Świstak

Świstak
Marmota
Blumenbach, 1779[1]
Ilustracja
Świstak alpejski (M. marmota)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

gryzonie

Podrząd

wiewiórkokształtne

Rodzina

wiewiórkowate

Podrodzina

afrowiórki

Plemię

świstaki

Rodzaj

świstak

Typ nomenklatoryczny

Marmota alpina Blumenbach, 1779 (= Mus marmota Linnaeus, 1758)

Synonimy
Podrodzaje i gatunki

2 podrodzaje i 26 gatunków (w tym 11 wymarłych) – zobacz opis w tekście

Świstak[10] (Marmota) – rodzaj ssaków z podrodziny afrowiórek (Xerinae) w obrębie rodziny wiewiórkowatych (Sciuridae). Rodzaj Marmota powstał w Ameryce Północnej. Przypuszcza się, że gatunkiem najbardziej podobnym do formy wyjściowej jest Marmota olympus. Polskie nazwy zwyczajowe większości gatunków nawiązują do dźwięków, jakie zwierzęta te wydają nawołując się lub w chwili zagrożenia (świstak, świszcz).

Przedstawiciele rodzaju Marmota zamieszkują Amerykę Północną, Europę i Azję[11][12][13]. Znaczna część to zwierzęta typowo górskie.

Charakterystyka

Długość ciała (bez ogona) 360–750 mm, długość ogona 100–250 mm; masa ciała 1,6–11 kg[12][14]. Sierść jest gruba, szorstka, w różnych odcieniach brązu i szarości. Sylwetka krępa, uszy małe, kończyny krótkie, o silnych stopach przystosowanych do kopania w ziemi.

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1779 roku niemiecki lekarz, przyrodnik, fizjolog i antroplolg Johann Friedrich Blumenbach w książce swojego autorstwa o tytule Podręcznik historii naturalnej: z miedziorytami[1]. Blumenbach wymienił kilka gatunków – Mus lemmus Linnaeus, 1758, Mus cricetus Linnaeus, 1758, Marmota alpina Blumenbach, 1779 (= Mus marmota Linnaeus, 1758) i Mus citellus Linnaeus, 1766 – z których gatunkiem typowym jest (oryginalne oznaczenie) Marmota alpina Blumenbach, 1779 (= Mus marmota Linnaeus, 1758) (świstak alpejski).

Etymologia

  • Marmota: epitet gatunkowy Mus marmota Linnaeus, 1758; fr. marmotte ‘świstak’, od łac. Mus montis ‘mysz górska’[15][16].
  • Arctomys: gr. αρκτος arktos ‘niedźwiedź’; μυς mus, μυός muos ‘mysz’[17]. Gatunek typowy: Schreber wymienił kilka gatunków – Arctomys bobac von Schreber, 1780 (= Mus bobak P.L.S. Müller, 1776), Mus marmota Linnaeus, 1758, Mus monax Linnaeus, 1758, Mus empetra Pallas, 1779 (= Mus monax Linnaeus, 1758) i Mus citillus Pallas, 1779 – z których gatunkiem typowym jest Mus marmota Linnaeus, 1758.
  • Lagomys: gr. λαγως lagōs ‘zając’; μυς mus, μυός muos ‘mysz’[18].
  • Lipura: gr. λειπω leipō ‘porzucić, zostawić’; ουρα oura ‘ogon’[19]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Mus monax Linnaeus, 1758.
  • Stereodectes: gr. στερεος stereos ‘mocny, solidny’; δηκτης dēktēs ‘gryzący’[20]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Stereodectes tortus Cope, 1869 (= Mus monax Linnaeus, 1758).
  • Marmotops: rodzaj Marmota Blumenbach, 1799; gr. ωψ ōps, ωπος ōpos ‘wygląd’[21][8]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Mus monax Linnaeus, 1758.
  • Petromarmota: gr. πετρα petra ‘skała, klif’; rodzaj Marmota Blumenbach, 1799[9]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Arctomys flaviventer Audubon & Bachman, 1841.

