Bałtyjsk

Bałtyjsk
Балтийск
Ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Rosja

Obwód

 królewiecki

Burmistrz

Fiodor Jaroszewicz

Powierzchnia

49,1 km²

Populacja (2020)
• liczba ludności
• gęstość


33 658
685,5 os./km²

Nr kierunkowy

+7 40145

Kod pocztowy

238510–238521

Tablice rejestracyjne

39

Położenie na mapie obwodu królewieckiego
Mapa konturowa obwodu królewieckiego, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Bałtyjsk”
Położenie na mapie Rosji
Mapa konturowa Rosji, blisko lewej krawiędzi u góry znajduje się punkt z opisem „Bałtyjsk”
Ziemia54°39′13″N 19°54′31″E/54,653611 19,908611
Strona internetowa

Bałtyjsk, Piława[1] (ros. Балтийск, Bałtijsk; dawn. niem. Pillau) – miasto i port morski w Rosji, w obwodzie królewieckim, na Mierzei Wiślanej, po obu stronach Cieśniny Piławskiej u wejścia do Zalewu Wiślanego. W 2020 roku liczyło ok. 33,7 tys. mieszkańców[2].

Najbardziej na zachód położone miasto Federacji Rosyjskiej oraz dawnego ZSRR.

W mieście rozwinął się przemysł chemiczny[3].

Ośrodek życia polonijnego (wg danych z 2021 roku w mieście było 29 Polaków[4]); mieszkający tam Polacy przybyli przeważnie z okolic Grodna[5].

Historia

Pierwsze wzmianki o osadzie Pil (Pile, od prusk. Pilz = twierdza, umocnienie) w źródłach historycznych pochodzą z 1363 i 1430. Dogodne warunki rozwoju osadnictwa zapewnił zwłaszcza wielki sztorm z 10 (lub 16) września 1510, w wyniku którego powstała Cieśnina Piławska. Przy niej założono wieś i w ciągu 15 lat zbudowano fortecę[6][7], która do 1525 było częścią państwa krzyżackiego, potem Prus Książęcych. Wraz z nimi od 1618 we władaniu Brandenburgii.

W XVII wieku budowa pierwszych fortyfikacji. Ze względu na strategiczne położenie osadę z biegiem czasu przekształcono w twierdzę rozbudowywaną aż do XIX wieku. W XVIII w. dla jej budowy cegłę pozyskiwano m.in. z rozbieranych zamków średniowiecznych, w tym Lochstedt (obecnie osiedle Pawłowo w granicach administracyjnych miasta).

Piława przed 1944

W 1626 miejsce lądowania króla Szwecji Gustawa Adolfa i jego armii, podczas wojny polsko-szwedzkiej (1625–1629). Tym desantem Szwedzi przenieśli główny front wojny z Inflant do Prus. W 1635 działające na rozkaz króla Polski Władysława IV kozackie czajki pod wodzą Konstantego Wołka zdobyły pod Piławą szwedzki okręt[8][9].

Od 1701 część Królestwa Prus. Piława otrzymała prawa miejskie w 1725. W 1807 oblężone przez wojska Napoleona. Między 24 lutego 1812 i 6 lutego 1813 we władaniu Francji.

W czasie II wojny światowej Piława była jednym z ośrodków szkolenia załóg U-bootów. 16 kwietnia 1945, został tam ostrzelany przez artylerię nacierających wojsk sowieckich i zatopiony służący jako źródło energii elektrycznej okręt podwodny U-78. Miasto zostało zdobyte przez Rosjan 25 kwietnia 1945, a 26 listopada 1946 przemianowane na Bałtyjsk[10]. W 1952 powstała tu jedna z największych baz marynarki wojennej ZSRR przy Morzu Bałtyckim. Odegrało to kluczową rolę w rozwoju powojennego Bałtyjska[6].

Zabytki

Z II wojny światowej ocalało wiele budynków, m.in.:

  • latarnia morska,
  • twierdza,
  • forty: Wschodni i Zachodni,
  • większość obiektów portu wojennego, m.in. koszary, kasyno i wieża ciśnień,
  • neogotycka kaplica ewangelicko-reformowana (poświęcona w 1867), obecnie służąca jako cerkiew prawosławna św. Jerzego (sobór katedralny Floty Bałtyckiej),
  • cztery wieże ciśnień,
  • siedziba sądu (ob. Muzeum Floty Bałtyckiej),
  • budynek szkoły średniej,
  • dom pastora z pocz. XX w.

Nie zachowały się 2 barokowe kościoły ewangelickie (parafialno-garnizonowy i w Starej Piławie), ani neogotycki katolicki kościół NMP Gwiazdy Morza (proj. Fritz Heitmann, konsekrowany 1910).

W pobliżu latarni stoi pomnik Piotra I, a nad portem dominuje konny pomnik carycy Elżbiety, która w 1757 po opanowaniu Prus ogłosiła ich wcielenie do Rosji. Nieopodal cmentarz wojenny, z nagrobkami niemieckich marynarzy z I wojny światowej oraz żołnierzy i cywili, którzy zginęli w 1945, zrekonstruowany po 1991.

Militaria

Bałtyjsk – zdjęcie satelitarne Landsat

Główna baza morska Floty Bałtyckiej wraz ze Stocznią Remontową (33-й судоремонтный завод). W pobliżu (5 km na płd.-zach. od centrum), na Mierzei Wiślanej lotnisko wojskowe, obecnie opuszczone. M.in. stacjonowały tam samoloty-amfibie Be-12 Czajka (Бе-12 Чайка).

Transport

Prócz portu w mieście jest stacja kolejowa.

Miasta partnerskie

Przypisy

  1. ↑ Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych Poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej przy Głównym Geodecie Kraju: Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata. Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2013. ISBN 978-83-254-1988-2.
  2. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года [online] [dostęp 2021-03-15].
  3. ↑ Bałtyjsk, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-12-07].
  4. ↑ Ethnic composition of Russia 2021
  5. ↑ Adam Hlebowicz: Kaliningrad bez wizy. Gdańsk: Oskar, 2012. ISBN 978-83-63709-17-4.
  6. 1 2 История города Балтийска [online], Prussia39.ru, 2012–2022 [dostęp 2022-10-03].
  7. ↑ Piława, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 156.
  8. ↑ Kozackie czajki na Haff [online], Historia Wysoczyzny Elbląskiej [dostęp 2020-03-13] (pol.).
  9. ↑ Katarzyna Matwiejczyk, Z Zaporoża nad Haff. Wykorzystanie flotylli czajek kozackich na Zalewie Wiślanym w wojnie ze Szwecją w 1635 roku, [w:] J.A. Włodarski (red.), Szkice z dziejów Prus Królewskich XVI – XVIII wieku. Gospodarka – Społeczeństwo – Kultura, Gdańsk 2008, s. 90–111.
  10. ↑ Елизавета Шафер, «От Пиллау до Балтийска»: история самого западного города России [online], Информационно-аналитический портал Калининграда kgd.ru, 20 lipca 2013 [dostęp 2022-10-03] (ros.).

Bibliografia

  • Adolf Boetticher, Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreussen, H. 1, Das Samland, Königsberg, Teichert, 1898
  • Georg Dehio, Handbuch der Deutschen Kunstdenkmäler, Deutschordensland Preussen; Berlin, Deutscher Kunstverlag, 1952
  • Handbuch der historischen Stätten, Ost- und Westpreussen, Stuttgart, Kröner, 1981, ISBN 3-520-31701-X.
  • Walter Dignath, Herbert Ziesmann, Die Kirchen des Samlandes. Eine Dokumentation, Leer, Rautenberg, 1987, ISBN 3-7921-0355-9.
  • Dehio-Handbuch der Kunstdenkmäler West- und Ostpreussen. Die ehemaligen Provinzen West- und Ostpreussen (Deutschordensland Preussen) mit Bütower und Lauenburger Land; Berlin, Dt. Kunstverl., 1993, ISBN 3-422-03025-5.
  • Anatolij Bachtin, Gerhard Doliesen, Vergessene Kultur. Kirchen in Nord-Ostpreussen. Eine Dokumentation, 2. Aufl., Husum, Husum, 1998, ISBN 3-88042-849-2.
  • Vadim Jur’evič Kurpakov, Kaliningradskaja oblast. Putevoditel, Kaliningrad, Terra Baltika, 2007, ISBN 978-5-98777-012-2.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.