Cecha probiercza

Polska po odzyskaniu niepodległości w 1918 mierzyła się z różnicami w różnych częściach kraju, które były schedą po zaborach, podobnie sytuacja dotyczyła złotnictwa^[6]. W zaborze rosyjskim system obligatoryjny oparty był na zołotnikach^[7] (jeden funt dzielił się na 96 zołotników co odpowiadało próbie 1000^[8]), system Austro-Węgierski oparty był na próbach stopniowych (np. pierwsza, druga itp.) i również był systemem obligatoryjnym, system Pruski oparty był na częściach tysięcznych i był systemem opartym na deklaracjach producenta. Młode Państwo potrzebowało spójnego systemu prawnego, stąd w 1920 i 1921 roku okres przejściowy, który dopuszczał do obrotu wyroby ocechowane w systemach Rosyjskim i Austriackim, oraz nieodpłatne opatrzenie znakiem przechodnim polskiego urzędu probierczego. Na podstawie "Ustawy z dnia 16 lipca 1920 r. o upoważnieniu Ministra Przemysłu i Handlu do wydawania zarządzeń w zakresie nadzoru nad przemysłem złotniczym i handlem wyrobami złotniczemi oraz organizacji urzędów probierczych na obszarach b. zaborów austrjackiego i rosyjskiego"^[9] Minister Przemysłu i Handlu posiadał uprawnienia do wydawania zarządzeń dotyczących zasad organizacji polskiego probiernictwa. W sierpniu 1920 ustanowiono pierwsze urzędy probiercze, najpierw w Zaborze rosyjskim a następnie austriackim, powołując urzędy probiercze w Warszawie, Krakowie i we Lwowie, w 1922 powołano urząd probierczy w Wilnie. Jednocześnie wprowadzono nakaz rejestracji znaku imiennego wytwórcy i uzyskanie świadectwa złotniczego, który stanowił zarazem dopuszczenie do obrotu lub wytwórstwa w branży złotniczej. Wizerunek cechy probierczej dla złota przedstawiał głowę rycerza skierowaną w prawo oraz cyfrę określającą próbę, natomiast próba srebra przedstawiała głowę kobiety skierowaną w lewo wraz z cyfrą oznaczającą próbę. Ustalono trzy stopnie dla próby złota (960, 750, 583) oraz trzy stopnie dla srebra (940, 875, 800)

Lata 30. przyniosły zmiany wzorów cech probierczych. Ważną nowością jest cecha wwozowa, jest to głowa kobiety lub rycerza (odpowiednio dla srebra i złota) wraz z literą Z poniżej, znak określał, że wyrób jest przynajmniej najniższej stosowanej w kraju próby metalu, jednak nie stwierdzał ewentualnej wyższej próby. Zmieniono też stopnie prób złota dodając próbę 375 i 333 Cechy zostały też opatrzone literą, która odpowiadała urzędowi probierczemu w którym cechę naniesiono^[10]:

• W – Warszawski Urząd Probierczy
• L – Lwowski Urząd Probierczy
• K – Krakowski Urząd Probierczy
• V – Wileński Urząd Probierczy

Urząd probierczy w Warszawie działał nieprzerwanie do 1 sierpnia 1944, władze niemieckie Generalnej Guberni respektowały polski system probierczy i zezwalały na jego funkcjonowanie. Po II wojnie światowej, Lwów oraz Wilno znalazły się poza granicami Polski, na ich miejsce powołano urząd probierczy w Gdańsku oraz Poznaniu, które były podległe Urzędowi Probierczemu w Warszawie^[11].

