Bolesław Czuruk

Bolesław Czuruk

Dominik Bolesław Czuruk

Data i miejsce urodzenia	4 sierpnia 1881 Kierdany
Data i miejsce śmierci	5 maja 1950 Kraków
Zawód, zajęcie	tłumacz, nauczyciel
Edukacja	polska
Alma Mater	Uniwersytet Lwowski
Rodzice	Jerzy Ignacy, Franciszka
Małżeństwo	Alicja z d. Brokl
Dzieci	Stanisław, Zofia
Krewni i powinowaci	Otton, Bronisław, Leon, Karol, Edward (bracia), Kazimiera, Jadwiga, Krystyna, Helena (siostry)
Odznaczenia

Bolesław Czuruk (ur. 4 sierpnia 1881 w Kierdanach, zm. 5 maja 1950 w Krakowie) – polski tłumacz przysięgły, nauczyciel.

Urodził się jako Dominik Bolesław Czuruk 4 sierpnia 1881 w Kierdanach w ówczesnym powiecie taraszczańskim na obszarze Imperium Rosyjskiego^[1][2][3]. Był synem Jerzego Ignacego Czuruka (oficer armii austriackiej, posądzony o szpiegostwo zbiegł pod Kijów, zostając plenipotentem w dobrach hr. Potockiego) i Franciszki z domu Bętkowskiej^[4][5]. Miał braci Ottona (1887–1945, oficer Wojska Polskiego), Bronisława (1888–1943, urzędnik), Leona (inżynier-cukiernik w Siedlcach, podczas I wojny ewakuowany w głąb ZSRR, tam pozostał, w 1937 oskarżony o szpiegostwo oraz sabotaż i rozstrzelany przez NKWD)^[6], Karola (1893-1914, legionista poległy w bitwie pod Laskami)^[7], Edwarda (1895–1981, oficer Wojska Polskiego) oraz siostry Kazimierę, Jadwigę, Krystynę i Helenę^[8].

Ucząc się w gimnazjum w Białej Cerkwi z racji narodowości polskiej, austriackiego obywatelstwa i socjalistycznych przekonań był zagrożony aresztowaniem, wobec czego zbiegł do Lwowa^[4]. Został wychowankiem wychowawczego Zakładu Ks. Bosko w Miejscu Piastowym, założonego przez ks. Bronisława Markiewicza^[1][9]. Studiował na uniwersytecie w Imperium Rosyjskim^[10]. Od 1903 do 1906 pracował macierzystym Zakładzie Wychowawczym w Miejscu Piastowym jako nauczyciel języka polskiego i historii powszechnej^[11] i pełnił funkcję prefekta^[9]. W 1906 podjął studia na Uniwersytecie Lwowskim, potem na wydziałach filozoficzno-polonistycznym i slawistycznym, a uzupełniająco studiował językoznawstwo na Uniwersytecie Karola w Pradze^[12].

W dniach 26–28 sierpnia 1911 był uczestnikiem Drugiego Kongresu Mariańskiego Polskiego w Przemyślu, podczas którego został wybrany sekretarzem katolickich związków młodzieży akademickiej i wygłosił referat pt. O pracy społecznej akademików^[13]. Był współpracownikiem „Kroniki Powszechnej”^[14][15]. Był członkiem zwyczajnym Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza we Lwowie^[16]. 1 lutego 1912 w Miejscu Piastowym żegnał przemową zmarłego ks. B. Markiewicza podczas jego pogrzebu^[14][9][17].

W 1912 ukończył studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego^[18]. Jako kandydat stanu nauczycielskiego w roku szkolnym 1911/1912 przysłuchiwał się lekcjom szkolnym w C. K. Gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie^[19]. 29 sierpnia 1912 został mianowany zastępcą nauczyciela w tej szkole i złożył przysięgę służbową 14 września tego roku^[20]. Uczył tam języka polskiego, języka łacińskiego, historii, geografii, kaligrafii był opiekunem kółka naukowo-literackiego^[21]. Po wybuchu I wojny światowej w 1914 został członkiem Miejskiej Straży Obywatelskiej we Lwowie (sekcja I w dzielnicy I)^[22]. W roku szkolnym 1916/1917 został zmobilizowany do C. K. Armii, po czym reklamowany^[23]. Po powrocie do pracy w gimnazjum w ostatnim roku wojny był sekretarzem powstałego przy III Gimnazjum Komitetu Matek, zajmującego się rozdawaniem śniadań^[24].

