Emmanuel Frémiet

Emmanuel Frémiet urodził się 6 grudnia 1824 roku w Montrouge pod Paryżem​, w rodzinie o bogatych tradycjach artystycznych. Jego ciotką była malarka Sophie Frémiet, żona rzeźbiarza François Rude'a. Już jako pięciolatek pobierał lekcje rysunku w prywatnej szkole, zaś w wieku 13 lat został przyjęty do prestiżowej École des Arts Décoratifs w Paryżu^[1]​. Mając 16 lat, rozpoczął praktykę u malarza i litografa Jacquesa-Christophe’a Wernera, szybko stając się głównym rysownikiem przygotowującym ilustracje przedstawiające zwierzęta i ludzi^[2]​. Równolegle uczył się rzeźby – początkowo pod okiem swojej ciotki, a następnie w pracowni słynnego wuja, François Rude’a​.

Od najwcześniejszych lat Frémiet rozwijał też zamiłowanie do nauki i przyrody. Jako nastolatek godzinami szkicował egzotyczne zwierzęta w paryskim ogrodzie zoologicznym Jardin des Plantes – jednym z najstarszych ZOO w Europie​^[1]. Dla pogłębienia wiedzy anatomicznej uczestniczył również w zajęciach paryskiej kostnicy, gdzie wykonywał rysunki i litografie fragmentów ludzkich ciał​​^[1]. Na zlecenie Muzeum Medycyny przygotowywał ponadto precyzyjne anatomiczne modele z wosku, przedstawiające rozmaite organy​​^[1]. Te doświadczenia ugruntowały jego drobiazgowość i naukowe podejście do sztuki – młody Frémiet od początku zwracał ogromną uwagę na realistyczne detale odwzorowywanych form.

W życiu prywatnym Emmanuel Frémiet związany był z paryskim środowiskiem intelektualnym i artystycznym. Około 1855 roku ożenił się – z tego małżeństwa pochodziła córka Marie, która później (w 1883 r.) została żoną wybitnego kompozytora Gabriela Fauré​^[3]. Artysta przez całe życie mieszkał i tworzył w Paryżu – tam też zmarł 10 września 1910 roku w wieku 85 lat​. Został pochowany na cmentarzu w Louveciennes pod Paryżem​.

Pierwsze sukcesy artystyczne Frémieta przyszły bardzo wcześnie. Debiutował w Salonie Paryskim już w 1843 roku, mając 19 lat, prezentując rzeźbiarskie studium gazeli​. W kolejnych latach wypracował sobie renomę zdolnego animalisty – w 1850 r. stworzył grupę przedstawiającą Rannego niedźwiedzia i rannego psa, którą państwowe Musée du Luxembourg niezwłocznie zakupiło do swoich zbiorów jako przykład nowoczesnej rzeźby realistycznej​. We wczesnym okresie kariery Frémiet koncentrował się na małych rzeźbach zwierząt – samodzielnie odlewał je z brązu we własnej odlewni i sprzedawał kolekcjonerom z prywatnej pracowni przy Boulevard du Temple w Paryżu​^[2]. Te nieduże figurki (m.in. psy, małpy, ptaki) cieszyły się powodzeniem, odznaczały się finezją i humorem, unikając nadmiernej brutalności typowej dla niektórych innych ówczesnych “animalistów”^[2].

W połowie lat 50. XIX w. talent Frémieta został dostrzeżony przez dwór cesarski. W 1853 r. na Salonie pokazał on serię rzeźb przedstawiających ulubione psy myśliwskie cesarza Napoleona III (basset-houndy), co ugruntowało jego pozycję jako cenionego rzeźbiarza zwierząt​^[4]. W latach 1855–1859 otrzymał od Napoleona III prestiżowe zamówienie na cykl statuetek żołnierzy (głównie sceny batalistyczne z epoki napoleońskiej) - prace te nie zachowały się do naszych czasów^[5]​. Rosnąca sława przyniosła Frémietowi kolejne ważne zlecenia: w 1868 r. ukończył on pomnik konny cesarza Napoleona I, a w 1869 r. – konny posąg księcia Ludwika Orleańskiego, ustawiony na dziedzińcu odrestaurowanego zamku w Pierrefonds​. Były to dzieła wpisujące się w nurt oficjalnej sztuki II Cesarstwa, gloryfikującej bohaterów Francji.

