Biernatka

Biernatka

wieś
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Powiat	człuchowski
Gmina	Czarne
Liczba ludności (2022)	113[1]
Strefa numeracyjna	59
Kod pocztowy	77-330[2]
Tablice rejestracyjne	GCZ
SIMC	0742470
Położenie na mapie gminy Czarne Biernatka
Położenie na mapie Polski Biernatka
Położenie na mapie województwa pomorskiego Biernatka
Położenie na mapie powiatu człuchowskiego Biernatka
53°40′12″N 17°06′08″E/53,670000 17,102222[3]

Biernatka – wieś w Polsce położona w województwie pomorskim, w powiecie człuchowskim, w gminie Czarne w pobliżu drogi wojewódzkiej nr . Miejscowość położona jest w odległości 2 km od stacji kolejowej Bińcze.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa słupskiego.

We wsi rosną cztery prastare dęby o obwodach 530–710 cm i wysokości 18–34 m , najokazalszy udokumentowany dąb miał w 2013 roku obwód 645 cm, a jego wiek ocenia się na 350 lat^[4]. Trzy spośród nich zostały wpisane na listę pomników przyrody. Biernatka jest specyficzna ze względu na stosunkowo mocne rozproszenie domostw, co sprawia, że mieszkańcy mają dużo przestrzeni życiowej.

Nieliczni gospodarze zajmują się produkcją ekologicznej żywności. Największą popularnością wśród mieszkańców okolicznych miejscowości cieszą się biernackie ogórki oraz miody. Przed wojną wieś ta była bardziej liczna. Znajdowały się tam takie obiekty jak młyn, karczma, kuźnia. Była również szkoła.

Dawna niemiecka nazwa miejscowości to Barenhütte (tzn. gawro niedźwiedzia).

W granicach administracyjnych wsi znajduje się Jezioro Trzcinieckie^[5].

W okresie panowania pruskiego i niemieckiego obecna Biernatka nosiła nazwę Bärenhütte, co w języku niemieckim oznacza „gawra niedźwiedzia” (Biernatka – Wikipedia, wolna encyklopedia). W XIX wieku osada funkcjonowała jako część majątku Bińcze i była określana w dokumentach jako Bińcze Szklana Huta – niem. Bärenwalde Glasshütte, czyli huta szkła Bärenwalde (Biernatka - Zarys historyczny). Nazwa ta nawiązywała do istnienia w tej okolicy huty szkła związanej z Bińczem. Po 1945 roku, już pod administracją polską, miejscowość nosiła przejściowo nazwy Leśna Huta oraz Stara Huta, zanim ustalono obecną nazwę Biernatka (co nastąpiło nieco później, gdyż nazwa ta nie figurowała od razu w powojennych wykazach) (Biernatka - Zarys historyczny).

W XIX wieku Biernatka była niewielką osadą należącą do powiatu Człuchów (niem. Kreis Schlochau) w prowincji Prusy Zachodnie. Administracyjnie podlegała rejencji kwidzyńskiej (niem. Regierungsbezirk Marienwerder) w Królestwie Prus, a później w ramach zjednoczonych Niemiec (Familienforschung in Westpreußen - Details). Przez dziesięciolecia stanowiła integralną część majątku ziemskiego Bińcze. Źródła z 1868 roku wymieniają Biernatkę właśnie jako Bińcze Szklana Huta – majątek z 30 budynkami i 160 mieszkańcami (Biernatka - Zarys historyczny). Osada rozwijała się w cieniu większego Bińcza, pełniąc rolę kolonii hutniczej (szklarskiej).

W okresie międzywojennym, po I wojnie światowej, Biernatka nadal pozostała w granicach Niemiec. Większość powiatu Człuchów nie została przyznana odrodzonej Polsce, lecz weszła w skład tzw. Marchii Granicznej Poznań-Prusy Zachodnie (Grenzmark Posen-Westpreußen) z siedzibą w Pile (Familienforschung in Westpreußen - Details). W 1922 r. region ten stał się odrębną prowincją, a w 1938 r. powiat człuchowski (w tym Bärenhütte) włączono administracyjnie do prowincji Pomorze (Pommern) (Familienforschung in Westpreußen - Details). Na szczeblu lokalnym zaszły zmiany – w 1928 roku Biernatkę formalnie oddzielono od majątku Bińcze, uzyskując samodzielność administracyjną, a w 1930 roku przeprowadzono parcelację ziem majątku (podział gruntów dawnych dóbr na mniejsze gospodarstwa) (Biernatka - Zarys historyczny). Oznaczało to koniec istnienia rozległego majątku i utworzenie na jego miejscu gospodarstw chłopskich, co wpłynęło na strukturę własności i społeczność wsi.

