Anda Rottenberg

Anda Rottenberg

Anda Rottenberg (2020)
Data i miejsce urodzenia	23 kwietnia 1944 Nowosybirsk
Dyrektor Zachęty Narodowej Galerii Sztuki
Okres	od 1993 do 2001
Poprzednik	Barbara Majewska
Następca	Agnieszka Morawińska
Odznaczenia

Galeria

Anda Rottenberg (ur. 23 kwietnia 1944 w Nowosybirsku^[1]) – polska historyczka sztuki, krytyczka, kuratorka sztuki i publicystka, w latach 1993–2001 dyrektor Państwowej Galerii Sztuki Zachęta w Warszawie.

Jej ojciec był polskim Żydem, a matka Rosjanką^[2].

W latach 1951–1963 mieszkała w Legnicy^[3], następnie przeniosła się do Warszawy, gdzie w 1971 ukończyła studia z zakresu historii sztuki na Uniwersytecie Warszawskim. Od 1969 zajmuje się organizowaniem wystaw artystycznych^[4]. Do 1973 związana była z Państwową Galerią Sztuki Zachęta. W latach 1973–1986 pracowała w Polskiej Akademii Nauk, zajmując się badaniami nad sztuką nowoczesną i współtworząc „Polskie Studia Artystyczne”. W 1986 założyła Fundację Egit, jedną z pierwszych niezależnych fundacji sztuki w Polsce^[5]. Później podjęła studia doktoranckie w dyscyplinie sztuki piękne na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Nadanie stopnia doktora zostało jednak zablokowane w 2015 przez Centralną Komisję do Spraw Stopni i Tytułów po stwierdzeniu braku bezstronności w pracy i nieprawidłowego wyboru dyscypliny^[6][7].

W latach 1991–1992 zajmowała stanowisko dyrektora Departamentu Sztuki w Ministerstwie Kultury i Sztuki, następnie w latach 1993–2001 pełniła funkcję dyrektora Państwowej Galerii Sztuki Zachęta w Warszawie. W latach 1991–1993 kierowała także Galerią Mazowiecka w Warszawie, a w latach 1992–1993 Centrum Sztuki Współczesnej Sorosa. Do 2007 była przewodniczącą rady programowej Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie^[5]. W 1998 została przewodniczącą Fundacji Instytutu Promocji Sztuki.

Została członkinią Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyków Sztuki (AICA). W latach 1988–1990 i 1991–1993 pełniła funkcję przewodniczącej polskiej sekcji AICA, natomiast w latach 1994–2000 była zastępczynią przewodniczącego AICA^[4]. Uzyskała także członkostwo w International Manifesta Foundation oraz International Germinations Foundation.

Wśród licznych wystaw, których była organizatorką i kuratorką, znalazły się m.in. Europa nieznana, Kraków (1991); polska część Der Riss im Raum, Berlin (1994); Gdzie jest brat twój, Abel?, Warszawa (1995); Sztuka z Polski, Budapeszt, Wilno, Ryga, Tallinn (1996–1997); Osobisty czas – sztuka z krajów nadbałtyckich, Warszawa (1996); Postindustrial Sorrow, Wiesbaden (2000); Forgetting-Amnesia, Brema (2000)^[4]; Postęp i higiena, Warszawa (2015)^[8]. Przygotowała również wiele wystaw indywidualnych polskich i zagranicznych artystów. Wielokrotnie obejmowała funkcję kustosza polskiego pawilonu na międzynarodowych wystawach, m.in. na biennale w Wenecji, Stambule i São Paulo^[4]. Była też kuratorką wystawy o relacjach polsko-niemieckich w sztuce Obok. Polska-Niemcy. 1000 lat historii w sztuce zorganizowanej w 2011 przez Martin-Gropius-Bau w Berlinie i Zamek Królewski w Warszawie^[9].

Od połowy lat 60. autorka tekstów w polskich periodykach, m.in. w „Kulturze” i „Polityce”. Jest autorką popularnych serii, artykułów naukowych, esejów zamieszczanych w krajowych i zagranicznych wydawnictwach poświęconych sztuce. Opublikowała m.in. Sztukę w Polsce 1945–2005 (2005) oraz Przeciąg. Teksty o sztuce polskiej lat 80. (2009)^[10]. W 2009 wydała także autobiografię zatytułowaną Proszę bardzo. Książka stanowi sagę rodzinną, w której codzienne życie przeplata się z wydarzeniami historycznymi, opowiada o poszukiwaniu tożsamości, zawieszonej między tradycją żydowską ojca, a światem bogatego mieszczaństwa dawnej Rosji po stronie matki^[11]. Autobiografia ta była nominowana do Nagrody Literackiej Nike 2010^[12] oraz do Nagrody Literackiej Gdynia 2010^[13]. W 2014 ukazał się wywiad rzeka Doroty Jareckiej z Andą Rottenberg Rottenberg. Już trudno.

W 2018 objęła kierownictwo działu kultury w polskiej edycji miesięcznika „Vogue”^[14].

Była członkinią komitetu poparcia Bronisława Komorowskiego przed wyborami prezydenckimi w 2010 i w 2015^[15][16].

Ze związku z krytykiem filmowym Waldemarem Chołodowskim miała syna Mateusza (1971–1997)^[17][18], który zmarł na skutek pobicia w 1997. Jego zwłoki odnaleziono w Warszawie w tym samym roku, jednak jego tożsamość ustalono dopiero w 2008^[17][18].

• Van Gogh. Nuenen-Paryż, Arkady, Warszawa 1975, seria: „Mała Encyklopedia Sztuki”.
• Kandinsky 1896–1921, Arkady, Warszawa 1975, seria: „Mała Encyklopedia Sztuki”.
• Magritte. Malarstwo, Arkady, Warszawa 1976, seria: „Mała Encyklopedia Sztuki”.
• De Kooning i Rauschenberg – podwójność niesymetryczna, Arkady, Warszawa 1984, seria: „Mała Encyklopedia Sztuki”.
• Sztuka w Polsce 1945–2005, Wydawnictwo Piotra Marciszuka Stentor, Warszawa 2005.
• Proszę bardzo, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2009.
• Przeciąg. Teksty o sztuce polskiej lat 80., Fundacja Open Art Projects, Warszawa 2009.
• Rottenberg. Już trudno. Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2014.
• Berlińska depresja, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2018.
• Lista. Dziennik 2005, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2019.
• Zbliżenia. Szkice o polskich artystach, Arkady, Warszawa 2020.
• Rozrzut, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2021.

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2011)^[19]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2001)^[20]
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2014)^[21]
• Złota Odznaka Honorowa za Zasługi dla Republiki Austrii (Austria, 2024)^[22]
• Nagroda Krytyki Artystycznej im. Jerzego Stajudy, wyróżnienie specjalne za całokształt osiągnięć (2012)^[23]
• Doroczna Nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w dziedzinie sztuk wizualnych (2012)^[24]
• Nagroda Prezydenta Miasta Gdańska „Neptuny” (2012)^[25]
• Nagroda im. prof. Aleksandra Gieysztora (2013)
• Nagroda specjalna i członkostwo honorowe Stowarzyszenia Autorów ZAiKS (2019)^[26]