Archiwum Główne Akt Dawnych
 | |
 Pałac Raczyńskich przy ul. Długiej 7 w Warszawie, siedziba AGAD | |
| Data założenia |
2 września 1808 / 1918 |
|---|---|
| Dyrektor |
dr Hubert Wajs |
| Wielkość zbioru |
10 kmb |
| Liczba zespołów |
538[1] |
| Rodzaje zbioru |
akta, zbiory kartograficzne |
| Państwo | |
| Miejscowość | |
| Adres | |
| Oddziały |
I - Akta władz, urzędów i instytucji publicznych do 1795 |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
 52°15′00,0852″N 21°00′29,9863″E/52,250024 21,008330 | |
| Strona internetowa | |
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD) – centralne archiwum państwowe w Warszawie utworzone w 1808 roku przez księcia warszawskiego Fryderyka Augusta jako Archiwum Ogólne Krajowe. Od 1952 roku siedzibą AGAD jest pałac Raczyńskich.
W latach 1816−1889 Archiwum Główne Królestwa Polskiego. Do 1918 roku Warszawskie Archiwum Główne Akt Dawnych Królestwa Polskiego i od 1918 roku Archiwum Główne Akt Dawnych.
AGAD gromadzi ocalałe po zniszczeniach II wojny światowej archiwalia polskich i obcych (zaborczych) władz, urzędów, instytucji naczelnych i centralnych oraz prowincjonalnych, a także archiwa rodzin i osób o szczególnym znaczeniu z terenów: dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów (Korona, Litwa), Królestwa Prus (Prusy Południowe i Prusy Nowowschodnie w zaborze pruskim), Cesarstwa Francuskiego (Księstwo Warszawskie), Cesarstwa Rosyjskiego (Królestwo Polskie) oraz z Austro-Węgier (z części Galicji w zaborze austriackim).
Siedziba
W latach 1831–1944 siedzibą Archiwum Głównego Akt Dawnych był budynek Komory Celnej przy ul. Długiej 24[3]. Budynek został spalony w 1944 roku, w czasie II wojny światowej[3].
Po zakończeniu wojny siedzibą AGAD był pałac Pod Blachą, a na magazyn zaadaptowano przylegającą do niego Bibliotekę Królewską w Zamku Królewskim[4]. W latach 1952–1953 zbiory sukcesywnie przenoszono do pałacu Raczyńskich[5].
Zasób
Okres II RP
Zasób archiwalny czterech archiwów warszawskich (Archiwum Głównego Akt Dawnych, Archiwum Akt Dawnych, Archiwum Skarbowego i Archiwum Oświecenia) liczył przed 1939 rokiem ok. 20 000 mb akt.
Zniszczenia wojenne
Według stanu na 31 sierpnia 1939 roku zasób Archiwum Akt Dawnych wynosił w przybliżeniu 600 tys. ksiąg, poszytów, akt, map itd. Metraż określano na około 10 tys. mb. We wrześniu 1939 roku większość pomieszczeń Archiwum Skarbowego uległa spaleniu i zniszczeniu. Ocalały magazyny przy ul. Szpitalnej, akta złożone w Forcie Sokolnickiego oraz w Arsenale Królewskim. Wszystkie ocalałe akta połączono w 1940 roku w budynku przy ul. Podwale 15. Według sprawozdania niemieckiego Archivamtu z lipca 1942 roku Archiwum Skarbowe zawierało wtedy „13871 przegródek akt o powierzchni 2980 m oraz 24197 tomów ksiąg i ponad 100 dokumentów”. Liczbę poszytów określono na 1 milion. 90% tych zasobów spłonęło podczas powstania warszawskiego (bomby burzące, zapalające) oraz na skutek podpalenia magazynów przez żołnierzy Wehrmachtu 2 września 1944 roku[2].
Stan obecny
Obecnie Archiwum Główne Akt Dawnych posiada zasób chronologicznie mieszczący się od XII w. do I wojny światowej (z wyjątkiem archiwaliów podworskich i ksiąg metrykalnych z terenów zabużańskich). Obejmuje archiwalia polskich i obcych (zaborczych) władz, urzędów, instytucji naczelnych i centralnych oraz prowincjonalnych, a także archiwa rodzin i osób o szczególnym znaczeniu z obszarów polskich.
W 1998 roku AGAD liczyło ponad 300 tys. jednostek archiwalnych w 392 zbiorach i zespołach (blisko 6 kilometrów bieżących).
Stan współczesny zgromadzonych archiwaliów obejmuje m.in. szczątki celowo, bez uzasadnienia wojskowego zniszczone przez siły Rzeszy Niemieckiej oraz liczne materiały, które znalazły się w gestii państwowej służby archiwalnej po drugowojennej pożodze, takie jak: archiwa prywatne (w tym Archiwum Radziwiłłów), akta stanu cywilnego z terenów anektowanych do ZSRR, oraz archiwalia niezwrócone – wbrew odpowiednim postanowieniom traktatu ryskiego – przez ZSRR przed 1939 rokiem i rewindykowane dopiero w latach 60. XX w. (m.in. kolekcja Centralne Władze Wyznaniowe, zespoły Prokuratora Warszawskiej Izby Sądowej, Pomocnika Warszawskiego Generał-Gubernatora do Spraw Policyjnych).
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Spis zespołów. [w:] Archiwum Główne Akt Dawnych [on-line]. agad.gov.pl. [dostęp 2017-07-19].
- 1 2 Archiwum Główne Akt Dawnych – AGAD. [w:] Archiwum Główne Akt Dawnych [on-line]. agad.gov.pl. [dostęp 2016-07-27].
- 1 2 Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 349. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Maria I. Kwiatkowska: Pałac Raczyńskich. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980, s. 122. ISBN 83-01-00500-9.
- ↑ Maria I. Kwiatkowska: Pałac Raczyńskich. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980, s. 122–123. ISBN 83-01-00500-9.