Butapren

Butapren – nazwa handlowa kleju rozpuszczalnikowego, którego głównym składnikiem sklejającym jest kauczuk chloroprenowy.

Stosowany jest do szerokiego zakresu materiałów, w tym do klejenia gumy, skóry naturalnej i sztucznej, tkanin sztucznych i naturalnych, filcu, ceramiki czy szkła, jak również do łączenia tych materiałów z drewnem, metalem, betonem bądź tworzywami sztucznymi^[1][2][3]. Ma zastosowanie głównie w przemyśle obuwniczym, gdyż daje on trwałe, wodoszczelne i elastyczne spoiny. Stosuje się go na zimno, pokrywając obie klejone powierzchnie i łącząc je z sobą po tym, jak z kleju wyparuje większość rozpuszczalnika.

Stanowi roztwór kauczuku chloroprenowego w rozpuszczalniku organicznym, zawierającym również żywicę syntetyczną z dodatkami sieciującymi^[2]. Zawartość poszczególnych składników butaprenu nie jest stała, w zależności od producenta i okresu mógł zawierać takie rozpuszczalniki jak benzyna, toluen, aceton, octan etylu czy trichloroeten^[4]. Nazwa „butapren” stosowana bywa również do innych klejów, np. poliuretanowych^[5].

Z uwagi na zawartość lotnych rozpuszczalników organicznych, wdychanie par tych substancji może prowadzić do odurzenia. Zjawisko to może dotykać szczególnie młodzieży, gdyż butapren stanowi środek łatwo dostępny^[6][7]. Poza objawami pożądanymi przez osoby narkotyzujące się butaprenem (takimi jak euforia czy halucynacje)^[6], wystąpić może szereg negatywnych objawów związanych z toksycznością zawartych w nim lotnych rozpuszczalników, w tym zaburzenia układu krążenia i ośrodkowego układu nerwowego oraz zmianami w mózgu i innych narządach wewnętrznych^[8]. W literaturze opisane są przypadki zgonów związanych z odurzaniem się parami butaprenu^[4].

Chroniczne narażenie na butapren w zakładach wykorzystujących kleje rozpuszczalnikowe powodować może m.in. problemy dermatologiczne i zmiany hematologiczne^[9].

Nazwa „butapren” była stosowana w odniesieniu do klejów kauczukowych już w PRL^[10]. W 1993 roku Zakłady Tworzyw Sztucznych „Pronit” wystąpiły o zastrzeżenie tej nazwy jako słownego znaku towarowego, na który udzielono jej prawa ochronnego w 1997 roku^[11]. Nazwa ta była jednak używana przez inne przedsiębiorstwa, czemu ZTS „Pronit” nie sprzeciwiały się. Urząd Patentowy w 2008 roku stwierdził wygaśnięcie prawa ochronnego na znak towarowy w związku z tym, że utracił on znamiona odróżniające i stał się w obrocie zwyczajowym oznaczeniem^[12].