Banknoty Narodowego Banku Polskiego (1948–1993)

Banknoty Narodowego Banku Polskiego (1948–1993) – banknoty Narodowego Banku Polskiego denominowane w złotych,

  • wypuszczane w emisjach z datami od 1 lipca 1948 r., do 16 listopada 1993 r.,
  • będące w obiegu od 30 października 1950 r., do 31 grudnia 1996 r.,
  • w ramach systemu monetarnego obowiązującego w Polsce pomiędzy 30 października 1950 r. a 31 grudnia 1994 r[1][2][3].

Banknoty polskie w latach 1950–1978

W sobotę 28 października 1950 r. została uchwalona przez zupełne zaskoczenie (odcięto telefony, zablokowano wyjścia w sejmie) ustawa wprowadzająca nowego złotego, stanowiącego równowartość 0,222168 grama czystego złota, zatem zrównanego z rublem sowieckim. Znajdujące się w obiegu znaki pieniężne pozbawiono charakteru środków płatniczych już z dniem 29 października (niedziela) – był to ostatni dzień, kiedy można było płacić „starymi złotymi”[4]. Od poniedziałku 30 października, tylko do 8 listopada, stare pieniądze można było wymieniać w oddziałach NBP. Zaznaczono w uchwalonej ustawie, że[4]:

…banknoty nieprzedstawione do wymiany w tym terminie unieważnia się…

W skrócie zasady reformy wyglądały następująco[4]:

  • kurs złotego dotychczasowego (wedle nomenklatury ustawy) do nowego złotego wynosił (w zasadzie) 100:1
  • przerachowania płac i cen dokonywano jednak w stosunku 100:3
  • oszczędności bankowe przeliczono wg zasad:
  • do kwoty 100 tys. – 100:3
  • od 100 tys. do 500 tys. – 100:2
  • od 500 tys. do 1 mln – 100:1,5
  • powyżej 1 mln – 100:1
  • wymiana odbywała się wg powyższych zasad bez ograniczeń sumy, inaczej niż w wymianie z 10 stycznia 1945 r.
  • zezwolono na regulowanie zobowiązań monetami bez ograniczenia górnej kwoty, inaczej niż w II Rzeczypospolitej w stosunku do nominałów niesrebrnych.

Mimo uchwalenia parytetu, deklarującego pokrycie nowych złotówek w złocie, nigdy nie wydano odpowiednich aktów prawnych[4].

Z dniem 30 października wprowadzono do obiegu monety (do 1 złotego) oraz banknoty wcześniej wydrukowanej i przechowywanej w tajemnicy emisji 1 lipca 1948. Wyższe nominały (10, 20, 50, 100 i 500 złotych) były drukowane za granicą[4], a 2 i 5 złotych w PWPW w Łodzi, jako uzupełnienie niższych nominałów będących w obiegu[5]. W późniejszym czasie, po 1950 r., produkcję wszystkich nominałów przeniesiono do PWPW w Warszawie[6].

W pierwszej połowie lat 60. XX w. banknoty o nominałach: 2, 5 i 10 złotych wycofano z obiegu zastępując je monetami[7].

Dopiero w 1966 r. wprowadzono do obiegu banknot o nominale 1000 złotych z datą emisji 29 października 1965 w całkowicie zmienionej szacie graficznej[7].

Dla banknotów wyższych nominałów (od 20 złotych w górę), w języku potocznym pojawiło się wiele nazw[7]:

  • 20 złotych – „anielka”
  • 100 złotych – „paczka” lub „tatuś”
  • 1000 złotych – „koło”, „kafel”, „patyk”

Obiegowa emisja 1 lipca 1948

Projektantem całej emisji był prof. Wacław Borowski[8].