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki zgrupowane w dwóch podrodzajach[22][14][11][10]:

Podrodzaj Grafika Gatunek Autor i rok opisu Nazwa zwyczajowa[10] Podgatunki[12][11][14] Rozmieszczenie geograficzne[12][11][14] Podstawowe wymiary[12][14][c] Status
IUCN[23]
Petromarmota
Marmota caligata (von Eschscholtz, 1829) świstak siwy 3 podgatunki zachodnia Kanada (Jukon, Terytoria Północno-Zachodnie, Kolumbia Brytyjska i Alberta) i Stany Zjednoczone (południowa Alaska, Waszyngton, Montana i Idaho) DC: 45–60 cm
DO: 17–25 cm
MC: 3,6–9 kg		  LC 
Petromarmota
Marmota olympus (C.H. Merriam, 1898) świstak olimpijski gatunek monotypowy endemit Stanów Zjednoczonych: góry Olympic Mountains (zachodni Waszyngton); zakres wysokości: 30–1990 m n.p.m. DC: 67–75 cm
DO: 18–24 cm
MC: 2,7–11 kg		  LC 
Petromarmota
Marmota vancouverensis Swarth, 1911 świstak wyspowy gatunek monotypowy endemit Kanady: wyspa Vancouver; zakres wysokości: 1000–1500 m n.p.m. DC: 66–69 cm
DO: 19,3–22 cm
MC: 3–7 kg		  CR 
Petromarmota
Marmota flaviventris (Audubon & Bachman, 1841) świstak żółtobrzuchy 10 podgatunków południowo-zachodnia Kanada (południowa Kolumbia Brytyjska, południowa Alberta i południowo-zachodni Saskatchewan) i zachodnie Stany Zjednoczone (na południe do południowej Kalifornii i północnego Nowego Meksyku); zakres wysokości: około 2000 m n.p.m. DC: 47–70 cm
DO: 13–22 cm
MC: 1,6–5,2 kg		  LC 
Marmota
Marmota monax (Linnaeus, 1758) świstak alaskański 9 podgatunków południowa Kanada (na południe od granicy drzew) i Stany Zjednoczone (Alaska, na południe do północnego Idaho na zachodzie, do Arkansas i Alabamy na wschodzie) DC: 42–66 cm
DO: 10–15,5 cm
MC: 3,4–4,1 kg		  LC 
Marmota
Marmota broweri E.R. Hall & Gilmore, 1934 świstak amerykański gatunek monotypowy endemit Stanów Zjednoczonych: północna Alaska (Góry Brooksa od wybrzeża Morza Czukockiego do granicy między Alaską a Jukonem); być może Kanada; zakres wysokości: 1000–1200 m n.p.m. DC: 54–65 cm
DO: 13–18 cm
MC: 2,5–4 kg		  LC 
Marmota
Marmota marmota (Linnaeus, 1758) świstak alpejski 2 podgatunki Alpy i Tatry Wysokie; reintrodukowany w Karpatach, introdukowany w Pirenejach, Masywie Centralnym i Apenionach; zakres wysokości: 1200–3000 m n.p.m. DC: 50–60 cm
DO: 14–16,8 cm
MC: 2,5–5 kg		  LC 
Marmota
Marmota caudata (I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1844) świstak ogoniasty 3 podgatunki południowo-wschodni Kazachstan, wschodni Uzbekistan, Kirgistan, Tadżykistan, zachodnia Chińska Republika Ludowa (zachodni Sinciang), Afganistan, północny Pakistan i północne Indie (Kaszmir); zakres wysokości: 3200–4850 m n.p.m. DC: około 50 cm
DO: około 18,2 cm
MC: 3–5 kg		  LC 
Marmota
Marmota menzbieri (Kashkarov, 1925) świstak tienszański 2 podgatunki zachodni Tienszan (Kazachstan, Kirgistan i Uzbekistan); zakres wysokości: 2000–3600 m n.p.m. DC: około 49 cm
DO: około 12 cm
MC: 3–4 kg		  VU 
Marmota
Marmota baibacina Kastschenko, 1899 świstak szary 2 podgatunki Ałtaj i Tienszan w Rosji, zachodniej Mongolii, wschodnim Kazachstanie, Kirgistanie i zachodniej Chińskiej Republice Ludowej (Sinciang); zakres wysokości: do 4000 m n.p.m. DC: 46–65 cm
DO: 13–15,4 cm
MC: 4,2–6,5 kg		  LC 
Marmota
Marmota kastschenkoi Stroganov & Yudin, 1956 gatunek monotypowy endemit Rosji: na południe od Nowosybirska, Kemerowa i Tomska w południowo-środkowej Syberii DC: 49–64 cm
DO: 12,4–20 cm
MC: 3–9 kg		  NE 
Marmota
Marmota bobak (P.L.S. Müller, 1776) świstak stepowy 3 podgatunki rozłącznie od wschodniej Ukrainy przez południową Rosję do Kazachstanu; introdukowany na Kaukazie (Dagestan, Rosja) DC: 49–57 cm
DO: 10,6–13 cm
MC: około 5,7 kg		  LC 
Marmota
Marmota camtschatica (Pallas, 1811) świstak czarnogłowy 3 podgatunki endemit Rosji: od jeziora Bajkał i Jakucji na wschód do półwyspów Czukockiego i Kamczatki oraz Morza Ochockiego DC: 46–53 cm
DO: około 16,5 cm
MC: 2,9–5 kg		  LC 
Marmota
Marmota sibirica (Radde, 1862) świstak syberyjski 2 podgatunki Mongolia, północno-wschodnia Chińska Republika Ludowa (Mongolia Zewnętrzna i Heilongjiang) i przyległa południowa Syberia (Rosja); zakres wysokości: 0–3800 m n.p.m. DC: 36–49 cm
DO: 11,2–12 cm
MC: 5–8 kg		  EN 
Marmota
Marmota himalayana (B.H. Hodgson, 1841) świstak himalajski 2 podgatunki Himalaje i Wyżyna Tybetańska w południowo-wschodnim Tadżykistanie, północnym Pakistanie, północnych Indiach, Nepalu, Bhutanie i Chińskiej Republice Ludowej; granice zasięgu niepewne; zakres wysokości: do 5670 m n.p.m. DC: 46–65 cm
DO: 12,5–15 cm
MC: 4–9,2 kg		  LC 

