Aneilema

*Aneilema*
	; Aneilema aequinoctiale
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Klad	rośliny naczyniowe
Klad	Euphyllophyta
Klad	rośliny nasienne
Klasa	okrytonasienne
Klad	jednoliścienne
Rząd	komelinowce
Rodzina	komelinowate
Rodzaj	Aneilema
	Nazwa systematyczna
	Aneilema R. Brown; Prodr. Fl. Nov. Holland.: 270 (1810)
	Typ nomenklatoryczny
	Aneilema biflorum R.Br.
Synonimy
	Amelina C.B.Clarke; Ballya Brenan; Bauschia Seub. ex Warm.; Lamprodithyros Hassk.; Phaeneilema G.Brückn.;
	Amelina C.B.Clarke; Ballya Brenan; Bauschia Seub. ex Warm.; Lamprodithyros Hassk.; Phaeneilema G.Brückn.;

Aneilema R.Br. – rodzaj roślin z rodziny komelinowatych. Obejmuje 65 gatunków występujących na obszarach klimatu strefy międzyzwrotnikowej i podzwrotnikowej Ameryki Południowej i Środkowej, Afryki, Półwyspu Arabskiego, Melanezji, Australii i Oceanii^[3].

Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckich słów α- (a- – przedrostek oznaczający brak czegoś) i είλημα (eilema – okrywa) i odnosi się do niebecności pochwiastej podsadki w kwiatostanach tych roślin^[5].

Zasięg geograficzny

Centrum różnorodności rodzaju jest w Afryce międzyzwrotnikowej, gdzie występuje 58 z 65 gatunków tej rośliny. Zasięg Aneilema forskalii rozciąga się na Półwysep Arabski, a A. umbrosum do Ameryki Południowej i Środkowej; jest to gatunek o najszerszym zasięgu występowania. Występująca w południowo-wschodniej Afryce A. dregeanum została introdukowana do Kambodży i Wietnamu. A. woodii jest endemitem Jemenu, a A. aparine Madagaskaru. Zasięg występowania A. brasiliense sięga od Brazylii do Wenezueli. Cztery gatunki Aneilema (A. acuminatum, A. biflorum, A. sclerocarpum i A. siliculosum) występują w północno-wschodniej Australii, przy czym zasięg A. acuminatum rozciąga się na Nową Gwineę i Vanuatu. A. alatum występuje endemicznie na Jawie, a A. neocaledonicum na Nowej Kaledonii i Vanuatu^[3].

Morfologia

Pokrój: Wieloletnie i jednoroczne rośliny zielne o zróżnicowanym pokroju^[6].

Korzenie: Włókniste lub bulwiaste^[6].

Liście: Ulistnienie skrętoległe lub dwurzędowe. Pochwy liściowe zwykle orzęsione na wierzchołku. Blaszki liściowe ogonkowe lub siedzące, zwykle zielne (rzadko gruboszowate). Najwyżej położony liść na pędzie kwiatostanowym (podsadka) zwykle bardzo zredukowany^[6].

Kwiaty: Zebrane w tyrs złożony z dwurzędek, rzadko zredukowany do dwurzędki, wyrastający wierzchołkowo na pędzie kwiatostanowym, wierzchołkowo oraz z kątów liści lub rzadko jedynie z kątów liści. W ramach jednego kwiatostanu występują kwiaty obupłciowe, obupłciowe oraz męskie i rzadziej obupłciowe, męskie i żeńskie. Dwurzędki wsparte trwałymi podsadkami, często gruczołowatymi na wierzchołku. Przysadki często kubeczkowate, obrastające szypułkę, zwykle gruczołowate wierzchołkowo, trwałe. Okwiat sześciolistkowy. Trzy listki zewnętrznego okółka są wolne, trwałe, wklęsło-wypukłe, zwykle kapturkowate wierzchołkowo, szczególnie środkowy, głównie zielone, zwykle gruczołowate na wierzchołku nagie lub krótko omszone. Trzy listki wewnętrznego okółka są wolne, niemal równej wielkości i jednobarwne lub częściej środkowy jest znacznie zmniejszony lub rzadziej powiększony i odbarwiony. Zewnętrzne listki wewnętrznego okółka są zwykle skierowane do góry, zawsze paznokciowate, białe do liliowego lub lawendowego lub żółte do pomarańczowego, rzadko czerwone; paznokcie nagie, rzadko owłosione. Środkowy listek wewnętrznego okółka zwykle skierowany w dół, klinowaty u nasady, rzadko paznokciowaty, zwykle matowo zabarwiony i niepozorny, rzadko owłosiony u nasady. Trzy prątniczki położone naprzeciwlegle bocznym listkom wewnętrznego okółka oraz środkowemu listkowi zewnętrznego okółka okwiatu, równej wielkości lub częściej środkowy jest zredukowany lub nieobecny, a jego główka zwykle różni się wielkością i kształtem od bocznych prątniczków. Główki prątniczków dwuklapowane, rzadziej całobrzegie, a łatki szypułkowane lub siedzące; nitki zawsze nagie. Trzy pręciki przeciwległe bocznym listkom zewnętrznego okółka oraz środkowemu listkowi wewnętrznego okółka okwiatu, równej wielkości lub częściej środkowy jest dużo krótszy od bocznych. Nitki pręcików nagie lub u bocznie położonych bródkowane z jednorzędowymi włoskami. Główki pręcików osadzone u nasady, grzbietowo lub obrotne, pękające wzdłużnie, zwykle do wewnątrz, rzadziej bocznie lub na zewnątrz. Główka środkowego pręcika zwykle różni się wielkością i kształtem od bocznych pręcików, również pyłek różni się kolorem, a niekiedy jest niezdolny do zapłodnienia. Zalążnia szypułkowana lub siedząca, dwu- lub trójkomorowa, naga lub częściej gruczołowato owłosiona, niekiedy z haczykowatymi włoskami. Grzbietowa komora niewykształcona lub z jednym (rzadko więcej) zalążkiem. Boczne komory z 1–6 zalążkami położonymi w jednym rzędzie. Szyjka słupka prosta, zwieńczona główkowatym lub niepowiększonym znamieniem^[6].