Lista banknotów obiegowych

Lp.NominałAwers banknotuRewers banknotu
1 2 złote
2 5 złotych
3 10 złotych
4 20 złotych
5 50 złotych
6 100 złotych
7 500 złotych
Dwie wersje centralnego gilosza 100-złotówki 1948 – z ramką i bez

Banknoty o nominałach 20, 50, 100 i 500 złotych były produkowane przez ponad 20 lat. W konsekwencji powstała pewna grupa odmian różniących się szczegółami jak np[9]:

  • gilosze 50-złotówki, czy
  • ramka w giloszu 100-złotówki.

W XXI w. znane są również różne próby kolorystyczne projektów poszczególnych nominałów[10].

Wzory

NominałAwers banknotuRewers banknotu
2 złote
5 złotych
10 złotych
20 złotych
50 złotych
100 złotych
500 złotych

Obiegowa emisja 29 października 1965

W końcu 1959 r. NBP ogłosił konkurs na projekt banknotu 1000-złotowego. Zwycięską okazała się praca profesorów Henryka Tomaszewskiego i Juliana Pałki z Mikołajem Kopernikiem na awersie. Banknot opracowany był do realizacji już na początku lat 60. XX w. – jego emisję przygotowano z datą 24 maja 1962 r. (awersrewers). Nie wprowadzono go jednak wtedy do obiegu, gdyż prezes NBP, A. Zebrowski, podpisany na emisji 1962 r., przestał być prezesem. W konsekwencji dokonano zmiany daty emisji na 29 października 1965 wraz z uaktualnieniem podpisów władz banku[8].

Banknot wprowadzono do obiegu w czerwcu 1966 r., w czasie obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego[8].

Pomimo zastosowania tradycyjnych metod druku, banknot daleko odbiegał od będących dotychczas w obiegu biletów, wnosząc nowatorstwo graniczące z awangardą. Był najbarwniejszym i najdroższym pod względem kosztów produkcji banknotem polskim do tamtego czasu[11].

NominałAwers banknotuRewers banknotu
1000 złotych awers rewers

Ciekawostki

  • Istnieją projekty banknotów o nominałach 50 groszy i 1 złoty emisji 1 lipca 1948[12][13].
  • Na banknocie o nominale 2 złote emisji 1 lipca 1948 przedstawiono projekt budynku – przyszłej siedziby Narodowego Banku Polskiego. Projekt architektoniczny siedziby NBP był autorstwa Bohdana Pniewskiego[14].
  • Przyjęta socrealistyczna linia dla banknotów emisji 1 lipca 1948 r. doprowadziła do tego, że na 10-złotówce umieszczono głowę rzeczywistego robotnika – gisera (odlewnika) z PWPW w Łodzi Mateusza Jóźwiaka[15].
  • Modelką Wacława Borowskiego w przypadku głowy kobiety umieszczonej na banknocie 20-złotowym emisji 1 lipca 1948 r. była Helena Michalik, przyjaciółka artysty[16].
  • Banknot o nominale 50 złotych emisji z 1 lipca 1948 miał początkowo przestawiać głowę górala i widok Tatr[17]. Decyzja czynników politycznych, że na nowych banknotach mają być umieszczane wizerunki „ludzi pracy” doprowadziła ostatecznie do umieszczenia głowy rybaka i widoku portu w Gdyni. 50-złotówkę według socrealistycznego wzoru drukowano w Szwecji, Czechosłowacji i Warszawie zmieniając sposób oznaczenia serii i numeracji, jak również gamę koloru i wielkość rozety z podaną cyfrą „50”. W XXI w. znane są wydrukowane egzemplarze pierwszej wersji nominału 50 złotych emisji 1 lipca 1948[18].
  • Przy projekcie nominału 100 złotych emisji 1 lipca 1948 r. modelem wizerunku był autentyczny robotnik – kierowca PWPW Bronisław Tomaszewski[19][20].
  • Wizerunki umieszczone na 500-złotówkach z 1 lipca 1948 r. powstały na podstawie autentycznych zdjęć, szkiców i rysunków górników podczas pracy w kopalni[19].