Podczas II wojny światowej okolice Biernatki doświadczyły działań zbrojnych. Na początku 1945 roku, w trakcie ofensywy Armii Czerwonej na Pomorzu, w rejonie wsi toczyły się ciężkie walki (Biernatka - Zarys historyczny). Wskutek działań wojennych oraz ewakuacji ludności niemieckiej, miejscowość uległa wyludnieniu. W marcu 1945 Biernatka została zajęta przez wojska radzieckie, a wkrótce potem znalazła się pod administracją polską (na mocy decyzji poczdamskich cały powiat Człuchów przyznano Polsce (Familienforschung in Westpreußen - Details)). Dotychczasowi niemieccy mieszkańcy zostali wysiedleni lub uciekli, a na ich miejsce przybyli polscy osadnicy – pierwsze rodziny osiedliły się tu już latem 1945 roku (Biernatka - Zarys historyczny). We wrześniu 1945 uruchomiono we wsi 4-klasową polską szkołę podstawową dla dzieci osadników (pierwszą kierowniczką była Helena Magnuszewska) (Biernatka - Zarys historyczny), co świadczy o kontynuacji istnienia lokalnej społeczności w nowych realiach.

Biernatka zawsze była niewielką osadą pod względem demograficznym. W 1868 roku odnotowano około 160 mieszkańców (przy 30 zabudowaniach) (Biernatka - Zarys historyczny). Do początku XX wieku nastąpił spadek – według spisu z 1905 roku Bärenhütte liczyła tylko 104 mieszkańców (Familienforschung in Westpreußen - Details). W kolejnych dekadach liczba ludności utrzymywała się na podobnym poziomie. Przed wybuchem II wojny światowej wieś była bardziej zaludniona niż obecnie (źródła wspominają, że przed 1939 r. miejscowość była wyraźnie liczniejsza) (Biernatka – Wikipedia, wolna encyklopedia), co sugeruje, że mogło tu mieszkać nieco ponad sto osób. Po 1945 roku nastąpiły jednak duże zmiany ludnościowe – wymiana populacji i trudne warunki pierwszych lat powojennych sprawiły, że osada nie odzyskała dawnej liczby mieszkańców. W drugiej połowie XX w. liczba ludności oscylowała prawdopodobnie w granicach kilkudziesięciu osób. Obecnie Biernatka jest niewielką wsią liczącą zaledwie kilkadziesiąt mieszkańców, znacznie mniej niż w okresie przedwojennym (Biernatka – Wikipedia, wolna encyklopedia).

Mimo swoich niewielkich rozmiarów, dawna Biernatka posiadała podstawową infrastrukturę wiejską, świadczącą o życiu lokalnej społeczności. Do czasów przedwojennych we wsi znajdowały się takie obiekty, jak młyn (prawdopodobnie wodny, służący do mielenia zboża okolicznym rolnikom), karczma lub gospoda (miejsce spotkań i noclegu dla podróżnych), kuźnia (warsztat kowalski) oraz szkoła wiejska (Biernatka – Wikipedia, wolna encyklopedia). Szkoła ta istniała już w okresie niemieckim (zapewne jednoklasowa lub kilkuklasowa szkoła powszechna); po 1945 r. wznowiła działalność jako polska podstawówka i funkcjonowała do końca lat 70. (została ostatecznie zamknięta w 1978 roku) (Biernatka - Zarys historyczny) (Biernatka - Zarys historyczny).

Biernatka jako część majątku ziemskiego Bińcze (Bärenwalde) posiadała również dworskie zabudowania folwarczne. Istniał tu dwór (siedziba zarządcy majątku lub właściciela) wraz z zabudowaniami gospodarczymi. Po II wojnie światowej dwór nie przetrwał – budynek dworski uległ zniszczeniu lub rozbiórce, do dziś zachowały się jedynie szczątkowe resztki zabudowań gospodarczych folwarku (Biernatka /Gut Bärenhütte/ | zamki, pałace, dworki).

