Czworoząb bielański

Czworoząb bielański

Tetrodontophora bielanensis
(Waga, 1842)
Widok z góry
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	skrytoszczękie
Podgromada	skoczogonki
Rząd	Poduromorpha
Nadrodzina	Onychiuroidea
Rodzina	przyślepkowate
Podrodzina	Tetrodontophorinae
Rodzaj	Tetrodontophora
Gatunek	czworoząb bielański
Synonimy
Achorutes bielanensis Waga, 1842

Czworoząb bielański, czwórzębiec bielański^[1] (Tetrodontophora bielanensis) – gatunek skoczogonka z rodziny przyślepkowatych (Onychiuridae).

Ciało owalne, spłaszczone, pokryte krótkimi jasnymi włoskami. Największy europejski przedstawiciel skoczogonków - osiąga 5-9 mm długości. Ubarwienie szare z ciemno niebieskawym odcieniem. Odwłok wyraźnie segmentowany; pierwszy segment węższy od pozostałych, a na wierzchołku ostatniego cztery małe, zębowate wcięcia. Głowa trójkątna z krótkimi, czteroczłonowymi czułkami. Nie posiadają oczu^[2]. Jak wszystkie przyślepkowate, czworozęby nie skaczą, jednak, w odróżnieniu od większości swoich krewniaków, posiadają dobrze rozwinięte widełki skokowe^[3].

Zamieszkują lasy, głównie w obrębie terenów górskich i wyżynnych. Gatunek higrofilny. Najczęściej obserwowany w deszczowe dni w dużych skupiskach na butwiejących pniach, owocnikach grzybów czy wśród mchu, a na nizinach także w pobliżu strumieni. Żywi się szczątkami organicznymi, grzybami, glonami^[4]. Zaniepokojony, zwija ciało w kulkę, podobnie jak kulanki (Armadillidium). Ponadto, potrafi wydzielać z ciała lepką substancję odstraszającą potencjalnych drapieżników, na przykład chrząszcze z rodziny biegaczowatych (Carabidae)^[5]. Obserwowane cały rok, zwłaszcza jesienią; zimują w ściółce^[2].

Zasięg występowania obejmuje głównie obszary górskie i wyżynne Europy Środkowo-Wschodniej (Karpaty, Sudety, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, Góry Świętokrzyskie). Na południu kontynentu zachowały się reliktowe populacje w Górach Dynarskich, Dolomitach, Alpach Julijskich i Kamnickich. Pojedyncze stanowiska obecne także na nizinach Polski, Niemiec i Czech. Ogólnie, występowanie T. bielanensis stwierdzono w Polsce, Niemczech, Czechach, Słowacji, Ukrainie, Węgrzech, Rumunii, Mołdawii, Austrii, we Włoszech, Słowenii, Chorwacji, Serbii, Bośni i Hercegowinie, Albanii i Bułgarii^[6][7][8].

Ciekawą kwestię stanowi locus typicus gatunku. Antoni Waga opisał takson w 1842 roku na podstawie osobników zebranych nad brzegiem Wisły w warszawskim Lesie Bielańskim (stąd epitet gatunkowy - bielanensis)^[2]. Od tego czasu skoczogonki te nie były tam ponownie obserwowane, dlatego tamtejszą populację uznano za wymarłą. Nowe doniesienia o występowaniu czworozębów na Bielanach pochodzą z początku lat 20 XXI wieku w postaci obserwacji zamieszczonych na serwisie iNaturalist. Jest to pierwsze potwierdzenie obecności tego gatunku na tym terenie od ponad 100 lat^[9].