Banknoty polskie w latach 1974–1996

Liczne postulaty dotyczące unowocześnienia będących w obiegu banknotów emisji 1948 (zbyt duży format, nietrwałość, brak estetyki) doprowadziły do intensywnych prac NBP nad zmianą papierowych znaków pieniężnych. Początkowo w latach 60. powstała koncepcja, aby banknoty przedstawiały wizerunki miast polskich, później, na początku lat 70. powstała inna koncepcja, aby na nowych banknotach znalazły się wizerunki Polaków, którzy w historii odegrali wiodącą rolę. Zlecenie opracowania obu serii otrzymał Andrzej Heidrich[21][22].

Miasta polskie (seria E-71)

Banknoty otrzymały datę emisji 2 stycznia 1971 i ukazały się w nominałach:

  • 1 zł (bilet zdawkowy),
  • 2 zł (bilet zdawkowy),
  • 5 zł (bilet zdawkowy),
  • 10 zł (bilet zdawkowy),
  • 20 zł (Poznań),
  • 50 zł (Gdańsk),
  • 100 zł (Katowice),
  • 500 zł (Kraków),
  • 1000 zł (Warszawa).

W późniejszym czasie dodano kolejne banknoty z datą emisji 2 stycznia 1977:

  • 200 zł (Lublin),
  • 2000 zł (Gniezno).

Banknoty te nie zostały wprowadzone do obiegu, zostały przeznaczone na użytek możliwej wojny Układu Warszawskiego z NATO do wprowadzenia na zajętych terenach Europy Zachodniej, a sam zestaw banknotów oznaczony E-71 był przechowywany w trzech skrzyniach i miał status „tajne specjalnego znaczenia” aż do 2015. W 2003 zakończono niszczenie wydrukowanych banknotów[23].

Wielcy Polacy

Początkowo pierwszym banknotem miała być 500-złotówka z podobizną Marii Skłodowskiej-Curie. Taki banknot przygotowano do druku i do emisji – wykonano próbne odbitki z umieszczoną datą emisji 2 stycznia 1971 (rewers). Ówczesne władze państwowe uznały jednak za niewłaściwe, aby na pierwszym banknocie serii znajdował się wizerunek kobiety. Zastrzeżenia budziły również umieszczone na marginesie dolnym sygnatury projektanta i rytowników. Banknot z wizerunkiem Marii Skłodowskiej-Curie czekał aż 18 lat, aby wejść do obiegu, w zmienionej szacie graficznej, innej kolorystyce, a także i nominale – 20 000 złotych[24].

NBP rozpoczął wprowadzanie nowych wzorów banknotów z serii „Wielcy Polacy” od 16 grudnia 1974 r[25]. Wraz z pogarszającą się sytuacją gospodarczą i postępującą inflacją sukcesywnie wprowadzano nowe, coraz większe nominały. Po wprowadzeniu stanu wojennego w ramach emisji z 1982 r. wprowadzono banknoty 10 i 20 złotowe zastępujące bilon[26].

Jedynym banknotem odbiegającym tematycznie od serii „Wielcy Polacy” było 200 000 złotych z panoramą Warszawy, pierwotnie wykonane jako 1000 zł z równolegle planowanej wojennej serii E-71. Banknot ten był ostatnim banknotem PRL-u, wyemitowany z datą 1 grudnia 1989. Ze względu na brak zabezpieczeń był bardzo krótko w obiegu[26].

27 grudnia 1989 ustawą Sejmu PRL nastąpiła zmiana nazwy państwa na Rzeczpospolita Polska, co z pewnym opóźnieniem wpłynęło na emitowane znaki pieniężne. Wprowadzony do obiegu 26 lutego 1990 r. banknot o nominale 100 000 złotych miał umieszczoną na sobie już nieaktualną nazwę państwa – Polska Rzeczpospolita Ludowa[26]. Także następne nominały:

  • 500 000 złotych emisji 20 kwietnia 1990
  • 1 000 000 złotych emisji 15 lutego 1991
  • 2 000 000 złotych emisji 14 sierpnia 1992

nie były banknotami w pełni spójnymi z aktualną epoką historyczną, gdyż znak wodny miał jeszcze postać godła PRL[27].

