Catechismus Catholicorum (Iscige pammacischen)

Catechismus Catholicorum = Iscige pammacischen… – łotewskojęzyczny przekład katolickiego „małego” katechizmu Piotra Kanizjusza pt. Parvus catechismus catholicorum, wydany w Wilnie w 1585 roku przez Daniela Łęczyckiego; najstarsza zachowana drukowana książka z tekstem w języku łotewskim.

Pełny tytuł dzieła brzmi: Catechismus Catholicorum = Iscige pammacischen, no thems Papreksche Galwe gabblems Christites macibes. Prexstan thems nemacigems und iounems bernems (pol. Katechizm katolicki: krótka nauka o pierwszych ważnych działach nauki chrześcijańskiej dla niewykształconych i małych dzieci)^[1]. Publikacja została wydana w Wilnie w 1585 roku przez Daniela Łęczyckiego^[1]. Nakład jak na ówczesne czasy był dość wysoki i wynosił 1002 egzemplarze^[2]. Wydanie to jest uważane za pierwszą „narodową” książkę w języku łotewskim^[2] i najstarszą zachowaną książkę w tym języku (najstarszy druk w języku łotewskim wydano w 1525 roku, ale nie zachował się i zaginął w okresie Reformacji^[3], innym przykładem jest tłumaczenie hymnu autorstwa Nikolausa Ramma z 1530 roku^[4], natomiast pierwsza książka po łotewsku wydana na terytorium Łotwy pochodzi z 1615 roku i jest to kościelny manuał^[5]).

Jedyny kompletny egzemplarz posiada Biblioteka Uniwersytecka w Uppsali^[3] (sygnatura USTC 6911452^[6]), na który natrafiono w 1911 roku^[7]. Jeden z egzemplarzy posiada także Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie^[8], polska kopia jest jednak zdefektowana^[9] i została wyklejona z oprawy książki De re militari veterum Romanorum Giovanniego Valtriniego z 1597 roku, odkrył ją Kazimierz Piekarski w 1931 roku^[10].

Publikacji została poświęcona wystawa w Bibliotece Narodowej Łotwy w 2021 roku, gdzie prezentowano oryginalny egzemplarz z biblioteki w Uppsali^[3], wystawa wywołała mieszane reakcje – część odwiedzających uważała, że książka powinna pozostać na Łotwie, a także twierdzono, że katechizm jako taki stanowił narzędzie kolonizacji^[11].

Publikacja zawiera łotewskojęzyczny przekład katolickiego „małego” katechizmu^[12] jezuity Piotra Kanizjusza^[1], którego autorem jest prawdopodobnie Erdmann Tolgsdorf^[2][8][9]. Kanizjusz napisał trzy wersje katechizmu^[13], podstawą przekładu było dzieło pt. Parvus catechismus catholicorum^[14], wydane po raz pierwszy w 1558 roku^[13]. Tekst został zapisany w dialekcie środkowołotewskim^[12], niemieckie spółgłoski zwarto-szczelinowe „z” lub „tz” zostały oddane jako „c”^[14]. Przekład pochodzi prawdopodobnie z seminarium interpretum założonego w Dorpacie w 1585 roku^[1]. Publikacja ma około 35 stron^[9]. Książka była adresowana do uczniów kolegium jezuickiego w Rydze oraz do dzieci, które kształcili misjonarze na wsiach^[2]. Na jednej z kopii zachował się wpis na stronie przedtytułowej o treści Catechismus Curlandicus – być może książka miała dotrzeć także do Łotyszy z Kurlandii^[2]. Książka mogła przydawać się jezuitom w działaniach kontrreformacyjnych^[3].

• Zdigitalizowana wersja egzemplarza z Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie