Artur Tarnowski

Artur Kazimierz Tarnowski
ilustracja
Artur Tarnowski (przed 1936)
Data i miejsce urodzenia

3 marca 1903
Pałac Tarnowskich w Tarnobrzegu

Data i miejsce śmierci

19 grudnia 1984
Montreal

Poseł na Sejm IV kadencji (II RP)
Okres

od 1935
do 1938

Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1920–1941) Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Wojska Kawaler/Dama Wielkiego Krzyża Honoru i Dewocji – Zakon Maltański (SMOM)

Artur Kazimierz Juliusz Adam Tarnowski herbu Leliwa (ur. 3 marca 1903 w Pałacu Tarnowskich w Tarnobrzegu[a], zm. 19 grudnia 1984 w Montrealu[b]) – polski ziemianin, rolnik, działacz społeczny, polityk, poseł na Sejm w II RP.

Życiorys

Artur Kazimierz Juliusz Adam Tarnowski urodził się 3 marca 1903 roku w Tarnobrzegu, w rodzinie Zdzisława i Zofii Marii Róży z Potockich. Był przedstawicielem linii wielowiejsko-dzikowskiej magnackiego rodu Tarnowskich.

Ukończył prowadzoną przez benedyktynów Downside School w hrabstwie Somerset w Anglii, a w 1920 zdał maturę w II Cesarsko-Królewskiej Wyższej Szkole Realnej w Krakowie[1]. 31 lipca 1920 wyruszył na wojnę polsko-bolszewicką jako szeregowiec z prywatnym plutonem jazdy wyposażonym przez ojca i na początku września dołączył do 5 szwadronu (zapasowego[1]) 8 Pułku Ułanów Księcia Józefa Poniatowskiego. Za swój udział w pościgach za jednostkami Armii Czerwonej został odznaczony Krzyżem Walecznych[2][3]. W listopadzie 1921 ukończył Szkołę Podchorążych Piechoty w Warszawie i Centralną Szkołę Jazdy w Grudziądzu[1]. Na podporucznika został awansowany ze starszeństwem z 1 sierpnia 1921 roku. W latach 1921–1924 studiował w Instytucie Handlowym przy Katolickim Uniwersytecie w Lowanium, a w 1926 ukończył dwuletni Wyższy Kurs Ziemiański we Lwowie[1]. W dwudziestoleciu międzywojennym był oficerem rezerwowym 8 Pułku Ułanów w Krakowie[4].

Po przewrocie majowym z 1926 wraz z ojcem poparł marszałka Józefa Piłsudskiego. We wrześniu 1927 wziął udział w zjeździe dzikowskim między przedstawicielami obozu rządowego z Walerym Sławkiem na czele a środowiskiem konserwatystów małopolskich. Był jednym z organizatorów i patronów struktur Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem w powiecie tarnobrzeskim[1].

W 1935 roku został posłem na Sejm IV kadencji (1935–1938), wybranym z listy państwowej (BBWR) 39 165 głosami z okręgu nr 79 (powiaty: łańcucki, przeworski, niżański i tarnobrzeski). Pracował w komisji oświatowej[5][6].

W 1937 po śmierci ojca został ostatnim panem na Dzikowie[7]. Zajmował się administracją tego majątku. Poza tym pełnił liczne funkcje publiczne, m.in. był członkiem Okręgowego Towarzystwa Rolniczego w Tarnobrzegu[5]. Był również prezesem Powiatowej Straży Pożarnej, członkiem Rady Miejskiej Tarnobrzega i Gminy Dzików, członkiem Rady Powiatowej i Wydziału Powiatowego w Tarnobrzegu, a także radcą Lwowskiej Izby Rolniczej[8].

W 1938 przekazał siostrom służebniczkom ze Starej Wsi prowadzenie ochronki w Mokrzyszowie[1].

30 sierpnia 1939 stanął jako ochotnik do dyspozycji dowódcy Okręgu Korpusu Nr X w Przemyślu, gen. Wacława Scaevoli-Wieczorkiewicza[9] i otrzymał funkcję oficera łącznikowego[10]. Wykonując obowiązki w toku wojny obronnej, 9–10 września wywiózł najcenniejszą część zbiorów dzikowskich do Lwowa[11]. Po wypełnieniu zadań został 13 września przeniesiony na własną prośbę do macierzystego 8 Pułku Ułanów Księcia Józefa Poniatowskiego (w składzie Armii „Lublin”)[12], lecz do niego nie dotarł[10]. Od 14 do 23 września służył pod rozkazami płk. Stanisława Künstlera, dowódcy artylerii we Froncie Północnym gen. Stefana Dąb-Biernackiego[10]. Na jego polecenie zorganizował szwadron kawalerii z rozbitych oddziałów[12]. 23 września zdjął mundur[10], a 24 września wpadł w ręce Niemców pod Zamościem, jednak tego samego dnia uciekł i 27 września dotarł do Dzikowa[13][11]. Na zamku kwaterował sztab Wehrmachtu, pozostawiając rodzinie Tarnowskiego kilka pokoi w skrzydle[11]. Tarnowski znalazł się tam pod aresztem[10], a władze niemieckie zagroziły rozstrzelaniem jego żony i dzieci w razie ponownej ucieczki[11]. 6 października został wywieziony wraz z ppor. Bolesławem Chrościckim[c] do Oflagu II E w Neubrandenburgu[13][10]. Później przebywał w Oflagu II D Gross-Born[7].

Po wyzwoleniu na początku maja 1945 z oflagu wstąpił do 1 Dywizji Pancernej, w której jego starszy brat Jan (1900–1966) był adiutantem gen. Stanisława Maczka[13][11][10]. Żona z czwórką dzieci, która opuściła pałac w 1944, po przedostaniu się przez zieloną granicę dołączyła do niego w 1946 w Meppen na terenie polskiej strefy okupacyjnej w Niemczech[11][1]. Po demobilizacji w maju 1947 roku osiedlił się wraz z rodziną w Brukseli, a w 1951 roku wyemigrowali do Kanady i zamieszkali w Montrealu[17].

Był współtwórcą Skarbu Narodowego w Belgii, później w Kanadzie, zasiadając w jego władzach do 1982 roku. Za zasługi w pracach zarządu Stowarzyszenia Polskiego oraz Polskiego Instytutu Dobroczynności w Kanadzie (obecnie Polski Dom Pomocy Społecznej im. Marii Curie-Skłodowskiej[18]) został odznaczony Złotą Odznaką Honorową Kongresu Polonii Kanadyjskiej[8]. Pracował jako zastępca kierownika działu dywanów i kotar w domu handlowym Morgan's, a jego żona jako kreślarka w zakładach lotniczych Canadair[1].

Artur Tarnowski był właścicielem zbiorów dzikowskich – bezcennego zbioru dzieł sztuki i literatury, który w czasie II wojny światowej uległ rozproszeniu. Rodzina Artura Tarnowskiego włożyła wiele wysiłku w to, aby po 1989 roku znaczna część tej kolekcji wróciła do Polski[17]. Zmarł 19 grudnia 1984 roku w Montrealu. Został pochowany w krypcie rodzinnej w Sanktuarium Matki Bożej Dzikowskiej w Tarnobrzegu.

Rodzina i życie prywatne

15 lipca 1931 zawarł związek małżeński z Różą Marią hr. Zamoyską (1911–2005), z którą miał czworo dzieci: Marię Zofię (ur. 1932), Jana Artura (1933–2024[19]), Marcina Juliusza (1935–2009) i Pawła Zdzisława (1937–2018)[17][20].

Ordery i odznaczenia

Uwagi

  1. ↑ Biblioteka Sejmowa podaje, że urodził się w Krakowie.
  2. ↑ Biblioteka Sejmowa podaje, że zmarł w Toronto.
  3. ↑ Być może chodzi o Bolesława Chróścickiego (ur. 1908[14]), który pozostawał pod opieką Janusza Radziwiłła w Nieborowie na początku lat 20.[15] i ponownie w 1935/1936[14] lub o Bolesława Chrościckiego, studenta prawa UJ i członka korporacji akademickiej Lauda w 1930/1931[16].