Wszystkie banknoty poza jednym miały jednakowe wymiary – 138×63 mm[22]. Wyjątek stanowił nominał 200 000 złotych – 135×64 mm[28].

Po wycofaniu z obiegu banknoty emitowane w latach 1974–1993 można było wymieniać w kasach Narodowego Banku Polskiego do 31 grudnia 2010 r., po czym utraciły swoją ważność[29].

Lista banknotów obiegowych

Lp.NominałZdjęcieEmisja Opis
1 10 złotych[30]
1 czerwca 1982 Józef Bem
2 20 złotych[31]
1 czerwca 1982 Romuald Traugutt
3 50 złotych[32]
9 maja 1975 Karol Świerczewski i Order Krzyża Grunwaldu
4 1 czerwca 1979 Karol Świerczewski i Order Krzyża Grunwaldu
5 1 czerwca 1982 Karol Świerczewski i Order Krzyża Grunwaldu
6 1 czerwca 1986 Karol Świerczewski i Order Krzyża Grunwaldu
7 1 grudnia 1988 Karol Świerczewski i Order Krzyża Grunwaldu
8 100 złotych[33] awers i rewers 5 stycznia 1975 Ludwik Waryński i Socjalno-Rewolucyjna Partia Proletariat
9 17 maja 1976 Ludwik Waryński i Socjalno-Rewolucyjna Partia Proletariat
10 1 czerwca 1979 Ludwik Waryński i Socjalno-Rewolucyjna Partia Proletariat
11 1 czerwca 1982 Ludwik Waryński i Socjalno-Rewolucyjna Partia Proletariat
12 1 czerwca 1986 Ludwik Waryński i Socjalno-Rewolucyjna Partia Proletariat
13 1 grudnia 1988 Ludwik Waryński i Socjalno-Rewolucyjna Partia Proletariat
14 200 złotych[34] awers i rewers 25 maja 1976 Jarosław Dąbrowski i dewiza "Za Waszą Wolność i Naszą"
15 1 czerwca 1979 Jarosław Dąbrowski i dewiza "Za Waszą Wolność i Naszą"
16 1 czerwca 1982 Jarosław Dąbrowski i dewiza "Za Waszą Wolność i Naszą"
17 1 czerwca 1986 Jarosław Dąbrowski i dewiza "Za Waszą Wolność i Naszą"
18 1 grudnia 1988 Jarosław Dąbrowski i dewiza "Za Waszą Wolność i Naszą"
19 500 złotych[35]
16 grudnia 1974 Tadeusz Kościuszko i Sztandar powstania kościuszkowskiego
20 17 czerwca 1976 Tadeusz Kościuszko i Sztandar powstania kościuszkowskiego
21 1 czerwca 1979 Tadeusz Kościuszko i Sztandar powstania kościuszkowskiego
22 1 czerwca 1982 Tadeusz Kościuszko i Sztandar powstania kościuszkowskiego
23 1000 złotych[36]
2 lipca 1975 Mikołaj Kopernik i jego układ słoneczny
24 1 czerwca 1979 Mikołaj Kopernik i jego układ słoneczny
25 1 czerwca 1982 Mikołaj Kopernik i jego układ słoneczny
26 2000 złotych[37]
1 maja 1977 Mieszko I i Bolesław I Chrobry
27 1 czerwca 1979 Mieszko I i Bolesław I Chrobry
28 1 czerwca 1982 Mieszko I i Bolesław I Chrobry
29 5000 złotych[38] awers i rewers 1 czerwca 1982 Fryderyk Chopin i melodia Poloneza
30 1 czerwca 1986 Fryderyk Chopin i melodia Poloneza
31 1 grudnia 1988 Fryderyk Chopin i melodia Poloneza
32 10 000 złotych[39] awers i rewers 1 lutego 1987 Stanisław Wyspiański i rysunek "Planty o Świcie"
33 1 grudnia 1988 Stanisław Wyspiański i rysunek "Planty o Świcie"
34 20 000 złotych[40] awers i rewers 1 lutego 1989 Maria Skłodowska-Curie i reaktor "EWA"
35 50 000 złotych[41] awers i rewers 1 grudnia 1989 Stanisław Staszic i Pałac Staszica
36 awers i rewers 16 listopada 1993 Stanisław Staszic i Pałac Staszica
37 100 000 złotych[42] awers i rewers 1 lutego 1990 Stanisław Moniuszko i gmach Teatru Narodowego
38 awers i rewers 16 listopada 1993 Stanisław Moniuszko i gmach Teatru Narodowego
39 200 000 złotych[43] awers i rewers 1 grudnia 1989 Godło Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i panorama Warszawy
40 500 000 złotych[44] awers i rewers 20 kwietnia 1990 Henryk Sienkiewicz i powieść "Potop"
41 awers i rewers 16 listopada 1993 Henryk Sienkiewicz i powieść "Potop"
42 1 000 000 złotych[45] awers i rewers 15 lutego 1991 Władysław Reymont i powieść "Chłopi"
43 awers i rewers 16 listopada 1993 Władysław Reymont i powieść "Chłopi"
44 2 000 000 złotych[46] awers i rewers 14 sierpnia 1992 Ignacy Jan Paderewski i Herb II RP
45 awers i rewers 16 listopada 1993 Ignacy Jan Paderewski i Herb II RP