Owoce: Zwykle pękające, rzadko niepękające, dwu- lub trójkomorowe torebki, zwykle szare do brązowych, błyszczące, nagie lub owłosione. Klapy trwałe lub grzbietowa odpadająca. Komora grzbietowa, jeśli występuje, pusta lub z jednym, rzadko więcej, nasionem. Łupina nasion zróżnicowana^[6].

Biologia

Rozwój: Wśród biologicznie istotnych cech morfologicznych różniących poszczególne gatunki Aneilema można wyróżnić typy kwiatów obecnych w kwiatostanie, ich wielkość, kolor okwiatu, położenie pręcików w czasie kwitnienia, owłosienie nitek pręcików, płodność pyłku w różnych pylnikach oraz położenie znamienia względem pylników. Cechy te wydają się przyciągać do różnych gatunków różne rodzaje zapylających owadów. Do owadów zapylających można zaliczyć błonkoskrzydłe, takie jak miesierkowate, smuklikowate i pszczołowate, muchówki, takie jak ziemiórkowate, bujankowate, bzygowate i plujkowate oraz chrząszcze^[6].

Cechy fitochemiczne: W roślinach z tego rodzaju obecne są flawony C-glikozydowe^[6].

Genetyka: Podstawowa liczba chromosomów x u gatunków z tego rodzaju wynosi 9, 10 i 13–16^[6]. Liczba chromosomów 2n = 18, 20, 26, 28, 30, 32, 36, 40(?), 52, 60, 64, 78, 90, ok. 104^[7]. Chromosomy Aneilema są na ogół małe i prawie u wszystkich gatunków wszystkie lub większość to chromosomy metacentryczne lub submetacentryczne^[6].

Systematyka

Pozycja systematyczna: Rodzaj z plemienia Commelineae podrodziny Commelinoideae w rodzinie komelinowatych (Commelinaceae)^[1].

Wykaz gatunków zgodnie z podziałem rodzaju według Fadena 1991^[6]

