Altair (gwiazda)

Altair
	α Aquilae
	; Altair (zdjęcie zrobione w Obserwatorium Palomar)
	Dane obserwacyjne (J2000)
Gwiazdozbiór	Orzeł
Rektascensja	19h 50m 46,999s
Deklinacja	+08° 52′ 05,96″
Paralaksa (π)	0,19495 ± 0,00057″
Odległość	16,730 ± 0,049 ly; 5,130 ± 0,015 pc
Wielkość obserwowana	0,76m
Rozmiar kątowy	1,835 ± 0,07
Ruch własny (RA)	536,23 ± 0,51 mas/rok
Ruch własny (DEC)	385,29 ± 0,47 mas/rok
Prędkość radialna	−26,60 ± 0,40 km/s
	Charakterystyka fizyczna
Rodzaj gwiazdy	gwiazda ciągu głównego
Typ widmowy	A7 Vn
Masa	1,79 M☉
Promień	1,63–2,03 R☉
Metaliczność [Fe/H]	−0,24
Wielkość absolutna	2,21m
Jasność	10,6 L☉
Okres obrotu	10,4 h
Prędkość obrotu	210 km/s
Spłaszczenie	0,14
Temperatura	6860–8450 K
	Charakterystyka orbitalna
Krąży wokół	Centrum Galaktyki
Półoś wielka	7746 pc
Mimośród	0,0845
Alternatywne oznaczenia
	Oznaczenie Flamsteeda: 53 Aql
	2MASS: J19504698+0852060
	Bonner Durchmusterung: BD +08 4236
	Boss General Catalogue: GC 27470
	Katalog Gliesego: GJ 768
	Katalog Henry’ego Drapera: HD 187642
	Katalog Hipparcosa: HIP 97649
	Katalog jasnych gwiazd: HR 7557
	SAO Star Catalog: SAO 125122
	Atair; LHS 3490

Altair (Alfa Aquilae, α Aql) – najjaśniejsza gwiazda w gwiazdozbiorze Orła, dwunasta pod względem jasności gwiazda nocnego nieba. Jest oddalona od Słońca o 16,7 roku świetlnego.

Nazwa

Tradycyjna nazwa tej gwiazdy, Altair, wywodzi się od arabskiego wyrażenia ‏النسر الطائر‎ Al Naṣr al Ṭāïr, znaczącego „lecący orzeł”. Odnosiło się ono do tej gwiazdy oraz sąsiednich gwiazd Beta Aquilae (Alshain) i Tarazed. Almagest Ptolemeusza wymieniał tę gwiazdę pod nazwą stgr. Ἀετός Aetos („orzeł”), która była znana już kilka stuleci wcześniej i miała prawdopodobnie pochodzenie mezopotamskie^[7]. Międzynarodowa Unia Astronomiczna w 2016 roku formalnie zatwierdziła użycie nazwy Altair dla określenia tej gwiazdy^[8].

Charakterystyka obserwacyjna

Altair tworzy jeden z trzech wierzchołków charakterystycznego asteryzmu trójkąta letniego, w Polsce najlepiej widocznego wiosną i latem; pozostałe wierzchołki to Wega i Deneb^[9]^[6].

Obraz tarczy Altaira z zaznaczeniem osi obrotu (CHARA)

Ze względu na bliskość, Altair był jedną z pierwszych gwiazd (a pierwszą typu słonecznego), których tarcze udało się bezpośrednio zaobserwować; dokonano tego w 2006 roku (wyniki badań opublikowano w 2007) za pomocą czterech teleskopów wchodzących w skład interferometru CHARA Array w Mount Wilson Observatory^[10]. Obserwacje te potwierdziły przewidziany wcześniej teoretycznie efekt tzw. „grawitacyjnego pociemnienia” – obecność ciemniejszego (czyli chłodniejszego) pasa w okolicach równika gwiazdy, które jest wynikiem spłaszczenia otoczki gwiazdy wskutek obrotu^[9].

Altair ma sześciu optycznych kompanów oznaczonych literami B–G, o wielkości gwiazdowej 10,3 – 13^m, odległych o 26,8–292,4″ (pomiary z 2015 r.)^[11]. Gwiazdę wyróżnia jednak odmienny, szybki ruch własny – przemieszcza się ona na niebie o stopień w czasie około 5000 lat^[5].

Charakterystyka fizyczna

Jest to biała gwiazda ciągu głównego, należąca do typu widmowego A. Jest około 10,6 razy jaśniejsza od Słońca, a średnica 1,8 razy większa niż Słońca^[5]. W 1999 roku za pomocą satelity Wide Field Infrared Explorer (WIRE) dokonano pomiarów, z których wynikało iż jasność gwiazdy waha się o wartości rzędu kilku tysięcznych magnitudo w okresach rzędu poniżej 2 godzin. W wyniku tych badań, w 2005 roku Altair został zaklasyfikowany do gwiazd zmiennych typu Delta Scuti^[12].