Ciekawostki

  • Pierwsze egzemplarze banknotu 2 000 000 złotych zawierały błąd. Na stronie odwrotnej widniał napis Sejm Konstytucyjy zamiast Sejm Konstytucyjny. Błąd powstał na etapie projektowania, a zauważony został już po wydrukowaniu pewnej ich liczby, która trafiła do obiegu. Kolejne partie zostały wydrukowane poprawnie[47].
  • Przed wprowadzeniem banknotu 20 000 złotych dowcipkowano, jak poinformowano w Dzienniku Telewizyjnym z 15 sierpnia 1988 w krótkim reportażu o różnicy pomiędzy biletami a banknotami Narodowego Banku Polskiego, że na tym nominale może być umieszczony wizerunek Adama Mickiewicza – autora „Dziadów” ale także „Pana Tadeusza”[48].
  • Początkowo Andrzej Heidrich zaprojektował na banknocie 10 000 złotych wizerunek Stanisława Wyspiańskiego z jego własnego autoportretu, na którym poeta uwiecznił się w młodopolskiej pozie, nieuczesane włosy, niechlujnie ubrany w kożuch. Projekt został poprawiony i finalnie Wyspiański został uwieczniony elegancko, starannie uczesany, z białym kołnierzykiem[49].
  • Zanim doszło do denominacji, planowano wprowadzić do obiegu banknot o nominale 5 000 000 złotych, zawierający wizerunek Józefa Piłsudskiego. Projekt wykonał autor obowiązującej wówczas serii banknotów, Andrzej Heidrich, ale w związku z zahamowaniem inflacji i podjętą decyzją o denominacji nie został wprowadzony. Ostatecznie dopiero w 2006 r. PWPW wydrukowała okazyjne i nieobiegowe repliki banknotu na papierze bez zabezpieczeń w nakładzie 7500 szt.[50] Na replice banknotu widnieje data 12 maja 1995 r. Część nakładu (3000 sztuk) stała się jednym z elementów zestawów kolekcjonerskich „80. Rocznica Przewrotu Majowego” wyemitowanych 26 kwietnia 2006 r. przez Mennicę Polską. Oprócz repliki banknotu w skład tych zestawów wchodził medal przedstawiający ww. banknot oraz numizmat wykonany w postaci kwadratowej klipy z wykorzystaniem rysunku nieobiegowej monety II Rzeczypospolitej 100 marek polskich 1922 z profilem Józefa Piłsudskiego[51].
  • 5 sierpnia 2014 r. został wyemitowany pierwszy polski banknot polimerowy o nominale 20 złotych. Jest to banknot kolekcjonerski upamiętniający 100. rocznicę powstania Legionów Polskich[52]. Banknot był wzorowany na projekcie banknotu 5 000 000 złotych[52][53].
  • Fragment banknotu o nominale 1000 złotych (emisja z 1975), przedstawiającego Mikołaja Kopernika, został umieszczony na okładce płyty Complete Greatest Hits zespołu Foreigner (litera „p” w wyrazie „Complete”)
  • Wzory banknotów z serii „Wielcy Polacy” wykorzystano w teledysku Money Is Not Our God zespołu Killing Joke[54].
  • Jeśli przyjąć jako kryteria: nominał banknotu, jego datę emisji oraz literowe oznaczenie serii, to całkowita liczba różnych banknotów powstałych w wyniku działalności emisyjnej lat 1974–1993 prowadzonej przez Narodowy Bank Polski wynosi 1581 obiegowych pozycji kolekcjonerskich[55].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 44, 262, ISBN 978-83-913361-4-4.
  2. ↑ Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 298–305, ISBN 978-83-7705-068-2.
  3. ↑ Lech Kokociński, Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 174–188, ISBN 83-903459-5-1.