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości pozostawał nauczycielem w dotychczasowej szkole, przemianowanej na III Państwowe Gimnazjum im. Stefana Batorego, gdzie pracował w roku szkolnym 1918/1919, od 1923/1924 do 1927/1927 oraz od końca lat 20., ucząc języka polskiego, historii, był zawiadowcą biblioteki uczniowskiej, sekretarzem koła rodzicielskiego (komitetu rodzicielskiego)^[2][3][25]. Równolegle od 1922 był lektorem języka rosyjskiego na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, wpierw jeszcze na Wydziale Filozoficznym^[26][27], a po 1924 do końca lat 30. przy Katedrze Języków Słowiańskich na Wydziale Humanistycznym^[28][18][29]. Ponadto od 1922 pracował jako nauczyciel języka rosyjskiego i korespondencji rosyjskiej w Wyższej Szkole Handlu Zagranicznego we Lwowie^[27][30][18].

Od początku lat 20 był zaprzysiężonym tłumaczem sądowym w okręgu sądu apelacyjnego lwowskiego jeżyków: angielskiego, francuskiego, niemieckiego, rosyjskiego^[31], czeskiego, serbskiego (serbsko-chorwackiego i serbsko-łużyckiego), słowackiego, słoweńskiego^[32], ruskiego (rusińskiego)^[33][34]. U kresu istnienia II Rzeczypospolitej prowadził założone w 1908 rządowo upoważnione biuro tłumaczeń, działające przy Placu Akademickim 1 we Lwowie^[34][35]. W tej działalności zajmował się wszystkimi językami europejskimi z wyjątkiem języków ugrofińskich (te uznawał za pogańskie)^[36]. Samodzielnie dokonywał przekłady z języków słowiańskich (współpracujący z nim Maurycy Bardach obsługiwał tłumaczenia z języków zachodnioeuropejskich)^[36]. Był jednym z inicjatorów stworzenia i współzałożycielem Towarzystwa Ligi Polsko-Jugosłowiańskiej we Lwowie pod koniec 1922, został członkiem wybranego 23 czerwca 1923 komitetu Ligi Polsko-Jugosłowiańskiej, na walnym zgromadzeniu LPJ wybrany skarbnikiem, wybrany ponownie do zarządu 23 lutego 1930, wybrany zastępcą przewodniczącego w lutym 1931^[37], i pozostawał w tej funkcji pod koniec lat 30.^[38] Był uczestnikiem zwyczajnym Trzeciego Zjazdu Bibliofilów Polskich we Lwowie w dniach 26–29 maja 1928^[39]. Publikował w „Przeglądzie Humanistycznym”^[40]. Był szefem Polsko-Amerykańskiego Komitetu Pomocy Dzieciom^[41]. W połowie lat 30. był opiekunem miejskiej ochronki im. Wojciecha Biechońskiego we Lwowie^[42]. Działał w różnych stowarzyszeniach, oddawał się w pracy charytatywnej, miał pod opieką drużynę harcerską^[36].

Po wybuchu II wojny światowej do 1940 pracował w III Gimnazjum^[18]. W trakcie okupacji nadal prowadził biuro tłumaczeń z siedzibą przy placu Akademickim 1 we Lwowie^[41][43][44]. We lwowskiej uczelni pracował jako starszy wykładowca języka rosyjskiego i literatury od 1939 do 1941, tj. w czasie okupacji niemieckiej (Lwowski Państwowy Uniwersytet im. Iwana Franki) oraz od 1944 do 1946, tj. w czasie okupacji sowieckiej (Uniwersytet Iwana Franki)^[18]. Pod koniec 1939 u niego w domu funkcjonował „punkt noclegowy” dla oficerów Wojska Polskiego zmierzających na Węgry (niekiedy przebywało tam jednocześnie ok. 50 osób; byli to np. pracownicy warszawskiego radia)^[29]. Współpracował z polskim podziemiem^[45]. Jednocześnie posiadał kontakty i „wtyczki” w szeregach policji ukraińskiej i gestapo oraz wiedział jak rozmawiać z Sowietami^[8]. Na początku 1940 załatwił u władz sowieckich paszporty dla całej swojej rodziny (uchroniło to m.in. jego teściową przed 6-krotnym usiłowaniem aresztowania)^[46]. W okresie okupacji niemieckiej we Lwowie pomagał prześladowanym Żydom, dzięki kontaktom z Armią Krajową pośredniczył w przekazywaniu im fałszywych dokumentów, zbierał pieniądze na ich rzecz, organizował miejsca ukrywania, przez swoje biuro pośredniczył w korespondencji^[43][41][47]. W swoim legalne działającym biurze tłumaczeń prowadził też tajną działalność: w porze popołudniowej funkcjonowała tam tajna szkoła oficerów broni automatycznej (szkolenia do walki miejskiej), nocą drukowano podziemne „Słowo Polskie”^[44]. Od początku wojny ukrywał tam też swojego wspólnika, Żyda M. Bardacha (pod szafą), któremu ostatecznie zakupił fałszywy paszport za kilka tysięcy dolarów i oddelegował w bezpieczniejsze miejsce do Zimej Wody^[44].

Latem 1946 został aresztowany przez Sowietów z uwagi na podejrzenia o działania konspiracyjne, podczas śledztwa osadzony w więzieniu przy Łąckiego, a po dwóch tygodniach zwolniony^[8]. W obliczu zagrożenia kolejnym aresztowaniem wyjechał ze Lwowa do Polski w grudniu 1946^[48]. Zamieszkał u swej siostry Kazimiery w Krakowie^[8]. Wówczas, po bracie Bronisławie miał objąć spadek – majątek w Wąkoli, i zamieszkać tam^[8]. Oskarżony o zaniżenie jego wielkości (co miało skutkować tym, że nie podlegała reformie rolnej) w 1947 został aresztowany przez służby komunistycznej Polski Ludowej^[43]. Przez kilka miesięcy był przetrzymywany w więzieniu na Rakowieckiej w Warszawie oraz w obozie pracy w Mielęcinie^[8][43]. Na wolność wyszedł chory, a stan zdrowia pogarszała rozłąka z bliskimi (syn na zesłaniu, a żona we Lwowie)^[8].

Pracował jako wykładowca języka rosyjskiego w Wyższej Szkole Ekonomicznej w Katowicach^[8]. Został zatrudniony jako kontraktowany nauczyciel języka rosyjskiego na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie na czas od 1 października 1949 do 31 sierpnia 1950^[49]. Zmarł 5 maja 1950 w Krakowie^[8][41][50].

W 1920 u Zofii Kossak-Szczuckiej poznał pochodzącą z warszawy Alicją Brokl (1890-1983, krewna Kazimierza Brokla, wróciła do Polski w 1957), którą poślubił 25 października 1921 w kościele św. Mikołaja we Lwowie^[51][52]). Oboje zamieszkali przy ulicy Kaleczej 11 we Lwowie^[36]. Oboje mieli syna Stanisława (1923-2007, żołnierz AK, zesłaniec do ZSRR, inżynier, autor książki pt. Lwów w cieniu Kołymy), córkę Zofię (ur. 1926, także działała w AK jako łączniczka, po mężu Mielniczek, kosmetyczka, zm. 1 stycznia 2019 w wieku 92 lat)^{[53][47][41][54]}. Za sprawą renomy biura tłumaczeń rodzina Czuruków uchodziła we Lwowie za zamożną i wysoko postawioną^[36].

Pośmiertnie, w 2010 został odznaczony Medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, o co wnioskował Josef Eyntov wzgl. Intov (pierw. Entenberg), któremu prof. Czuruk udzielił pomocy podczas okupacji^[41][43][55]. Uroczystość odbyła się 4 października 2010 w Toruniu, a wyróżnienie odebrała córka profesora, Zofia Czuruk-Mielniczek^[41][56].

• Alina Wancerz-Gluza: Od redaktora. W: Stanisław Czuruk: Lwów w cieniu Kołymy. Warszawa: Ośrodek KARTA, 2007, s. 169-179. ISBN 978-83-88288-54-8.
• Stanisław Czuruk: Lwów w cieniu Kołymy. Warszawa: Ośrodek KARTA, 2007, s. 7-167. ISBN 978-83-88288-54-8.