Cmentarz wojenny w Choroszczy
 Widok cmentarza w 2024 roku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Typ cmentarza |
wojenny |
| Stan cmentarza |
nieczynny |
| Powierzchnia cmentarza |
0,5 ha |
| Liczba pochówków |
60 |
Położenie na mapie gminy Choroszcz _location_map.png) | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |
Położenie na mapie powiatu białostockiego  | |
 53°07′27,22″N 22°57′11,67″E/53,124228 22,953242 | |
Cmentarz wojenny w Choroszczy (na Babiej Górze) – nieczynny cmentarz żołnierzy niemieckich i rosyjskich poległych podczas I wojny światowej, położony w pobliżu Choroszczy, wpisany do gminnej ewidencji zabytków.
Opis
Cmentarz wojenny w Choroszczy z okresu I wojny światowej założony został na wzgórzu zwanym obecnie Babią Górą albo Świtkowizną, a niegdyś Górą Grudową lub Grudcową[1]. Obiekt znajduje się w odległości około 4,5 km od Choroszczy, po południowej stronie drogi Białystok – Kruszewo i zachodniej stronie drogi Choroszcz – Kościuki, na pozycji 53°07′27″N 22°57′12″E/53,124228 22,953242[1][2]. Pochowano na nim 56 żołnierzy armii niemieckiej i czterech armii rosyjskiej (w tym dwóch Polaków), którzy zginęli 25 sierpnia 1915 roku w walkach nad Narwią w okolicach Kruszewa[1][3].
Według sporządzonej w październiku 1985 roku karty obiektu numer 13 160 cmentarz ten założono w 1915 roku, a jego układ był w latach 80. XX wieku całkowicie nieczytelny; teren porośnięty był drzewostanem (dęby, wiązy, lipy, sosny i brzozy) oraz krzakami leszczyny[2]. W momencie wykonywania dokumentacji ewidencyjnej na cmentarzu o powierzchni 0,5 ha znajdował się już tylko kamienny obelisk z inskrypcją w języku niemieckim w brzmieniu:
„HIER RUHEN / 56 DEUTSCHEN / U. 4 RUSSISCHE KRIEGER / DIE IN DEN KAMPFEN / AM 25. AUG. 1915 / DEN HELDENTOD / FÜR IHR VATERLAND / STARBEN”[2][1][a].
Cmentarz oryginalnie zwrócony był frontem w kierunku północnym – północno-zachodnim, a pojedyncze mogiły wszystkich pochowanych żołnierzy znajdowały się na kilku (trzech lub czterech) umiejscowionych na stokach wzniesienia tarasach[1]. Większość grobów tworzyły wyłącznie ziemne nasypy, jedynie część z nich była obramowana polnymi kamieniami; nad nimi wznosiły się wykonane z drewna sosnowego krzyże z owalnymi tabliczkami z napisami zawierającymi dane osobowe poległych, ich stopnie wojskowe i przynależność do jednostek wojskowych[4]. Teren otoczony był płotem wykonanym początkowo z brzozowych pni, a później z desek, wzmocnionym drutem kolczastym[4].
W okresie międzywojennym stan cmentarza podlegał częstym inspekcjom ze strony przedstawicieli Ambasady Niemiec w Warszawie, gdyż z racji dużej liczby pochowanych żołnierzy miał status cmentarza honorowego (niem. Ehrenfriedhof)[5]. Mimo wielu monitów ze strony Niemców, którzy informowali o postępującej degradacji cmentarza (m.in. w latach 1925–1927 brak już było ogrodzenia, większość nasypów mogił było rozmytych, a część krzyży wywrócona), strona polska nie wywiązywała się rzetelnie ze składanych obietnic uporządkowania i poprawy stanu nekropolii (jedynie w 1933 roku naprawiono ogrodzenie)[6].
Od lat 30. XX wieku trwał proceder celowego dewastowania cmentarza przez miejscową ludność, poprzez niwelację nasypów grobów i niszczenie krzyży; działania te kontynuowane były także po II wojnie światowej, co doprowadziło do niemal całkowitego zatarcia pamięci o nekropolii[7][b]. W 1984 roku przed odwróconym czołem w kierunku południowym i prawdopodobnie przemieszczonym głównym obeliskiem z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Choroszczy ustawiono metalowy krzyż z napisem upamiętniającym dwóch pochowanych w tym miejscu, służących w armii rosyjskiej Polaków: ppor. Aleksandra Marczuka i kpr. Antoniego Kasińskiego, których dane osobowe przetrwały w lokalnej tradycji[8].
Obiekt wpisany jest od 1985 roku do gminnej ewidencji zabytków[2][7].
Uwagi
- ↑ W tłumaczeniu na język polski: „Tu spoczywa 56 niemieckich i 4 rosyjskich żołnierzy, poległych bohaterską śmiercią za swoją ojczyznę podczas walk 25 sierpnia 1915”[1].
- ↑ KZSwP 2016 ↓, s. 40 podaje informację o rozkradzeniu 60 kamiennych (sic!) nagrobków.
Przypisy
- 1 2 3 4 5 6 Karczewska 2017 ↓, s. 152.
- 1 2 3 4 zabytek 2025 ↓.
- ↑ KZSwP 2016 ↓, s. 39–40.
- 1 2 Karczewska 2017 ↓, s. 154.
- ↑ Karczewska 2017 ↓, s. 154–157.
- ↑ Karczewska 2017 ↓, s. 157.
- 1 2 Karczewska 2017 ↓, s. 159.
- ↑ Karczewska 2017 ↓, s. 152, 154.
Bibliografia
- Cmentarz wojenny z wojenny z 1915 r.. zabytek.pl. [dostęp 2025-05-22]. (pol.).
- Małgorzata Karczewska: Sto lat będą trwać bez opieki niczyjej...: cmentarze wojenne z czasów I wojny światowej w Białymstoku i powiecie białostockim. Białystok: Ośrodek Badań Europy Środkowo-Wschodniej, 2017. ISBN 978-83-942895-4-6.
- Katalog zabytków sztuki w Polsce. Marcin Zgliński, Katarzyna Kolendo-Korczak (red.). T. XII, zeszyt 3: Województwo podlaskie (białostockie). Powiat białostocki. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-65630-12-4.