Brzoza ojcowska

Brzoza ojcowska
Ilustracja
Nasadzone brzozy ojcowskie obok Igły Deotymy w Ojcowskim PN
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bukowce

Rodzina

brzozowate

Rodzaj

brzoza

Gatunek

brzoza brodawkowata

Odmiana

brzoza ojcowska

Nazwa systematyczna
Betula pendula var. oycowiensis (Besser) Dippel
Prim. Fl. Galiciae Austriac. 2: 289 1809[3]
Synonimy
  • Betula oycoviensis Besser

Brzoza ojcowska (Betula pendula var. oycowiensis (Besser) Dippel) – odmiana brzozy brodawkowatej (Betula pendula)[3], ew. uznawana tylko za formę[4]. Po raz pierwszy opisana została w 1809 r. przez polskiego botanika Willibalda Bessera jako gatunek Betula oycoviensis. W 1860 r. niemiecki botanik Schur opisał te brzozy z Siedmiogrodu. W 1920 roku odnalazła ją w Polsce Janina Jentys-Szaferowa, która ogłosiła wyniki badań nad nią w roku 1928 w Roczniku Polskiego Towarzystwa Dendrologicznego i w 1953 r. w Ochronie Przyrody (rocznik XXI)[5]. Takson uznany został za mieszańca brzozy brodawkowatej Betula pendula z brzozą Szafera Betula szaferi. Współcześnie brzoza Szafera i brzoza ojcowska uznawane są za synonimy brzozy brodawkowatej, pierwszy za formę słabo rosnącą, drugi za odmianę lub formę[4][6].

Rozmieszczenie geograficzne

Najstarsze znane stanowisko brzozy ojcowskiej, gdzie została ona znaleziona w 1805 r. przez Bessera i skąd została opisana w cztery lata później, znajduje się w osadzie Hamernia w Dolinie Prądnika. Dopiero jednak w 1948 r. przeprowadzono inwentaryzację okazów tego taksonu w jego locus classicus: na terenie Hamerni i sąsiedniej osady Swawola znaleziono wówczas łącznie 30 osobników[7]. Podobną liczbę podała stamtąd w 1952 r. Jentys-Szaferowa[8]. Szczegółowa inwentaryzacja tego stanowiska w 1965 r. wykazała 39 osobników, a w 20 lat później – jedynie 6[7].

W międzyczasie odkryto drugie stanowisko brzozy ojcowskiej, zlokalizowane również na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, w Dolinie Kobylańskiej. W 1952 r. J. Małecki i J. Jentys-Szaferowa znaleźli tam 5 osobników, z czego tylko jeden drzewiasty wysokości 8 m. W 1966 r. A. Korczyk zinwentaryzował tam 35 osobników w kilku skupieniach, nie licząc siewek. W 1985 r. doliczono się tam łącznie 116 osobników, z których najwyższy sięgał ok. 15 m[7].

W 1957 r. stanowisko brzozy ojcowskiej, liczące jedynie dwa okazy, zostało okryte w Tarnawie Dolnej, na wschodnim krańcu Beskidu Małego. W 1985 r. nie znaleziono tam już jednak żadnego osobnika[7].

Według danych z 2006 r. w Polsce brzoza ojcowska występuje na 5 stanowiskach: Chojnik w Sudetach, Dolina Kobylańska i Hamernia na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, Czerwona Góra koło Opatowa na Wyżynie Sandomierskiej oraz Skiełek w Beskidzie Wyspowym. Poza Polską brzoza ta stwierdzana była w Siedmiogrodzie, na Słowacji, Ukrainie, Danii i Szwecji, przy czym wszędzie na pojedynczych stanowiskach[9].

Morfologia

Pokrój
Krzew lub niskie (do 15 m wysokości) drzewo. Korona gęsta, gałęzie cienkie i powyginane[10]. Pień o zwykle białej[10] i niełuszczącej się korze. Gałęzie o krótkopędach dłuższych (szczególnie tych zakończonych kotką żeńską) niż u innych brzóz[10].
Kwiaty
Kwiatostany (kotki) męskie zawiązują się już w drugim roku życia. Kotki żeńskie na pędach bocznych 2 razy dłuższych od nich. Szyszki kwiatostanu o połowę krótsze od kotki. Kwitnienie w kwietniu i maju[10].
Liście
Liście długości 1,5–4 cm. Ostro piłkowane podwójnie lub potrójnie[10]. Rombowate, ostrym klinem zbiegające wzdłuż ogonka, 5-6-nerwowe, skrętoległe. Na pędach wegetatywnych po 2–7 (zwykle 3), na pędach owocujących po 3–9 (zwykle 4). Mniejsze od liści innych brzóz. Liście letnie, rosnące na długopędach, są większe od rosnących na wiosnę.
Owoce
Owocostany o łuskach rozłożystych, zwykle szerszych niż długich, zachowują się na pędach w całości aż do następnej wiosny, o orzeszkach stosunkowo szerszych niż u brzozy brodawkowatej.

Biologia i ekologia

Rośliny te uznawane były za mieszańca brzozy brodawkowatej (Betula pendula) z brzozą Szafera (Betula szaferi). Fanerofit. Rośnie w lasach liściastych. Liczba chromosomów 2n = 28[10][11].

Ochrona

Takson skrajnie rzadki i nieliczny (w 2006 wszystkich osobników w całej Polsce było około 250)[9]. W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej nieprzerwanie od 1946 roku[12][13][9]. W Polsce uznawany za endemit cenny dla nauki. Zagrożony wyginięciem, gdyż jako gatunek światłolubny jest zagłuszany przez inne drzewa[9].

Kategorie zagrożenia:

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-03] (ang.).
  3. 1 2 The Plant List. [dostęp 2017-02-02].
  4. 1 2 L. Stritch i inni, Betula pendula, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-03-13] (ang.).
  5. ↑ Brzoza ojcowska (Betula oycoviensis Bess.) na górze Skiełek w Beskidzie Wyspowym. [dostęp 2010-03-04].
  6. ↑ Ashburner, K. & McAllister, H.A. (2013). The genus Betula: a taxonomic revision of birches: 1-431. Royal Botanic Gardens, Kew.
  7. 1 2 3 4 Jerzy Staszkiewicz, Jan J. Wójcicki, Ostatnie dwadzieścia lat w historii brzozy ojcowskiej [Betula x oycoviensis Besser (pro spec.)] w okolicach Krakowa, „Chrońmy przyrodę ojczystą”, XLII (4), 1986, s. 30-37.
  8. ↑ Janina Jentys-Szaferowa, Studia nad brzozą ojcowską (Betula oycoviensis Bess.), „Ochrona Przyrody”, 21, 1952, s. 34-57.
  9. 1 2 3 4 Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
  10. 1 2 3 4 5 6 Lucjan Rutkowski, Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, wyd. drugie, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2014, s. 98–100, ISBN 978-83-01-14342-8.
  11. ↑ Staszkiewicz J. 2008. Brzoza ojcowska. s. 112-113. W: Czerwona Księga Karpat Polskich, Kraków 2008. ISBN 978-83-89648-71-6
  12. ↑ Dz.U. z 1946 r. nr 70, poz. 384 – Rozporządzenie Ministra Oświaty z dnia 29 sierpnia 1946 r. wydane w porozumieniu z Ministrem Rolnictwa i Reform Rolnych i z Ministrem Leśnictwa w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin
  13. ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1409 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin
  14. ↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
  15. ↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone.. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.