Porównanie Altaira i Słońca; zauważalne spłaszczenie pierwszej gwiazdy jest wynikiem szybkiego obrotu wokół osi

Badania wykazały, że Altair z wielką szybkością obraca się wokół własnej osi. Prawdopodobnie czas jednego obrotu wynosi około 10,4 h (Słońce – 25,4 dób)^[6]^[10]. Po uwzględnieniu kąta nachylenia osi obrotu Altaira do kierunku obserwacji, okazuje się, że jego średnica równikowa jest o 14% większa niż średnica biegunowa^[5]^[6]. Temperatura powierzchniowa tej gwiazdy waha się od ok. 6860 K na równiku do ok. 8450 K na biegunach – na równiku więcej materii dzieli powierzchnię od jądra gwiazdy^[3].

Znaczenie kulturowe

Altair był wiązany z ptakiem drapieżnym przez wiele starożytnych ludów zachodniej Azji. Nad Eufratem nazywano go Idchu („orzeł”) lub Erigu („potężny ptak”), Persowie nazywali go Muru („ptak”); w Sogdianie nosił nazwę Shad Mashir, a w Chorezmie Sadmasjij – obie oznaczały „szlachetnego sokoła”. Dla Hindusów Altair, Alshain i Tarazed tworzą 21. nakszatrę (konstelację) Śrawana, „Ucho” i reprezentują trzy kroki boga Wisznu. W astrologii Altair miał zapowiadać zagrożenie ze strony gadów^[7].

Zobacz też

Przypisy

1 2 3 4 5 Altair (gwiazda) w bazie SIMBAD (ang.)
1 2 3 F. van Leeuwen. Validation of the new Hipparcos reduction. „Astronomy and Astrophysics”. 474 (2), s. 653–664, 2007. DOI: 10.1051/0004-6361:20078357. arXiv:0708.1752. Bibcode: 2007A&A...474..653V.
1 2 3 4 5 John D. Monnier et al. Imaging the Surface of Altair. „Science”. 317 (5836), s. 342–345, 2007-07-20. DOI: 10.1126/science.1143205. arXiv:0706.0867. (ang.).
1 2 3 4 Anderson E., Francis C.: HIP 97649. [w:] Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2017-07-10]. (ang.).
1 2 3 4 5 6 Jim Kaler: ALTAIR (Alpha Aquilae). [w:] STARS [on-line]. [dostęp 2017-07-17]. (ang.).
1 2 3 4 Altair. SolStation. (ang.).
1 2 Richard Hinckley Allen: Star Names Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications Inc., 1963, s. 59–60. ISBN 0-486-21079-0. (ang.).
↑ Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2017-02-01. [dostęp 2017-07-17].
1 2 Twarzą w twarz z rozpędzonym Altairem. AstroNEWS, 2007-06-04. [dostęp 2017-07-17]. (pol.).
1 2 Gazing up at the Man in the Star?. National Science Foundation, 2007-05-31. [dostęp 2017-07-17]. (ang.).
↑ Mason et al.: WDS J19508+0852A. [w:] The Washington Double Star Catalog [on-line]. VizieR, 2014.
↑ D.L. Buzasi, H. Bruntt, T.R. Bedding, A. Retter, H. Kjeldsen. Altair: The Brightest Delta Scuti Star. „The Astrophysical Journal”, s. 1072–1076, 2005. DOI: 10.1086/426704. arXiv:0405127. ISSN 0004-637X.

[simbad-1] 1 2 3 4 5 Altair (gwiazda) w bazie SIMBAD (ang.)

[aaa474_2_653-2] 1 2 3 F. van Leeuwen. Validation of the new Hipparcos reduction. „Astronomy and Astrophysics”. 474 (2), s. 653–664, 2007. DOI: 10.1051/0004-6361:20078357. arXiv:0708.1752. Bibcode: 2007A&A...474..653V.

[science-3] 1 2 3 4 5 John D. Monnier et al. Imaging the Surface of Altair. „Science”. 317 (5836), s. 342–345, 2007-07-20. DOI: 10.1126/science.1143205. arXiv:0706.0867. (ang.).

[xhip-4] 1 2 3 4 Anderson E., Francis C.: HIP 97649. [w:] Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2017-07-10]. (ang.).

[kaler-5] 1 2 3 4 5 6 Jim Kaler: ALTAIR (Alpha Aquilae). [w:] STARS [on-line]. [dostęp 2017-07-17]. (ang.).

[sol-6] 1 2 3 4 Altair. SolStation. (ang.).

[allen-7] 1 2 Richard Hinckley Allen: Star Names Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications Inc., 1963, s. 59–60. ISBN 0-486-21079-0. (ang.).

[iau-8] Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2017-02-01. [dostęp 2017-07-17].

[rozpędzony-9] 1 2 Twarzą w twarz z rozpędzonym Altairem. AstroNEWS, 2007-06-04. [dostęp 2017-07-17]. (pol.).

[nsf-10] 1 2 Gazing up at the Man in the Star?. National Science Foundation, 2007-05-31. [dostęp 2017-07-17]. (ang.).

[WDS-11] Mason et al.: WDS J19508+0852A. [w:] The Washington Double Star Catalog [on-line]. VizieR, 2014.

[scuti-12] D.L. Buzasi, H. Bruntt, T.R. Bedding, A. Retter, H. Kjeldsen. Altair: The Brightest Delta Scuti Star. „The Astrophysical Journal”, s. 1072–1076, 2005. DOI: 10.1086/426704. arXiv:0405127. ISSN 0004-637X.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]