Przypisy

  1. 1 2 3 4 5 6 7 8 Muzeum-Zamek Tarnowskich, [Tablica informacyjna z wystawy „Ostatni pan na Dzikowie” w Muzeum-Zamku Tarnowskich], Marta Woynarowska (red.), [w:] Ostatni pan na Dzikowie [online], sandomierz.gosc.pl, 29 czerwca 2023.
  2. ↑ Zych 2020b ↓, s. 57, 59–60.
  3. ↑ Zych 2020a ↓, s. 47–49.
  4. ↑ Rocznik Oficerski 1923, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Oddział V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Warszawa 1924, s. 616, 712. Rocznik Oficerski Rezerw 1934, Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1934, L.dz. 250/mob. 34, s. 123, 592.
  5. 1 2 Scriptor (opr.): Sejm i Senat 1935–1938 IV kadencja. Warszawa: nakładem Księgarni F. Hoesicka, 1936, s. 249.
  6. ↑ Biblioteka Sejmowa – Parlamentarzyści RP: Artur Tarnowski. [dostęp 2012-06-03].
  7. 1 2 Małgorzata Rokoszewska, Przedstawiciele rodu Tarnowskich spotkali się w Zamku Dzikowskim w Tarnobrzegu [online], supernowosci24.pl, 1 lipca 2023.
  8. 1 2 3 Tarnowscy na Dzikowie. 2010-03-03. [dostęp 2012-06-03].
  9. ↑ Zych 2020a ↓, s. 49.
  10. 1 2 3 4 5 6 7 Artur Tarnowski, [Pismo do Dowódcy 1 Dywizji Pancernej z 26 lipca 1946. Eksponat z wystawy „Ostatni pan na Dzikowie” w Muzeum-Zamku Tarnowskich], Marta Woynarowska (red.), [w:] Ostatni pan na Dzikowie [online], sandomierz.gosc.pl, 29 czerwca 2023.
  11. 1 2 3 4 5 6 Joanna Sokołowska-Gwizdka, Tarnowscy z Dzikowa [online], cultureave.com, 4 stycznia 2017.
  12. 1 2 Zych 2020a ↓, s. 49–50.
  13. 1 2 3 Zych 2020a ↓, s. 50.
  14. 1 2 Jarosław Durka, Wynagrodzenia pracowników w majątku ziemskim Nieborów Janusza Radziwiłła w latach 30. XX w., [w:] Włodzimierz Mędrzecki, Cecylia Leszczyńska (red.), Praca i społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 2014 (Metamorfozy społeczne, 9), s. 98.
  15. ↑ Jarosław Durka, Wacław Iwanowski (1869–1942) – nauczyciel i wychowawca synów polskiej arystokracji w świetle własnej korespondencji, [w:] Hubert Łaszkiewicz (red.), Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie VI. Bakalaureaty arystokraty, czyli dole i niedole dzieciństwa, Lublin: Wydawnictwo Werset, 2017, s. 170.
  16. ↑ Bartłomiej P. Wróblewski, Korporacja Studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego „Lauda” (Kraków) [online], archiwumkorporacyjne.pl, 26 października 2024 [dostęp 2025-04-09].
  17. 1 2 3 Joanna Sokołowska-Gwizdka. Rody polskie. Tarnowscy z Dzikowa. „Gazeta – Dziennik Polonii w Kanadzie”, 3 kwietnia 2008. [dostęp 2012-06-03].
  18. ↑ Ewa Michałkiewicz-Król, Komunikat na temat wolnych miejsc w polskim CHSLD [online], radiopolonia.org [dostęp 2025-04-09].
  19. ↑ Agnieszka Lipska, Nie żyje hrabia Jan Artur Tarnowski, najstarszy syn ostatniego właściciela Dzikowa – obecnie dzielnicy Tarnobrzega [online], dzieje.pl, 18 kwietnia 2024.
  20. ↑ Artur Tarnowski w Wielkiej genealogii Minakowskiego. [dostęp 2012-06-03].
  21. ↑ Komunikat o nadaniu Orderu Odrodzenia Polski. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 27, Nr 4 z 31 grudnia 1977.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Teksty Artura Kazimierza Tarnowskiego w Ogrodzie Petenery

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.