W zakresie infrastruktury komunikacyjnej, Biernatka była dość odosobnioną osadą, ale korzystała z bliskości większych miejscowości. Przez wieś biegły drogi lokalne łączące ją z Bińczem i Czarnem. W pobliskim Bińczu (ok. 2 km od Biernatki) znajdowała się stacja kolejowa na linii Chojnice–Szczecinek, co zapewniało połączenie kolejowe dla mieszkańców (stacja Bińcze, niem. Bärenwalde, istniała już w XIX/XX w.) (Biernatka | Informação, explicação, fatos históricos | iNFOPÉDIA). Dzięki temu mieszkańcy mieli dostęp do transportu kolejowego oraz rynku w pobliskich miastach.

Informacje o Biernatce z okresu niemieckiego można znaleźć w rozmaitych źródłach historycznych z tamtego czasu. Przykładowo, w oficjalnych niemieckich spisach i gazetteerach administracyjnych wieś figurowała jako kolonia Bärenhütte. Urządowe wykazy statystyczne z pocz. XX wieku odnotowują podstawowe dane o osadzie – np. wydany w czasach pruskich spis z 1905 r. podaje, że Bärenhütte miała 104 mieszkańców i była osadą (niem. Wohnplatz) należącą do gminy wiejskiej Ruthenberg (Raciniewo) w powiecie Schlochau (Familienforschung in Westpreußen - Details). Takie dane znaleźć można w niemieckich księgach adresowych i skorowidzach miejscowości z tamtego okresu.

Archiwa niemieckie z XIX i XX w. zawierają również dokumenty związane z Biernatką. Zachowały się m.in. metrykalne księgi parafialne i akta stanu cywilnego dotyczące mieszkańców – Biernatka należała do parafii ewangelickiej w Bärenwalde (Bińczu) oraz do urzędu stanu cywilnego w Loosen (Łoży). Część tych ksiąg (np. rejestry urodzeń z pocz. XX w. czy zgony z 1876 r.) przetrwała wojenną zawieruchę i jest dziś przechowywana w polskich archiwach państwowych (m.in. w Archiwum Państwowym w Koszalinie, oddział w Słupsku) (Familienforschung in Westpreußen - Quellen). Dzięki nim można odtworzyć nazwiska niemieckich mieszkańców wsi, daty urodzeń, ślubów czy zgonów.

O dziejach osady pisali także niemieccy autorzy. Istnieją opracowania historyczne z okresu międzywojennego i powojennego, które opisują historię regionu Człuchowa wraz ze wszystkimi miejscowościami. Przykładem jest monografia “Aus vergangenen Tagen des Kreises Schlochau. Geschichte der Ortschaften” (Z przeszłych dni powiatu Schlochau. Historia miejscowości) autorstwa Augusta Blanke z 1936 roku (Familienforschung in Westpreußen - Details) – prawdopodobnie zawiera ona wzmianki o Bärenhütte (Biernatce) w kontekście historii lokalnej. Po wojnie dawni mieszkańcy i regionaliści wydali księgi pamiątkowe, takie jak “Der Kreis Schlochau. Ein Buch aus preußisch-pommerscher Heimat” pod redakcją Manfreda Vollacka i Heinricha Lemke (Kiel 1974) (Familienforschung in Westpreußen - Details), gdzie również zebrano informacje historyczne o wszystkich miejscowościach powiatu, w tym Biernatce. Tego rodzaju źródła (niemieckie księgi adresowe, kroniki lokalne, archiwalne dokumenty urzędowe) stanowią cenne materiały do badań nad dziejami osady w XIX i pierwszej połowie XX wieku.

Stare mapy ukazujące okolice Biernatki przetrwały do naszych czasów i są dostępne w archiwach cyfrowych. Na dawnych pruskich i niemieckich mapach topograficznych z XIX i XX wieku widnieje osada Bärenhütte. Przykładowo, na specjalistycznych mapach sztabowych (Messtischblatt) z lat 30. XX wieku można znaleźć Biernatkę oznaczoną pod niemiecką nazwą (Familienforschung in Westpreußen - Details). Współcześnie zeskanowane wersje takich map udostępniają biblioteki cyfrowe (np. GeoGREIF Uniwersytetu w Greifswaldzie czy polska mapa archiwalna Mapster) (Familienforschung in Westpreußen - Details). Mapy te pokazują ówczesny układ wsi, rozlokowanie zabudowań oraz okoliczny krajobraz (lasy, jeziora – np. Jezioro Trzcinieckie w granicach wsi (Biernatka – Wikipedia, wolna encyklopedia)).

