Ceramika Jian

Ceramika Jian

Czarka Jian z „oleistymi plamami” (jap. yuteki tenmoku). Południowa Dynastia Song, XII–XIII w. Skarb Narodowy Japonii. Muzeum Ceramiki Orientalnej w Osace
Nazwa chińska
Pismo uproszczone 建窑 Pismo tradycyjne 建窯 Hanyu pinyin Jiàn yáo Wade-Giles Chien-yao

Ceramika Jian – kamionkowe naczynia wytwarzane w mieście Jian od X do XIV wieku.

Powstanie ceramiki Jian wiąże się z rozpowszechnieniem zwyczaju picia herbaty, który najpierw stał się modny na Południu, gdzie w epoce Tang (618–907) odkryto, że czarne szkliwo najlepiej ukazuje kolor zielonej herbaty^[1]. Czerep tych wyrobów to wypalana w wysokiej temperaturze bardzo ciemna kamionka. Ich szkliwo jest wyjątkowo gęste i zazwyczaj tworzy wałek blisko podstawy; ma barwę czarną lub prawie czarną^[2].

Żeby urozmaicić monotonię czarnego szkliwa ceramicy korzystali z różnych efektów, powstających w wyniku utleniania zawartych w nim metali, znanych jako „futro zająca”, „oleiste plamy” czy „pióro kuropatwy”. „Futro zająca” charakteryzowało się ciemno–niebieskimi lub jasno–brązowymi smugami, złożonymi z mikrokryształów hematytów. Ciało ceramiki Jian zawierało aż do 9 procent żelaza i podczas wypalania w wysokiej temperaturze jego część łączyła się ze szkliwem, co przyczyniało się do powstawania smug „futra zająca”. Pęcherzyki powietrza powstałe na powierzchni szkliwa wyprowadzały żelazo na powierzchnię. Kiedy temperatura osiągała 1300℃ i szkliwo stawało się płynne, części bogate w żelazo tworzyły smugi, a kiedy ochładzało się, powstawały drobne kryształy hematytów. „Oleiste plamy” były z kolei masywnymi mikrokryształami lub gęstymi grupami granulowanego hematytu, a czasami magnetytu. Powstawały one z tlenków żelaza osiadłych podczas wypalania i następnie skrystalizowanych jako hematyt i magnetyt podczas procesu studzenia^[3]. Był to efekt trudniejszy do osiągnięcia, bowiem przy choćby minimalnym przekroczeniu pewnej temperatury zachodził proces prowadzący do powstania efektu „futra zająca”^[4]

Popularność jaką naczynia z Jian osiągnęły w epoce Song (960–1279) wiąże się z rozpowszechnieniem zwyczaju „herbacianych bitew”, które stały się jedną z ulubionych rozrywek klas wyższych. Cai Xiang (zm. 1071) w swojej „Księdze Herbaty” zauważa, że charakteryzujące się głęboką czernią czarki z Jian dają najlepszy widok na białą pianę jaka powstawała po wrzuceniu ówczesnej sproszkowanej herbaty do wrzątku oraz zachowują przez długi czas ciepło, co czyni je najzdatniejszymi do użycia. O tym jak bardzo współcześni cenili czarki Jian świadczy fakt, że były one dostarczane w ramach trybutu na dwór cesarski. Próbowano je naśladować w wielu różnych ośrodkach ceramicznych ówczesnych Chin^[5]. Japończycy używający czarek z Jian podczas ceremonii picia herbaty nazywali je tenmoku i również zaczęli wytwarzać ich imitacje^[2]. Piece Jian osiągnęły szczyt swojej produkcji za czasów Południowej Dynastii Song (1127–1279) i kontynuowały ją aż do połowy epoki Yuan (1279–1368), po czym zaczęła ona spadać. Niedługo po upadku rządów Mongołów w Chinach zaprzestano wytwarzania ceramiki Jian^[4].

• Lili Fang: The History of Chinese Ceramics. Springer, 2023. ISBN 978-981-19-9094-6.
• George Savage: Porcelana i jej historia. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977. ISBN 978-0300098358.
• Michael Sullivan: The Arts of China. Sixth Edition. Oakland, California: University of California Press, 2018. ISBN 978-0-520-29480-6.