Artur Passendorfer

Artur Passendorfer
ilustracja
Data i miejsce urodzenia

10 lutego 1864
Krzeszowice

Data i miejsce śmierci

3 stycznia 1936
Warszawa

Zawód, zajęcie

nauczyciel, polonista i germanista

Narodowość

polska

Artur Passendorfer (ur. 10 lutego 1864 w Krzeszowicach, zm. 3 stycznia 1936 w Warszawie) – polski polonista i germanista, autor prac na temat gramatyki i ortografii języka polskiego, autor poradników językowych, purysta językowy[1][2].

Życiorys

Po ukończeniu gimnazjum w Tarnowie studiował polonistykę i germanistykę na uniwersytetach w Krakowie i Wiedniu. Od 1891 roku pracował jako nauczyciel w Bochni, Jarosławiu i Lwowie. W 1912 został dyrektorem II Szkoły Realnej we Lwowie, pozostając na tym stanowisku aż do przejścia na emeryturę w 1929 roku[1].

Twórczość

Wykorzystując własne obserwacje błędów popełnianych przez jego szkolnych uczniów, wydał w roku 1902 książkę pt. „Błędy językowe młodzieży szkolnej”[1][3]. Nakład został szybko wyczerpany[4] i dwa lata później ukazała się jej rozszerzona wersja o skróconym tytule „Błędy językowe”[1][5].

Praca jest alfabetycznym zbiorem wyrazów i form gramatycznych z zaleceniami ich poprawnego używania, pisowni i wymowy. Zawiera też część poświęconą kategoriom gramatycznym, ich formie i znaczeniu. Wskazane są wyrazy obce i zalecane odpowiedniki w języku polskim[4]. Krytykowane są niektóre germanizmy, m.in.[6]:

Cuchthaus – mów: dom poprawy, więzienie

Fajerman – mów: strażnik, pożarowy

Fechmistrz – mów: nauczyciel szermierki, szermierz

Frajda – mów: uciecha

Landszaft – mów: krajobraz

Stelmach  – mów: kołodziej

Passendorfer kwestionuje kalki niemieckich zwrotów: jak stary? (wie alt?), co ja za to mogę? (was kann ich dafür?)

Wątpliwości u autora budzą też zapożyczenia z języków romańskich, w tym z języka francuskiego, m.in.[6]:

Garderoba – szatnia, odzieź …

Rezerwować – zatrzymywać, zachowywać, zastrzegać

Respekt – uszanowanie, poszanowanie, poważanie, szacunek, wzgląd

Rezultat – wynik, wypadek, wypływ, skutek

Niemiecki slawista Kai Witzlack-Makarevich po przeanalizowaniu tych książek doszedł do wniosku, że Passendorfer był bardzo umiarkowanym purystą[7].

Inne prace Passendorfera to m.in.[8]:

  • Słownik ortograficzny, na podstawie uchwał Akademji Umiejętności (1911).
  • Zasady pisowni polskiej ze słowniczkiem, opracowane na podstawie uchwał Akademji z r. 1918 (1921).
  • Poradnik gramatyczny, wraz z Henrykiem Gaertnerem (1933). W 1964 r. praca miała swoje 5. wydanie.
  • Z pobojowiska błędów językowych. Publikacja na podstawie artykułów Passendorfera w opracowaniu Stanisława Urbańczyka ukazała się w 1964 r.

Zobacz też

Przypisy

  1. 1 2 3 4 Zenon Klemensiewicz, Artur Passendorfer *10 II 1864 - zm. 3 I 1936, „Język Polski”, 25 (styczeń-luty), 1936, s. 1–5 [dostęp 2023-12-20].
  2. ↑ Passendorfer Artur, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-12-20].
  3. ↑ Artur Passendorfer, Błędy językowe młodzieży szkolnej, Lwów 1902 [dostęp 2023-12-20].
  4. 1 2 Bogdan Nowak, Odcienie polskiej mowy. Jak uniknąć błędów językowych według dawnych podręczników [online], i.pl, 1 września 2023 [dostęp 2023-12-20].
  5. ↑ Artur Passendorfer, Błędy językowe, Lwów • Warszawa: Księgarnia Polska • E. Wende, 1904 [dostęp 2023-12-20].
  6. 1 2 Kai Witzlack-Makarevich, Sprachpurismus im Polnischen. Ausrichtung, Diskurs, Metaphorik, Motive und Verlauf. Von den Teilungen Polens bis zur Gegenwart,, Göttingen: Wallstein Verlag, 2021, s. 179-180, ISBN 978-3-8353-3918-7 [dostęp 2025-05-19] (niem.).
  7. ↑ Kai Witzlack-Makarevich, Sprachpurismus im Polnischen. Ausrichtung, Diskurs, Metaphorik, Motive und Verlauf. Von den Teilungen Polens bis zur Gegenwart, 2021, s. 179 (niem.).
  8. ↑ Passendorfer, Artur [online], Katalog Biblioteki Narodowej [dostęp 2023-12-20].

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.