sekcja Aneilema – środkowy listek wewnętrznego okółka okwiatu równej wielkości lub większy od bocznych, zwykle tej samej barwy, niełódeczkowaty, niekubeczkowaty; nitki pręcików nagie, wolne, wszystkie trzy pręciki wykształcone, zalążnia i torebki nagie, łupina nasion pomarszczona
- Aneilema acuminatum R.Br.
- Aneilema aparine H.Perrier
- Aneilema biflorum R.Br.
- Aneilema neocaledonicum Schltr.
- Aneilema sclerocarpum F.Muell.
- Aneilema siliculosum R.Br.
sekcja Lamprodithyros – środkowy listek wewnętrznego okółka okwiatu równej wielkości lub większy od bocznych, zwykle tej samej barwy, łódeczkowaty lub kubeczkowaty; nitki pręcików nagie, zrośnięte u nasady, wszystkie trzy pręciki wykształcone, zalążnia i torebki owłosione, łupina nasion dziobata lub siateczkowata
- Aneilema benadirense Chiov.
- Aneilema calceolus Brenan
- Aneilema clarkei Rendle
- Aneilema forskalii Kunth
- Aneilema indehiscens Faden
- Aneilema lamuense Faden
- Aneilema petersii (Hassk.) C.B.Clarke
- Aneilema recurvatum Faden
- Aneilema sebitense Faden
- Aneilema succulentum Faden
- Aneilema tanaense Faden
- Aneilema woodii Faden
- Aneilema zebrinum Chiov.
sekcja Rendlei – środkowy listek wewnętrznego okółka okwiatu mniejszy od bocznych i inaczej zabarwiony, nitki pręcików nagie, główka środkowego pręcika duża, eliptyczna do jajowatej, z silną wypukłością, łącznik kasztanowatej barwy, torebki nagie, nitki bocznych pręcików kwiatów męskich oraz szyjka słupka kwiatów obupłciowych J-kształtne, znamię niepowiększone
- Aneilema brenanianum Faden
- Aneilema rendlei C.B.Clarke
- Aneilema taylorii C.B.Clarke
- Aneilema usambarense Faden
sekcja Amelina – środkowy listek wewnętrznego okółka okwiatu mniejszy od bocznych i inaczej zabarwiony, nitki pręcików nagie lub bródkowane, główka środkowego pręcika różna od bocznych, ale inna niż w sekcji Rendlei, torebki owłosione lub nagie, nitki bocznych pręcików proste lub pofalowane, znamię główkowate, kwiatostany luźne, dwurzędki położone niemal naprzeciwlegle lub niemal okółkowo, kwiaty średnie do dużych, zwykle o szerokości 12–40 mm (jeśli mniejsze, to listki wewnętrzne boczne żółte do pomarańczowych)
- Aneilema aequinoctiale (P.Beauv.) G.Don
- Aneilema ephemerum Faden
- Aneilema gillettii Brenan
- Aneilema hockii De Wild.
- Aneilema johnstonii K.Schum.
- Aneilema longirrhizum Faden
- Aneilema nyasense C.B.Clarke
- Aneilema plagiocapsa K.Schum.
sekcja Somaliensia – środkowy listek wewnętrznego okółka okwiatu mniejszy od bocznych i inaczej zabarwiony, nitki pręcików nagie, główka środkowego pręcika różna od bocznych, ale inna niż w sekcji Rendlei, torebki owłosione lub nagie, nitki bocznych pręcików S-kształtne, mniej więcej członowane, znamię niegłówkowate, kwiatostany gęste do umiarkowanie rzadkich, głównie z naprzemianległymi dwurzędkami, kwiaty małe do średnich, zwykle o szerokości 4–15(–20) mm, korzenie zwykle bulwiaste, rośliny wieloletnie zasiedlające suche formacje zaroślowe
- Aneilema grandibracteolatum Faden
- Aneilema longicapsa Faden
- Aneilema obbiadense Chiov.
- Aneilema pusillum Chiov.
- Aneilema somaliense C.B.Clarke
sekcja Brevibarbata – środkowy listek wewnętrznego okółka okwiatu mniejszy od bocznych i inaczej zabarwiony, nitki pręcików rzadko i niewydatnie bródkowane, główka środkowego pręcika różna od bocznych, ale inna niż w sekcji Rendlei, torebki owłosione lub nagie, nitki bocznych pręcików S-kształtne, mniej więcej członowane, znamię główkowate, kwiatostany gęste do umiarkowanie rzadkich, głównie z naprzemianległymi dwurzędkami, kwiaty małe do średnich, zwykle o szerokości 4–15(–20) mm, przysadki kubkowate, zwykle obrastające szypułkę, pozbawione równowąskich wierzchołków, korzenie włókniste lub niekiedy bulwiaste, rośliny jednoroczne lub wieloletnie, zasiedlające lasy i formacje trawiaste, rzadko zaroślowe
- Aneilema angolense C.B.Clarke
- Aneilema arenicola Faden
- Aneilema beniniense (P.Beauv.) Kunth
- Aneilema brunneospermum Faden
- Aneilema dispermum Brenan
- Aneilema dregeanum Kunth
- Aneilema homblei De Wild.
- Aneilema lanceolatum Benth.
- Aneilema macrorrhizum T.C.E.Fr.
- Aneilema mortonii Brenan
- Aneilema paludosum A.Chev.
- Aneilema pomeridianum Stanf. & Brenan
- Aneilema schlechteri K.Schum.
- Aneilema setiferum A.Chev.
- Aneilema silvaticum Brenan
- Aneilema umbrosum (Vahl) Kunth
- Aneilema welwitschii C.B.Clarke
sekcja Pedunculosa – środkowy listek wewnętrznego okółka okwiatu mniejszy od bocznych i inaczej zabarwiony, nitki pręcików gęsto i wydatnie bródkowane, główka środkowego pręcika różna od bocznych, ale inna niż w sekcji Rendlei, torebki owłosione lub nagie, nitki bocznych pręcików S-kształtne, mniej więcej członowane, znamię główkowate, kwiatostany gęste do umiarkowanie rzadkich, głównie z naprzemianległymi dwurzędkami, kwiaty małe do średnich, zwykle o szerokości 4–15(–20) mm, przysadki inne niż u Brevibarbata, często z równowąskimi wierzchołkami, korzenie włókniste, rośliny jednoroczne lub wieloletnie, zasiedlające lasy i formacje trawiaste, rzadko zaroślowe
- Aneilema chrysopogon Brenan
- Aneilema hirtum A.Rich.
- Aneilema leiocaule K.Schum.
- Aneilema minutiflorum Faden
- Aneilema nicholsonii C.B.Clarke
- Aneilema pedunculosum C.B.Clarke
- Aneilema richardsiae Brenan
- Aneilema spekei C.B.Clarke
- Aneilema termitarium Faden
incertae sedis
- Aneilema alatum Koord.
- Aneilema brasiliense C.B.Clarke
- Aneilema trispermum Faden

