Czarnolas (powiat zwoleński)
| wieś | |
 Muzeum Jana Kochanowskiego w Czarnolesie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Sołectwo |
Czarnolas – Czarnolas-Kolonia |
| Liczba ludności (2021) | |
| Strefa numeracyjna |
48 |
| Kod pocztowy |
26-720[3] |
| Tablice rejestracyjne |
WZW |
| SIMC |
0631829[4] |
Położenie na mapie gminy Policzna _location_map.png) | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie powiatu zwoleńskiego  | |
 51°25′44″N 21°42′08″E/51,428889 21,702222[5] | |
Czarnolas – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie zwoleńskim, w gminie Policzna na Równinie Radomskiej[6][4].
Wieś wchodzi w skład sołectwa Czarnolas – Czarnolas-Kolonia[7].
Wierni kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii Niepokalanego Poczęcia NMP w Wygodzie[8]. Znana jako rezydencja XVI-wiecznego poety Jana Kochanowskiego. Obecnie we wsi znajduje się Muzeum Jana Kochanowskiego.
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0631835 | Czarnolas-Kolonia | część wsi |
| 0631841 | Stara Wieś | część wsi |
Prywatna wieś szlachecka, położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie radomskim województwa sandomierskiego[9].
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Czarnolas. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa radomskiego.
Historia
W 1519 roku miejscowość należała do rodu szlacheckiego Kochanowskich herbu Korwin. Połowa wsi była własnością sędziego Piotra Kochanowskiego, a druga połowa należała do jego brata Filipa. Synem tego pierwszego był poeta Jan Kochanowski, który wraz z braćmi odziedziczył posiadłość w 1559[10].
Oryginalny dworek Jana Kochanowskiego wzniesiony przez niego w 1560 roku spłonął w 1720. W drugiej połowie XVIII wieku Czarnolas został zakupiony za 90 tys. złotych polskich przez księcia Józefa Aleksandra Jabłonowskiego. Teresa Jabłonowska włączyła zachowane ruiny spalonego dworu Jana Kochanowskiego w mury wzniesionej przez nią w 1830 roku kaplicy[10]. W 1789 roku posiadłość za 200 tys. złotych odkupił Kazimierz Raczyński, a po nim właścicielami był ród Lubomirskich oraz ponownie Jabłonowskich[10].
W 1827 roku w miejscowości znajdowało się 35 domów z 232 mieszkańcami. Według spisu powszechnego z 1867 roku wieku mieszkało w niej 666 mieszkańców w 50 domach. Wieś dzieliła się na dwie części; część dworską liczącą 5387 morg powierzchni oraz część włościańską o powierzchni 857 morg[10].
W 1880 roku pracę o wsiach Zwoleń, Sycyna i Czarnolas pt. Kolebka, dom i grób Jana Kochanowskiego napisał polski historyk Jan Rymarkiewicz[10].
Już z końcem XIX w. Czarnolas, związany z jednym z najwybitniejszych poetów polskich, uznawany był za miejsce istotne dla polskiej kultury i historii. W 1904 r. Aleksander Janowski, pionier polskiego krajoznawstwa w zaborze rosyjskim umieścił go na trasie jednej z „X ciekawszych wycieczek po kraju”, pisząc w skrócie, co należy tam zobaczyć: ...w Czarnolesie: kapliczka na miejscu domu Kochanowskiego, pamiątki po nim, obelisk na miejscu lipy[11] (p. niżej).
Muzeum Kochanowskiego
We wsi znajduje się Muzeum Jana Kochanowskiego w Czarnolesie, które mieści się w murowanym dworze Jabłonowskich, pochodzącym z XIX w. Tam gdzie rosła słynna lipa, wspomniana w utworach poety, stoi pamiątkowy obelisk. Pierwsza ekspozycja została otwarta w 1961 r. Obecna ukazuje życie i twórczość Jana Kochanowskiego na tle epoki. Przed dworkiem znajduje się pomnik poety wykonany w 1980 r. przez Mieczysława Weltera.
Dawna posiadłość poety to piękny park z neogotycką kaplicą wzniesioną w latach (1826-1846). Zbudowała ją Teresa Jabłonowska w miejscu dworku wybudowanego przez Jana Kochanowskiego w 1560, wykorzystując mury pozostałe po pożarze z 1720.
Zobacz też
- Urszula Kochanowska – wiersz Bolesława Leśmiana, w którym Urszula Kochanowska urządza Niebo na kształt domu w Czarnolasie
- Józef Morton
Przypisy
- ↑ Wieś Czarnolas w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2025-04-13], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2025-04-13].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 172 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- 1 2 3 GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 19279
- 1 2 Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Strona gminy, sołtysi
- ↑ Opis parafii w Wygodzie na stronie diecezji
- ↑ Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
- 1 2 3 4 5 Czarnolas, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 759.
- ↑ Aleksander Janowski: X ciekawszych wycieczek po kraju. Warszawa: M. Arct, 1904, s. 10.
Linki zewnętrzne
- Czarnolas (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 759.
- Czarnolas, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 352.
- Starostwo Powiatowe w Zwoleniu – Muzeum Jana Kochanowskiego w Czarnolesie
- artinfo.pl – Muzeum Jana Kochanowskiego w Czarnolesie, Oddział Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu