Dzięcioł obrożny

Dzięcioł obrożny
Celeus torquatus[1]
(Boddaert, 1783)
Ilustracja
Samiec
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

dzięciołowe

Rodzina

dzięciołowate

Podrodzina

dzięcioły

Plemię

Picini

Rodzaj

Celeus

Gatunek

dzięcioł obrożny

Synonimy
  • Picus torquatus Boddaert, 1783
  • Celeus occidentalis (Hargitt, 1889)
  • Celeus tinnunculus (Wagler, 1829)
  • Celeus torquatus pieteroyensi Oren, 1993[2]
  • Cerchneipicus tinnunculus angustus Greenway & Griscom, 1937[2]
Podgatunki
  • C. t. torquatus (Boddaert, 1783)
  • C. t. occidentalis (Hargitt, 1889)
  • C. t. tinnunculus (Wagler, 1829)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]

Zasięg występowania
Mapa występowania

Dzięcioł obrożny[4][5] (Celeus torquatus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny dzięciołowatych (Picidae). W trzech podgatunkach zamieszkuje Amerykę Południową, głównie Amazonię i region Gujana. W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN podgatunki te traktowane są jako osobne gatunki, dwa z nich nie są zagrożone, a trzeci jest narażony na wyginięcie.

Systematyka

Pierwszy naukowy opis gatunku, pod francuską nazwą Le pic a cravate noire, znalazł się w 13. tomie monumentalnego dzieła Histoire naturelle, générale et particulière autorstwa Georges’a-Louisa Leclerca de Buffona, wydanym w 1780 roku[6]. Jako miejsce typowe autor wskazał Kajennę (obecnie w Gujanie Francuskiej)[6]. Publikacji towarzyszył jeden z tomów atlasu Planches enluminées d'histoire naturelle przygotowywanego pod nadzorem Edme-Louisa Daubentona; zamieszczono w nim tablicę barwną nr 863 przedstawiającą dzięcioła obrożnego, której autorem był François-Nicolas Martinet; pod rysunkiem podano tylko francuską nazwę gatunku oraz informację, że pochodzi on z Kajenny[7]. Nazwę Picus torquatus, zgodną z zasadami nazewnictwa binominalnego, przydzielił gatunkowi Pieter Boddaert w 1783 roku na łamach Table des planches enluminéez d'histoire naturelle de M. D'Aubenton : avec les denominations de M.M. de Buffon, Brisson, Edwards, Linnaeus et Latham, precedé d'une notice des principaux ouvrages zoologiques enluminés[2][8]. Obecnie gatunek umieszczany jest w rodzaju Celeus[4][9].

Podgatunki

Zwykle wyróżnia się trzy podgatunki C. torquatus[4][9][10]:

  • C. t. torquatus (Boddaert, 1783) – dzięcioł obrożny[4]
  • C. t. occidentalis (Hargitt, 1889) – dzięcioł pręgowany[4]
  • C. t. tinnunculus (Wagler, 1829) – dzięcioł czarnopierśny[4]

Na liście ptaków opracowywanej we współpracy BirdLife International z autorami Handbook of the Birds of the World (wersja 9. z października 2024) taksony te traktowane są jako odrębne gatunki. Systematykę w oparciu o tę listę stosuje Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN)[11].

Opisano też nieuznawane obecnie podgatunki: pieterroyensi (zsynonimizowany z podgatunkiem nominatywnym) oraz angustus (uznany za synonim podgatunku occidentalis)[10].

Etymologia

  • Celeus: gr. κελεος keleos „zielony dzięcioł”[12].
  • torquatus: łac.  torques „naszyjnik”, „kolia”[13].

Morfologia

Średniej wielkości dzięcioł o dość długim, prostym, zakończonym dłutowato dziobie, dosyć szerokim u nasady, w kolorze szarym lub od żółtoszarego do oliwkowobrązowego. Tęczówki czerwone, czerwonobrązowe lub brązowe, wokół oka naga, szara skóra. Nogi silne, ciemnoszare. Pióra głowy tworzą charakterystyczny czub. Głowa w kolorze cynamonowym. Samce mają ciemnoczerwoną plamę na pasku policzkowym, która nie występuje u samic. Podbródek i gardło w tym samym kolorze co cała głowa. Szyja i górna część piersi czarne. Górne pokrywy skrzydeł i grzbiet w kolorze kasztanowocynamonowym, czasami z widocznymi czarnymi brzegami lotek. Ogon rdzawy, w tylnej części lekko prążkowany, a końcówki sterówek czarne. Brzuch, boki i dolna część piersi u C. t. torquatus jednolite cynamonowożółte, u pozostałych dwóch podgatunków białe w czarne prążki, dodatkowo u C. t. occidentalis na górnych pokrywach skrzydeł występują czarne prążki[10][14].

Długość ciała 26–28 cm, masa ciała C. t. torquatus 107–124 g, C. t. occidentalis 134 g[10][14].

Zasięg występowania

Dzięcioł obrożny występuje w Ameryce Południowej, głównie w dorzeczu Amazonki i regionie Gujana. Zamieszkuje zazwyczaj tereny od 100 do 500 m n.p.m. (w Peru do 725 m n.p.m.[10][14]; C. t. tinnunculus występuje od poziomu morza[15]). Jest gatunkiem osiadłym[10][14]. Poszczególne podgatunki występują[10][14]:

Ekologia

Jego głównym habitatem są wysokie lasy deszczowe. Pojawia się także w lasach wtórnych oraz na terenach bardziej otwartych – na skrajach lasów. Żeruje głównie w pojedynkę lub w parach, czasami występuje w niewielkich grupach do 5 osobników, często dołącza do stad mieszanych. Odżywia się głównie mrówkami i nasionami, ale w jego diecie występują także termity i owoce[10][14].

Rozmnażanie

C. t. tinnunculus był zaobserwowany na wysokości około 15 m w trakcie budowy gniazda. Brak dalszych informacji na ten temat[10].

Status

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN od 2014 roku podgatunki dzięcioła obrożnego traktowane są jako osobne gatunki i klasyfikowane następująco:

  • C. (t.) torquatus – dzięcioł obrożny – od 2024 roku gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern), wcześniej gatunek bliski zagrożenia (NT, Near Threatened); liczebność populacji nie została oszacowana, ale ptak ten opisywany jest jako rzadki; trend liczebności spadkowy ze względu na utratę siedlisk wskutek wylesiania[3][16].
  • C. (t.) occidentalis – dzięcioł pręgowany – gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern); liczebność populacji nie została oszacowana, ale ptak ten opisywany jest jako rzadki, choć lokalnie pospolity; trend liczebności spadkowy ze względu na wylesianie[17].
  • C. (t.) tinnunculus – dzięcioł czarnopierśny – gatunek narażony (VU, Vulnerable); liczebność populacji nie została oszacowana, ale ptak ten opisywany jest jako rzadki; trend liczebności jest spadkowy ze względu na postępującą utratę i degradację siedlisk[15].

Przypisy

  1. ↑ Celeus torquatus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. 1 2 3 Denis Lepage: Ringed Woodpecker Celeus torquatus – synonyms. Avibase. [dostęp 2021-11-28]. (ang.).
  3. 1 2 Celeus torquatus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2025-02-04] (ang.).
  4. 1 2 3 4 5 6 Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Picidae Leach, 1819 - dzięciołowate - Woodpeckers (wersja: 2024-10-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2025-02-04].
  5. ↑ P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 185, 1999.
  6. 1 2 Georges-Louis Leclerc: Histoire Naturelle des Oiseau. T. 13. Paryż: De L'Imprimerie Royale, 1780, s. 53–54. (fr.).
  7. ↑ Buffon, Georges-Louis Leclerc de; Martinet, François-Nicolas; Daubenton, Edme-Louis; Daubenton, Louis-Jean-Marie: Planches enluminées d'histoire naturelle. T. 9. Paris: 1765–1783, s. tabl. 863.
  8. ↑ Pieter Boddaert, Edme-Louis Daubenton: Table des planches enluminéez d'histoire naturelle de M. D'Aubenton : avec les denominations de M.M. de Buffon, Brisson, Edwards, Linnaeus et Latham, precedé d'une notice des principaux ouvrages zoologiques enluminés. Utrecht: 1783, s. 52. (fr.).
  9. 1 2 F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Woodpeckers. IOC World Bird List (v14.2). [dostęp 2025-02-05]. (ang.).
  10. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 J. del Hoyo, H. Winkler, D. Christie, N. Collar, G.M. Kirwan & C.J. Sharpe: Ringed Woodpecker (Celeus torquatus), version 1.0. [w:] Birds of the World (red. J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020. [dostęp 2021-11-27]. (ang.). Publikacja w zamkniętym dostępie – wymagana rejestracja, też płatna, lub wykupienie subskrypcji
  11. ↑ HBW and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 9 [online], październik 2024 [dostęp 2025-02-04].
  12. ↑ Celeus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2025-02-15] (ang.).
  13. ↑ torquatus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2025-02-15] (ang.).
  14. 1 2 3 4 5 6 Josep del Hoyo, Andrew Elliott & Jordi Sargatal (red.): Handbook of the Birds of the World. T. 7: Jacamars to Woodpeckers. Barcelona: Lynx Edicions, 2002, s. 523. ISBN 84-87334-37-7. (ang.).
  15. 1 2 Celeus tinnunculus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-11-28] (ang.).
  16. ↑ Species factsheet: Ringed Woodpecker Celeus torquatus. BirdLife International, 2024. [dostęp 2025-02-04]. (ang.).
  17. ↑ Celeus occidentalis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2025-02-04] (ang.).

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.