Znaczenie użytkowe

Kilka gatunków znajduje zastosowanie w tradycyjnej medycynie afrykańskiej. W Tanzanii wywar z liści A. aequinoctiale podawany jest dzieciom w przypadku kwashiorkoru, a sok z liści A. beniniense kobietom cierpiącym na brak miesiączki. W Afryce tropikalnej tonik z korzeni A. hockii wykorzystywany jest jako afrodyzjak oraz w przypadku niepłodności kobiet, z kolei A. setiferum wykorzystywany jest do produkcji mikstur przeciw trądowi^[8].

Szympansy połykają nieprzeżute liście A. aequinoctiale w celu pozbycia się pasożytów^[9].

Przypisy

1 2 Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-07-27] (ang.).
↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
1 2 3 4 Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2022-07-27]. (ang.).
↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2022-07-28]. (ang.).
↑ Umberto Quattrocchi: CRC World Dictionary of Plant Names: Common Names, Scientific Names, Eponyms, Synonyms, and Etymology. T. 1 (A-C). CRC Press, 2000. ISBN 0-8493-2673-7. (ang.).
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Robert B. Faden. The Morphology and Taxonomy of Aneilema R. Brown (Commelinaceae). „Smithsonian Contributions to Botany”. 76, 1991.
↑ Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 4: Flowering Plants. Monocotyledons: Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998. DOI: 10.1007/978-3-662-03531-3. ISBN 978-3-662-03531-3. (ang.).
↑ Umberto Quattrocchi: CRC World Dictionary of Medicinal and Poisonous Plants: common names, scientific names, eponyms, synonyms, and etymology. CRC, Taylor & Francis Group, 2012. ISBN 978-1-4200-8044-5. OCLC 774639599. (ang.).
↑ Vernon Reynolds: The chimpanzees of the Budongo Forest : ecology, behaviour, and conservation. Oxford: Oxford University Press, 2005, s. 41. ISBN 978-0-19-152333-5.

[apweb-1] 1 2 Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-07-27] (ang.).

[ruggiero-2] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[kew-3] 1 2 3 4 Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2022-07-27]. (ang.).

[ing-4] Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2022-07-28]. (ang.).

[crc-5] Umberto Quattrocchi: CRC World Dictionary of Plant Names: Common Names, Scientific Names, Eponyms, Synonyms, and Etymology. T. 1 (A-C). CRC Press, 2000. ISBN 0-8493-2673-7. (ang.).

[rev-6] 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Robert B. Faden. The Morphology and Taxonomy of Aneilema R. Brown (Commelinaceae). „Smithsonian Contributions to Botany”. 76, 1991.

[kub-7] Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 4: Flowering Plants. Monocotyledons: Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998. DOI: 10.1007/978-3-662-03531-3. ISBN 978-3-662-03531-3. (ang.).

[crcmed-8] Umberto Quattrocchi: CRC World Dictionary of Medicinal and Poisonous Plants: common names, scientific names, eponyms, synonyms, and etymology. CRC, Taylor & Francis Group, 2012. ISBN 978-1-4200-8044-5. OCLC 774639599. (ang.).

[szym-9] Vernon Reynolds: The chimpanzees of the Budongo Forest : ecology, behaviour, and conservation. Oxford: Oxford University Press, 2005, s. 41. ISBN 978-0-19-152333-5.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]