Kawiarnia Sztuka
 Kamienica Karola Martina, w której mieściła się kawiarnia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres | |
| Typ budynku |
kamienica |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
 52°14′40,0337″N 21°00′02,7965″E/52,244454 21,000777 | |
Kawiarnia „Sztuka”[1][2] – kawiarnia działająca w getcie warszawskim, znajdująca się przy ulicy Leszno 2.
Opis
Kawiarnia mieściła się w narożnej kamienicy Karola Martina[3] przy ulicy Leszno 2 róg ulicy Przejazd[4]. W okresie międzywojennym w budynku mieściły się sklepy, restauracja, kawiarnie i kino podwórkowe Era[4].
„Sztuka” miała 10 właścicieli (m.in. Beniamina Zabłudowskiego, przewodniczącego Referatu Personalnego Rady Żydowskiej)[2]. Lokal składał się z baru i sali koncertowej[5].
W kawiarni w latach 1941–1942 występowała Wiera Gran. Dzięki niej zostali zaangażowani m.in. zdolna kompozytorka i autorka śpiewająca Pola Braun, Diana Blumenfeld[6], Leonid Fokszański[7][8], słowik getta Marysia Ajzensztadt, Inka Pruszycka, pianiści Adolf Goldfeder i Władysław Szpilman, Wacław Teitelbaum, Władysław Szlengel i Andrzej Włast[9]. W Sztuce Wiera Gran wykonywała Jej pierwszy bal, utwór skomponowany przez Władysława Szpilmana ze słowami Władysława Szlengla na motywach walca To dawny mój znajomy z opery Ludomira Różyckiego Casanova. W książce Proca Dawida. Kabaret w przedsionku piekieł[10] wspomniano: Każde wykonanie piosenki „Jej pierwszy bal” w „Sztuce” wprowadzało publiczność w trans: brawa, łzy, domaganie się bisów.
W Sztuce odbywał się program literacko-artystyczny Żywy dziennik. Został utworzony dzięki staraniom m.in. Poli Braun, Diany Blumenfeld, Władysława Szlengla i Wiery Gran. Do dziennika pisał m.in. Jerzy Ryba, Władysław Szlengel, Leonid Fokszański i inni. Józef Lipski deklamował własne utwory, mówiące o losie mieszkańców getta, utwory satyryczne[11]. O Żywym dzienniku istniała satyryczna piosenka prawdopodobnie autorstwa Wacława Teitelbauma (znanego jako mecenas „Wacuś”) z tego okresu[12] (Niektóre źródła podają jako autora tekstu piosenki Władysława Szlengla[13]).
Kamienica Martina została zniszczona w 1944 roku. Wypalone mury przetrwały do 1946 roku, kiedy to zburzono je w związku z realizacją budowy trasy W-Z. Obecnie w tym miejscu znajduje się zachodnia jezdnia ulicy Andersa.
Przypisy
- ↑ Władysław Szpilman: Śmierć miasta: pamiętniki 1939–1945 (oprac. Jerzy Waldorff). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Wiedza, 1946, s. 73.
- 1 2 Maria Ferenc (red.): Encyklopedia getta warszawskiego. Wybrane hasła. Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma, 2024, s. 106. ISBN 978-83-67872-12-6.
- ↑ Marek Kwiatkowski: Architektura mieszkaniowa Warszawy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1989, s. 309. ISBN 83-06-01427-8.
- 1 2 Kamienica K. Martina. Leszno 2 róg Przejazd. warszawa1939.pl. [dostęp 2025-01-19].
- ↑ Władysław Szpilman: Śmierć miasta: pamiętniki 1939–1945 (oprac. Jerzy Waldorff). Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Wiedza, 1946, s. 74.
- ↑ Reicher, Edward, W ostrym świetle dnia. Dziennik żydowskiego lekarza 1939–1945.
- ↑ „Gazeta Żydowska 1942”.
- ↑ Losy żydowskie. Świadectwo żywych, pod red. M. Turskiego.
- ↑ Wiera Gran, Sztafeta oszczerców: Autobiografia Paryż 1980.
- ↑ M. Groński, Proca Dawida. Kabaret w przedsionku piekieł, Muza.
- ↑ Tomasz Lerski, Encyklopedia Kultury Polskiej XX Wieku, Muzyka-Teatr-Film, ISBN 83-917189-9-9, Polskie Wydawnictwo Naukowo-Encyklopedyczne, 2008.
- ↑ Marian Fuks: Muzyka ocalona: Judaica polskie. Wydawnictwa Radia i Telewizji, 1989, s. 162.
- ↑ Michał Maksymilian Borwicz: Pieśń ujdzie cało...: antologia wierszy o Żydach pod okupacją niemiecką. Warszawa: 1947.