  4. 1 2 3 4 5 Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 298–299, ISBN 978-83-7705-068-2.
  5. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 44, ISBN 978-83-913361-4-4.
  6. ↑ „Bankoteka” (Nr. 9), Departament Edukacji i Wydawnictw, styczeń 2017, ISSN 2299-632X.
  7. 1 2 3 Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 300–301, ISBN 978-83-7705-068-2.
  8. 1 2 3 Lech Kokociński, Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 176, ISBN 83-903459-5-1.
  9. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 169, 178, ISBN 978-83-913361-4-4.
  10. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 176, 183, ISBN 978-83-913361-4-4.
  11. ↑ Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 301, ISBN 978-83-7705-068-2.
  12. ↑ WCN :: Archiwum :: 70/578 [online], wcn.pl [dostęp 2019-09-21].
  13. ↑ WCN :: Archiwum :: 66/750 [online], wcn.pl [dostęp 2019-09-21].
  14. ↑ Lech Kokociński, Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 175, ISBN 83-903459-5-1.
  15. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 154, ISBN 978-83-913361-4-4.
  16. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 159, ISBN 978-83-913361-4-4.
  17. ↑ WCN :: Archiwum :: 97301 [online], wcn.pl [dostęp 2019-09-21].
  18. ↑ Lech Kokociński, Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 177, ISBN 83-903459-5-1.
  19. 1 2 Lech Kokociński, Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 178, ISBN 83-903459-5-1.
  20. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 177, ISBN 978-83-913361-4-4.
  21. ↑ Lech Kokociński, Pieniądz papierowy na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996, s. 180, ISBN 83-903459-5-1.
  22. 1 2 Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 192–299, ISBN 978-83-913361-4-4.
  23. ↑ E-71. Tajne banknoty serii Miasta Polskie [online], Notafilia, 28 lipca 2022 [dostęp 2025-02-07] (pol.).
  24. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 190, ISBN 978-83-913361-4-4.
  25. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 192, ISBN 978-83-913361-4-4.
  26. 1 2 3 Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 304, ISBN 978-83-7705-068-2.
  27. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 262, 284, 286, 288, ISBN 978-83-913361-4-4.
  28. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 258, ISBN 978-83-913361-4-4.
  29. ↑ Adam Dylewski, Historia pieniądza na ziemiach polskich, wyd. pierwsze, Warszawa: Carta Blanca sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011, s. 309, ISBN 978-83-7705-068-2.
  30. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 220–221, ISBN 978-83-913361-4-4.
  31. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 222–223, ISBN 978-83-913361-4-4.
  32. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 196–197, 208–209, 224–225, 238–239, 246–247, ISBN 978-83-913361-4-4.
  33. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 194–195, 200–201, 210–211, 226–227, 240, 248–249, ISBN 978-83-913361-4-4.
  34. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 202–203, 212–213, 228–229, 241, 250, ISBN 978-83-913361-4-4.
