Poradnik językowy Wróblewskiego

Poradnik językowy Jana Tadeusza Wróblewskiego (1926)

Poradnik językowy Wróblewskiego – propagująca poprawność językową praca Jana Tadeusza Wróblewskiego z 1926 roku ze słowniczkiem wyrazów obcych i ich spolszczeń[1].

Ogólna charakterystyka

Praca składa się z trzech części. Część pierwsza (29 stron) zawiera alfabetyczny spis błędnych (zdaniem autora) wyrazów i zwrotów[2].

W przedmowie (13 stron) autor podkreśla swoje zamiłowanie do języka ojczystego i wyraża pragnienie, aby jego rodacy wzięli przykład z Czechów i Niemców, którzy „skwapliwie wzięli się do odchwaszczania swego języka”[2]. Autor piętnuje błędy fleksyjne i składniowe: nie: Miasto st. Warszawa, ale: st. Miasto Warszawa[3]. Według Wróblewskiego błędy popełniają najczęściej tłumacze, służące warszawskie, koła rządowe, też ludzie wykształceni, i nawet językoznawcy[4].

W swojej krytyce błędów kieruje się głównie motywami komunikacyjnymi: „Polak Polaka zrozumieć nie może, gdy obaj rozmawiają ze sobą wykoszlawioną cudzoziemszczyzną okraszoną zaledwie polskiemi słowami”. Język polski to „niwa ojczysta, złociste zboże polskie”, natomiast wyrazy obce to „kwiatki robiące wrażenie ostów i kąkoli”[4]. Barbaryzmy, czyli wyrażenia z innych języków, zachwaszczają język polski[5].

Wielkopolska, Pomorze, Śląsk znajdują się zdaniem Wróblewskiego pod wpływem języka niemieckiego, a Kresy Wschodnie i Wileńszczyzna – języka rosyjskiego[6].

Zwraca też uwagę na prawidłową wymowę, w tym na akcent, który powinien padać na przedostatnią sylabę, nie dotyczy to tylko takich wyrazów jak: botanika, akurat[6].

Część druga liczy 68 stron i nosi cechy słownika spolszczeń[7].

Część trzecia (10 stron) to wzorki stylu urzędowego.

Słowniczek

Część główna (druga), czyli „Słowniczek błędów językowych, barbaryzmów, dziwolągów i nowotworów” prezentuje zapożyczenia z różnych języków, w pierwszym rzędzie z łaciny (509 przykładów), z niemieckiego (256), ponadto z francuskiego, greckiego, rosyjskiego i z innych języków[8]. Wykaz obejmuje przede wszystkim pojedyncze wyrazy, ale też przykłady wielowyrazowe. Do piętnowanych wyrazów obcych autor proponuje wyrazy rodzime jako wyrazy/wyrażenia zastępcze (spolszczenia). Podaje też za pomocą skrótów (np.: nm. – z niemieckiego) pochodzenie zapożyczeń.

Przykłady na krytykowane zapożyczenia[9]:

Latynizmy

Depresja – upadek sił, osłabienie

Egoista – samolub, sobek

Emigracja – wychodztwo

Szczególnie latynizmy w języku urzędowym są często niezrozumiałe dla zwykłych ludzi[10].

Germanizmy

Fartuch – zapaska

Frajd – uciecha, przyjemność

Kartofle – ziemniaki

Handel – kupiectwo, targownictwo (kupczenie)

Rajtszula – ujeżdżalnia, ale nie muszą być spolszczane: rajstopy, rajtuzy

Za germanizmy uznaje też wyrazy resort, mebel, gdyż zostały one zapożyczone z francuskiego za pośrednictwem języka niemieckiego.

Krytykuje kalki z języka niemieckiego, jak: wsiąść w tramwaj, dopiąć swój cel (dopiąć swego celu)[11].