Zachowały się też pisemne dokumenty historyczne dotyczące Biernatki. Należą do nich choćby wzmiankowane opisy statystyczne (jak wykaz z 1868 r. informujący o liczbie domów i mieszkańców) (Biernatka - Zarys historyczny), dokumenty administracyjne związane z parcelacją majątku w 1930 r., czy akta urzędowe sporządzane po II wojnie światowej w trakcie zasiedlania wsi przez polskich osadników. Część z tych materiałów znajduje się w archiwach w Polsce (np. Archiwum Państwowe w Gdańsku lub Koszalinie) lub w zbiorach lokalnych (Urzędu Gminy Czarne, muzeów regionalnych).

Jeśli chodzi o fotografie historyczne Biernatki z XIX i pierwszej połowy XX wieku, to są one bardzo nieliczne lub nieznane szerszej publiczności. Biernatka była małą osadą, więc nie zachowały się znane pocztówki ani oficjalne zdjęcia sprzed 1945 r. Możliwe, że jakieś prywatne fotografie (np. przedstawiające mieszkańców czy zabudowania w okresie międzywojennym) istnieją w rodzinnych albumach dawnych mieszkańców lub w archiwach regionalnych, jednak nie są one opublikowane. Niemniej jednak, dokumentacja fotograficzna powojennej Biernatki jest dostępna – np. współczesne zdjęcia prezentujące pozostałości dawnego folwarku czy krajobraz wsi publikowane były na lokalnych stronach internetowych (Biernatka /Gut Bärenhütte/ | zamki, pałace, dworki). Dla okresu XIX–XX wieku głównymi świadectwami pozostają jednak archiwalne mapy i dokumenty pisane, na podstawie których możemy odtworzyć wygląd i historię tej miejscowości.

Źródła: Przy opracowaniu powyższej analizy korzystano z archiwalnych materiałów niemieckich i polskich, w tym danych statystycznych i kartograficznych (m.in. Westpreußisches Ortsverzeichnis, mapy Messtischblatt), przedwojennych opracowań historycznych (Familienforschung in Westpreußen - Details), a także współczesnych opracowań regionalnych (np. “Miasto i Gmina Czarne. Zarys dziejów” 2001) oraz wpisów z lokalnych stron internetowych (Biernatka - Zarys historyczny) (Biernatka - Zarys historyczny). Powyższe informacje przedstawiają zarys rozwoju Biernatki – od kolonii hutniczej w XIX wieku, poprzez okres niemieckiego administracji i wpływów, aż po przemiany połowy XX wieku – ukazując ciągłość oraz zmiany w dziejach tej niewielkiej pomorskiej osady.

http://www.westpreussen.de/pages/forschungshilfen/ortsverzeichnis/details.php?ID=3407#:~:text=Landkreis%3ASchlochau%20Regierungsbezirk%3AMarienwerder%20Amtsbezirk%3ALoosen%20Amtsgericht%3AHammerstein%20Standesamt%3ALoosen,Landkreises%20Schlochau%20verblieb%20nach%20dem

https://www.westpreussen.de/pages/forschungshilfen/ortsverzeichnis/details.php?ID=3407#:~:text=Anmerkung%3ADer%20%C3%BCberwiegende%20Teil%20des%20Landkreises,Regierungsbezirk%20Schneidem%C3%BChl%20erhielt%20sodann%20aus

https://www.westpreussen.de/pages/forschungshilfen/ortsverzeichnis/details.php?ID=3407#:~:text=Aus%20dem%20Verwaltungsbezirk%20wurde%20zum,dann%20an%20die%20Republik%20Polen

https://www.westpreussen.de/pages/forschungshilfen/ortsverzeichnis/details.php?ID=3407#:~:text=Standesamt%3ALoosen%20%20Evangelische%20Kirche%3A%2040,die%20neue%20Provinz%20Grenzmark%20Posen

https://zamkilubuskie.pl/biernatka-gut-barenhutte/#:~:text=Dw%C3%B3r^[6]

https://web.archive.org/web/20151103013458/http:/www.biernatka.pl/wpis/historia#:~:text=Wie%C5%9B%20po%C5%82o%C5%BCona%20na%20wzg%C3%B3rzach%20przez,Od%20roku%201954

• Strona internetowa Biernatki

• Zarys historyczny. biernatka.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-03)].