły grupę młodzieży z Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży, harcerzy, uczniów gimnazjalnych oraz duchowieństwo^{[22][23][17][24]}. W roku 1948 kolejna konwencja odbyła się w Karninie (obecnie dzielnica Gorzowa Wielkopolskiego). Konwencja z udziałem ok. 300 osób odbyła się również w okolicach Maszewa^[25].

W grudniu 1948 roku w zborze w Nowej Soli działało około 50 głosicieli^[26].

Pod koniec 1948 roku w Gorzowie Wielkopolskim działało około 100 głosicieli. W maju 1949 roku zebrania odbywały się tam w mieszkaniu przy ul. Grobli 2 oraz przy ul. Wasilewskiej (obecnie ul. Sikorskiego). Przewodniczącym zboru był Jan Pieniewski. Działalność kaznodziejską prowadzili również m.in. Marian Pawlaczyk, Piechanowski, Ler i Cecylia Nowicka^[17].

W roku 1950 według szacunków WUB na terenie województwa zielonogórskiego działały 42 grupy i co najmniej 1500 głosicieli^[27].

W tym samym roku nastąpiła fala aresztowań i od tego roku działalność prowadzona była konspiracyjnie. Odebrano sale królestwa (m.in. w Gorzowie Wielkopolskim przy Grobli 2^[17]). Od kwietnia do września 1950 UB aresztowało grupę wyznawców – najwięcej w Krośnie Odrzańskim. Na koniec 1950 roku spośród 30 aresztowanych w województwie zielonogórskim, 5 zostało skazanych na bezwzględne kary pozbawienia wolności^[28][29]. Wśród nich był Tadeusz Klara, aresztowany 3 lipca 1950 roku w Kożuchowie i skazany na 4 lata więzienia^[26][17]. Przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Zielonej Górze toczyło się kilka procesów przeciwko świadkom Jehowy. Zarzucano im organizowanie zebrań, przechowywanie i rozpowszechnianie nielegalnej literatury oraz utrzymywanie kontaktów organizacyjnych z kierownictwem obwodu. W Gorzowie Wielkopolskim represje dotknęły m.in. Jana Piniewskiego, którego uwięziono^[17].

W 1956 roku trzech wyznawców zostało skazanych na kary więzienia za przynależność i działalność w związku wyznaniowym Świadków Jehowy na terenie jednej z gromad województwa. W 2000 roku w efekcie kasacji wniesionej przez prokuratora generalnego, Sąd Najwyższy uchylił tamte wyroki i wszystkich trzech uniewinnił^[30].

W maju 1956 roku, według informacji lokalnych władz, w Gorzowie Wielkopolskim było około 40 świadków Jehowy, którzy spotykali się w mieszkaniu Adama Ziółkowskiego przy ul. Armii Czerwonej 10. Działalność w konspiracji wymagała jednak częstych zmian miejsca spotkań. Były nimi również mieszkania Fedorowicza przy ul. Jagiellończyka 4, Skotarczyka przy ul. Mieszka I 50 oraz Paszkiewicza przy ul. Mieszka I^[17]. Według sprawozdania członka Powiatowej Rady Narodowej w Żaganiu z 1956 roku, we wcześniejszym okresie zdarzały się przypadki przejścia świadków Jehowy do Adwentystów Dnia Siódmego, którzy mieli bardziej tolerancyjny stosunek do instytucji państwa^[20].

W następnych dziesięcioleciach – już w czasie zakazu działalności – powstały kolejne zbory. Według władz, w roku 1965 na terenie miasta i powiatu gorzowskiego mieszkało około 500 Świadków Jehowy, z czego 120 w samym Gorzowie Wielkopolskim^[17]. W 1965 roku część wyznawców z powiatów zielonogórskiego i lubuskiego – wskutek zabiegów kaznodziei Heikego – przeszła do Zjednoczonego Kościoła Ewangelicznego^[20].

Według danych UB w 1969 roku najwięcej głosicieli mieszkało w następujących powiatach: gorzowskim (177), żarskim (174), nowosolskim (165), międzyrzeckim (122), żagańskim (105), głogowskim (104), krośnieńskim (99), świebodzińskim (94), zielonogórskim (92), lubskim (88), sulechowskim (78), strzeleckim (75), szprotawskim (62), słubickim (50), sulęcińskim (43) i wschowskim (25). Ogółem 1555 głosicieli^[31].

Od roku 1982 rozpoczęto ponownie wynajmować hale sportowe, a od następnego roku również stadiony, na kongresy^[32].

Według służb państwowych w 1984 roku na terenie województwa gorzowskiego Świadkowie Jehowy posiadali 14 zborów. Trzy lata później nastąpił dalszy rozwojów działalności. W Gorzowie Wielkopolskim działały 4 zbory: Zawarcie, Zachód, Północ, Widok, a w każdym z nich 4 lub 5 ośrodków służby. Ogółem w tym mieście było ich 18. Skupiały one wówczas łącznie 229 głosicieli. Na terenie województwa gorzowskiego Świadkowie Jehowy posiadali także zbory w Barlinku, Choszcznie oraz Dębnie^[17].

Według informacji Wydziału ds. Wyznań w Zielonej Górze, w 1986 roku w ciągu pierwszych dziesięciu miesięcy Świadkowie Jehowy zorganizowali na terenie województwa zielonogórskiego ponad 48 zgromadzeń, z których każde liczyło od 100 do 450 osób^[33].

Według raport władz w połowie lat 80. wzmożonymi rejonami aktywności Świadków Jehowy były obok Gorzowa Wielkopolskiego, Strzelce Krajeńskie, Dębno, Słubice i Kostrzyn^[17].