Galicyzmy (zapożyczenia z francuskiego)

Abonent – przedpłaciciel

Liberalny – wolnomyślny

Sezon – czas, okres, pora roku

Grecyzmy

Epilog – zakończenie

Fenomen – osobliwość, rzadkość

Hipoteza – przypuszczenie, domysł

Lakoniczny – zwięzły, treściwy

Podaje przykłady na błędne kalki gramatyczne z języka rosyjskiego: ryby pływali, dzieci skakali[12].

Bohemizmy (zapożyczenia z czeskiego)

Frasunek – kłopot, troska …,

Hojny – szczodry

Anglicyzmy[13]

Leader – przywódca

Import – przywóz

Dandy – strojniś, światowiec

Jednak w swojej krytyce wyrazów obcych autor wykazuje dosyć umiarkowaną postawę, daleką od radykalizmu. Nie zamieszcza negatywnych komentarzy pod adresem osób popełniających błędy językowe, nie wymienia żadnych nazwisk[11].

Zastępowane są też neologizmy[14]:

Drogość – drożyzna

Krajan – rodak, ziomek

Krytyce poddane zostały dialektyzmy jak:

Co jest na rzeczy – o co chodzi

Oglądnąć – obejrzeć

Uciekinier – uchodźca

Zapodanie – oświadczenie, wniosek, zeznanie

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Katarzyna Sztandarska, O dwóch pracach propagujących kulturę języka niemieckiego i polskiego: Eduard Engel 1919 i Jan Tadeusz Wróblewski 1926, [w:] Józef Wiktorowicz (red.), Studien zur deutschen Gegenwartssprache, Warszawa 2012, s. 143-151 [dostęp 2025-05-01].
  2. 1 2 K Sztandarska, O dwóch pracach, 2012, s. 145.
  3. ↑ K Sztandarska, O dwóch pracach, 2012, s. 150.
  4. 1 2 K Sztandarska, O dwóch pracach, 2012, s. 147.
  5. ↑ Kai Witzlack-Makarevich, Sprachpurismus im Polnischen. Ausrichtung, Diskurs, Metaphorik, Motive und Verlauf. Von den den Teilungen Polens bis zur Gegenwart, 2021, s. 253 [dostęp 2025-05-01] (niem.).
  6. 1 2 K Witzlack-Makarevich, Sprachpurismus, 2021, s. 235-236 (niem.).
  7. ↑ K Witzlack-Makarevich, Sprachpurismus, 2021, s. 207 (niem.).
  8. ↑ K Sztandarska, O dwóch pracach, 2012, s. 149.
  9. ↑ K Witzlack-Makarevich, Spracgpurismus, 2021, s. 207-209 (niem.).
  10. ↑ K Witzlack-Makarevich, Sprachpurismus, 2021, s. 244 (niem.).
  11. 1 2 K Sztandarska, O dwóch pracach, 2012, s. 146.
  12. ↑ K Witzlack-Makarevich, Sprachpurismus, 2021, s. 226 (niem.).
  13. ↑ K Witzlack-Makarevich, Sprachpurismus, 2021, s. 231 (niem.).
  14. ↑ K Witzlack-Makarevich, Sprachpurismus, 2021, s. 233 (niem.).

Bibliografia

  • Jan Tadeusz Wróblewski: 2000 błędów językowych, barbaryzmów, dziwolągów i nowotworów, ze wszystkich dzielnic Polski zebranych, wraz ze słowniczkiem, jako też wzorki stylu urzędowego. Warszawa: Dom Książki Polskiej, 1926.
  • Katarzyna Sztandarska: O dwóch pracach propagujących kulturę języka niemieckiego i polskiego: Eduard Engel 1919 i Jan Tadeusz Wróblewski 1926, [w:] (red.) Józef Wiktorowicz, Studien zur deutschen Gegenwartssprache. Warszawa 2012, s. 143-151.
  • Kai Witzlack-Makarevich: Sprachpurismus im Polnischen. Ausrichtung, Diskurs, Metaphorik, Motive und Verlauf. Von den Teilungen Polens bis zur Gegenwart. Göttingen: Wallstein Verlag, 2021, ISBN 978-3-8353-3918-7 (niem.).
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.