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski,  VU  – gatunek narażony,  EN  – gatunek zagrożony,  CR  – gatunek krytycznie zagrożony;  NE  – gatunki niepoddane jeszcze ocenie.

Opisano również gatunki wymarłe:

  • Marmota arizonae Hay, 1921[24] (Ameryka Północna; plejstocen)
  • Marmota arrodens Hay, 1921[25] (Ameryka Północna; plejstocen)
  • Marmota complicidens (Yang Zhongjian, 1934)[26] (Azja; plejstocen)
  • Marmota korthi Kelly, 2000[27] (Ameryka Północna; miocen)
  • Marmota longipes Vekua, 1959[28] (Azja; plejstocen)
  • Marmota mantchurica Tokunaga & Naora, 1939[29] (Azja; plejstocen)
  • Marmota minor (L. Kellogg, 1910)[30] (Ameryka Północna; pliocen)
  • Marmota parva Qiu Zhanxiang, Deng Tao & Wang Banyue, 2004[31] (Azja; plejstocen)
  • Marmota primigenia (Kaup, 1839)[32] (Europa; plejstocen)
  • Marmota tologoica Ivanyev, 1966[33] (Azja; pliocen)
  • Marmota vetus (Marsh, 1871)[34] (Ameryka Północna; miocen lub pliocen).

Uwagi

  1. ↑ Książka Frisch została odrzucona na mocy uprawnień ICZN do celów nomenklatorycznych ze względu na niekonsekwentne stosowanie nazewnictwa binominalnego[2].
  2. ↑ Nowa nazwa dla Arctomys von Schreber, 1780.
  3. ↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

  1. 1 2 J.F. Blumenbach: Handbuch der Naturgeschichte: mit Kupfern. T. 1. Göttingen: Johann Christian Dieterich, 1779, s. 79. (niem.).
  2. ↑ ICZN. Opinion 258. Rejection for nomenclatorial Purposes of the work by Frisch (J. L.) published in 1775 under the title Das Natur-system der Vierfüssigen Thiere. „Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature”. 5, s. 55–72, 1954. (ang.).
  3. ↑ J.L. Frisch: Das Natur-System der Vierfüßigen Thiere. Glogau: Christian Friedrich Günther, 1775, s. 9. (niem.).
  4. ↑ J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. T. 4. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper'schen Schmetterlingswerkes, 1780, s. 721. (niem.).
  5. ↑ G.C.Ch. Storr: Prodromus Methodi Mammalium. Tubynga: Litteris Reissianis, 1780, s. 39. (łac.).
  6. ↑ J.K.W. Illiger: Prodromus systematis mammalium et avium: additis terminis zoographicis utriusque classis, eorumque versione germanica. Berolini: Sumptibus C. Salfeld, 1811, s. 95. (łac.).
  7. ↑ E.D. Cope. [Some remarks on a new series of fossils, from the lime stone caves in the Southern States]. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 21, s. 3, 1869. (ang.).
  8. 1 2 R.I. Pocock. On the External Characters of the Beaver (Castoridœ) and of some Squirrels (Sciuridœ). „Proceedings of the Zoological Society of London”. 92 (4), s. 1200, 1922. (ang.).
  9. 1 2 Scott J. Steppan i inni, Molecular Phylogeny of the Marmots (Rodentia: Sciuridae): Tests of Evolutionary and Biogeographic Hypotheses, R. Page (red.), „Systematic Biology”, 48 (4), 1999, s. 715–734, DOI: 10.1080/106351599259988, ISSN 1076-836X [dostęp 2022-08-27] (ang.).
  10. 1 2 3 Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 208, 209. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  11. 1 2 3 4 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 614–615. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  12. 1 2 3 4 5 J. Koprowski, E. Goldstein, K. Bennett & C. Pereira: Family Sciuridae (Tree, Flying and Ground Squirrels, Chipmunks, Prairie Dogs and Marmots). W: D.E. Wilson, T.E. Lacher Jr. & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 6: Lagomorphs and Rodents I. Barcelona: Lynx Edicions, 2016, s. 817–822. ISBN 978-84-941892-3-4. (ang.).
  13. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Marmota. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-23].
  14. 1 2 3 4 5 Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 393–394. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  15. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 150.
  16. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 400.
  17. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 118.
  18. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 360.
  19. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 379.
  20. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 648.
  21. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 175.
  22. ↑ C.J. Burgin, J.S. Zijlstra, M.A. Becker, H. Handika, J.M. Alston, J. Widness, S. Liphardt, D.G. Huckaby & N.S. Upham: The ASM Mammal Diversity Database. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 2.1) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-04-27]. (ang.).
  23. ↑ Taxonomy: Marmota – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-04-27]. (ang.).
  24. ↑ Hay 1921 ↓, s. 627.
  25. ↑ Hay 1921 ↓, s. 611.
  26. ↑ Z.-j. Yang. On the Insectivora, Chiroptera, Rodentia and Primates other than Sinanthropus from Locality I in Chouk-outien. „Palaeontologia Sinica”. Series C. 8 (3), s. 49, 1934. (ang.).
  27. ↑ T.S. Kelly. A new Hemphillian (Late Miocene) mammalian fauna from Hoye Canyon, west central Nevada. „Contributions in science”. 481, s. 8, 2000. (ang.).
  28. ↑ A.K. Векуа. О фауне нижнечетвертичных млекопитающих из Ахалкалаки (Южная Грузия). „Доклады Академии Наук СССР”. 127 (2), s. 409, 1959. (ros.).
  29. ↑ S. Tokunaga & N. Naora: Fossil remains excavated at Ku-Hsiang-Tung near Harbin, Manchoukuo. W: I. Matuzawa: Report of the First Scientific Expedition to Manchoukuo under the leadership of Shigeyasu Tokunaga, June-October 1933. Institute of Scientific Research of Manchoukuo, 1939, s. 200, seria: Geology, section II, part IV.
  30. ↑ L. Kellogg. Rodent fauna of the late Tertiary beds at Virginia Valley and Thousand Creek, Nevada. „University of California Publications in Geological Sciences”. 5 (29), s. 425, 1910. (ang.).
  31. ↑ 邱占祥, 邓涛 & 王伴月 / Z.-x. Qiu, T. Deng & B.-y. Wang. 甘肃东乡龙担早更新世哺乳动物群 / Early Pleistocene mammalian fauna from Longdan, Dongxiang, Gansu, China. „中国古生物志 / Palaeontologia Sinica”. Series C. 191 (27), s. 17, 2004. (chiń. • ang.).
  32. ↑ J.J. Kaup: Description d’ossements fossiles de mammifères inconnus jusqu’à présent qui se trouvent au muséum grand ducal de Darmstadt. Darmstadt: J.G Heyer, 1839, s. 110. (niem.).
  33. ↑ Л.H. Иванъев. Новый подвид ископаемого сурка (тарбагана) из третичных отложений Западного Забайкалья. „Известия Восточно-Сибирского отдела Русского географического общества”. 65, s. 174, 1966. (ros.).
  34. ↑ O.Ch. Marsh. Notice of some new fossil mammals and birds from the Tertiary formation of the West. „The American journal of science and arts”. Third series. 2 (8), s. 121, 1871. (ang.).

Bibliografia

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.