Ustawa z dnia 29 czerwca 1962 r. – Prawo probiercze przekazywała podległość urzędów probierczych pod Główny Urząd Miar, zmieniono również wizerunek cechy dla złota i srebra (głowa kobiety w prawo, głowa rycerza w lewo), wprowadzono cechę dla palladu oraz dodatkową cechę dla obrączek, dla złota dodano próbę 500, natomiast dla srebra za próbę pierwszą uznano 916 oraz dodano próbę czwartą 750.^[2] Zapotrzebowanie na wyroby z metali szlachetnych rosło, co niosło za sobą konieczność otwarcia kolejnych oddziałów terenowych urzędów probierczych, początkowo działały okresowo, kilka dni w miesiącu, z czasem jednak stawały się coraz potrzebniejsze i przekształcane były w oddziały stałe^[6]:

Oddziały podległe OUP w Warszawie:

• 1961 – Gdańsk
• 1964 – Bydgoszcz
• 1965 – Łódź, Olsztyn (zlikwidowany w 1967)
• 1970 – Lublin (zlikwidowany w 2009)
• po 1970 utworzono oddziały w siedzibach producentów biżuterii:
  • Fabryka „Warmet” w Warszawie (stały)
  • Fabryka „Biamet” w Białymstoku
  • Mennica Państwowa w Warszawie
  • NBP w Warszawie
  • Centralna Hurtownia Wyrobów Jubilerskich w Warszawie
  • Przedsiębiorstwo „Jubiler” w Gdańsku
• 1987 – Białystok

Oddziały podległe OUP Kraków:

• 1961 – Katowice, Wrocław, Poznań
• 1962 – Szczecin (zlikwidowany w 2011)
• 1963 – Koszalin (zlikwidowany w 1965)
• po 1970 utworzono oddziały w siedzibach producentów biżuterii:
  • Fabryka „Resovia” w Rzeszowie (stały)
  • Zakład „Polsrebro” Poznań
• 1985 – Częstochowa
• 1986 – Chorzów (powołany w miejsce katowickiego)

Wygląd cech probierczych zmienia się w zakresie oznaczenia prób, polskie probierstwo odchodzi od oznaczenia stopniowego (np. pierwsza próba, druga itp.) i próba zostaje wyrażona w częściach tysięcznych, reorganizując próby tak, aby były zbliżone do ówcześnie panujących standardów na świecie. W roku 1993 podział Polskiego Komitetu Normalizacji, Miar i Jakości na trzy instytucje oraz reaktywowanie Głównego Urzędu Miar, doprowadziły do kolejnej reorganizacji struktur urzędów. Powołano Okręgowe Urzędy Probiercze w Krakowie i Warszawie, a podległe oddziały uznano Obwodowymi Urzędami Probierczymi, decyzja związała też probiernictwo z metrologią.

Następuje zmiana w zakresie cechowania wyrobów ze złota 14-karatowego, stosowana dotychczas próba 583 zostaje zastąpiona próbą 585, która jest częściej stosowana współcześnie^[12].

Wraz ze staraniami Polski o dołączenie do Unii Europejskiej, również na polu probiernictwa zachodzą zmiany w kierunku integracji. Zostają nawiązane kontakty z urzędami probierczymi w innych krajach, pracownicy urzędu biorą udział w konferencjach zagranicznych co wpływa na dopasowanie polskiego prawa probierczego do prawa UE, pojawienie się nowych technologii w zakresie badań i cechowania. W roku 2003 zezwolono w Polsce na obrót wyrobami ocechowanymi w innych krajach UE, respektując zarazem zasadę swobodnego przepływu handlowego.^[6] Zmienia się zarazem wzór cechy złota 14-karatowego z oznaczenia wyrażonego w częściach tysięcznych na oznaczenie „3” – złota trzeciej próby, pozostałe znaki zostają jednak bez zmian.

Ważną zmianą w wyglądzie cech probierczych jest powrót do systemu stopniowego dla cech złota (próba pierwsza, druga itp.). W 2011 wprowadzono zmiany w organizacji i podległości urzędów probierczych, organem centralnym stał się Prezes Głównego Urzędu Miar i jako organów okręgowych dyrektor OUP w Warszawie i OUP w Krakowie. Struktura urzędów nadana wtedy obowiązuje nadal.^[6]