  35. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 192–193, 204–205, 214–215, 230–231, ISBN 978-83-913361-4-4.
  36. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 198–199, 216–217, 232–233, ISBN 978-83-913361-4-4.
  37. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 206–207, 218–219, 234–235, ISBN 978-83-913361-4-4.
  38. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 236–237, 242–243, 250, ISBN 978-83-913361-4-4.
  39. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 244–245, 252–253, ISBN 978-83-913361-4-4.
  40. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 254–255, ISBN 978-83-913361-4-4.
  41. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 256–257, 290–291, ISBN 978-83-913361-4-4.
  42. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 264–265, 292–293, ISBN 978-83-913361-4-4.
  43. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 258–259, ISBN 978-83-913361-4-4.
  44. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 284–285, 294–295, ISBN 978-83-913361-4-4.
  45. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 286–287, 296–297, ISBN 978-83-913361-4-4.
  46. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 288–289, 298–299, ISBN 978-83-913361-4-4.
  47. ↑ Robert Migdał: Artysta, którego prace codziennie nosimy w portfelach. gazetawroclawska.pl, 2016-02-01. [dostęp 2018-03-07]. (pol.).
  48. ↑ PRL 1988 Bilety Narodowego Banku Polskiego. [dostęp 2019-08-22].
  49. ↑ Andrzej Heidrich Twórca polskich banknotów, Warszawa: Narodowy Bank Polski, 2012, s. 94, ISBN 978-83-932138-8-7 (pol. • ang.).
  50. ↑ J. Parchimowicz: Katalog banknotów polskich i z Polską związanych, wyd. 10, wyd. Nefryt, Szczecin 2009, s. 308.
  51. ↑ 80. Rocznica Przewrotu Majowego na www.numizmatyczny.pl.
  52. 1 2 Narodowy Bank Polski – Internetowy Serwis Informacyjny [online], nbp.pl [dostęp 2019-01-14] (pol.).
  53. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 314, ISBN 978-83-913361-4-4.
  54. ↑ Killing Joke – "Money Is Not Our God" w serwisie YouTube
  55. ↑ Czesław Miłczak, Banknoty polskie i wzory, Tom II, od 1944, wyd. pierwsze, Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012, s. 192–299, ISBN 978-83-913361-4-4.

Bibliografia

  • Czesław Miłczak: Banknoty polskie i wzory Tom II. Warszawa: Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk, 2012. ISBN 978-83-913361-4-4.
  • Adam Dylewski: Historia pieniądza na ziemiach polskich. Warszawa: CARTA BLANCA sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2011. ISBN 978-83-7705-068-2.
  • Lech Kokociński: Pieniądz papierowy na ziemiach polskich. Warszawa: ROSIKON PRESS, 1996. ISBN 83-903459-5-1.
  • Czesław Miłczak: Katalog banknotów polskich 1916–1994. Warszawa: Semafic, 2000. ISBN 83-913361-8-2.
  • Czesław Miłczak: Katalog polskich pieniędzy papierowych od 1974. Warszawa: Semafic, 2005. ISBN 83-913361-6-6.
  • J.A. Szwagrzyk: Pieniądz na ziemiach Polskich X–XX w.. Wrocław: 1973.
  • Janusz Parchimowicz: Katalog banknotów polskich i z Polską związanych. Szczecin: Nefryt, 2009.

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.