Po upadku Napoleona III (1870) Frémiet kontynuował karierę już w nowych realiach III Republiki. Jego najbardziej znane dzieło powstało właśnie w tym okresie: w 1874 roku w centrum Paryża odsłonięto pomnik Joanny d’Arc autorstwa Frémieta – złocony posąg Dziewicy Orleańskiej na koniu, ustawiony na Place des Pyramides​. Inicjatorem tej realizacji był jeszcze Napoleon III – po klęsce Francuzów w wojnie francusko-pruskiej (1870) postać średniowiecznej bohaterki narodowej miała podnieść na duchu upokorzone społeczeństwo i stać się symbolem odrodzenia dumy narodowej​^[1]. Rzeźbiarz sprawnie wywiązał się z zamówienia, jednak przez długi czas nie był zadowolony z efektu: zżymał się, że proporcje między koniem a jeźdźcem nie są idealne^[1]. Ostatecznie, wykorzystując prace konserwacyjne w mieście, w 1899 r. zdjął pomnik z cokołu i w swojej pracowni dokonał korekt – powiększył postać Joanny o 20 cm, wysmuklił szyję konia i dopracował detale uprzęży^[1]. Poprawiona wersja wróciła na plac, stając się jednym z symboli Paryża. Popularność tej rzeźby była tak duża, że doczekała się ona kopii: drugi odlew stanął w Nancy w 1889 r., a kolejne siostrzane posągi trafiły za ocean – do Filadelfii (1890) i Portland w USA. Pomnik Joanny d’Arc przyniósł Frémietowi uznanie i sławę międzynarodową.

Lata 70. i 80. XIX wieku to okres pełnej dojrzałości artystycznej Frémieta. Rzeźbiarz zdobywał kolejne medale na Salonach (m.in. medal honorowy Salonu 1887 za grupę gipsową noszącą tytuł Goryl^[6]) i prestiżowe funkcje. W 1875 r., po śmierci mistrza animalistyki Antoine’a-Louisa Barye’a, Frémiet objął stanowisko profesora rysunku zwierzęcego w Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu – formalnie potwierdziło to jego status następcy Barye’a i najwyższego autorytetu w dziedzinie rzeźby animalistycznej. W 1878 r. artysta został odznaczony Orderem Legii Honorowej w stopniu oficera​, zaś w 1892 r. wybrano go członkiem ekskluzywnej Académie des Beaux-Arts​^[7]. Poczynając od lat 90., Frémiet realizował też liczne publiczne zamówienia pomnikowe: w 1897 r. ukończył monumentalny posąg św. Michała Archanioła na iglicę opactwa Mont Saint-Michel​^[8], a w 1899 – kolosalny pomnik inżyniera Ferdynanda de Lessepsa przy wejściu do Kanału Sueskiego​. Ten ostatni niestety nie przetrwał: w 1956 r., podczas kryzysu sueskiego, rzeźbę zburzono na rozkaz nowych władz Egiptu jako symbol dawnej epoki​^[9]. Emmanuel Frémiet był aktywny niemal do końca życia. Jeszcze w pierwszych latach XX w. tworzył i wystawiał, a także uczestniczył w życiu artystycznym Paryża jako nestor rzeźbiarzy. W 1900 r. otrzymał najwyższy honor państwowy – został Wielkim Oficerem Legii Honorowej​. Zmarł w 1910 r., dożywszy docenienia swoich zasług i ugruntowania pozycji w historii sztuki francuskiej.

Dzieła Emmanuela Frémieta około 1870 roku ustawione zostały przy tarasie pałacu Guido Henckla von Donnersmarcka w Neudeck^[10]. Do dzisiaj zachował się zespół trzech fontann z pięcioma neobarokowymi rzeźbami wykonanymi z żeliwa, umieszczonymi na kamiennych postumentach. Rzeźby w fontannach bocznych ukazują walki zwierząt: „Konia z Lwicą” i „Jelenia z Niedźwiedziem” (strona południowa) oraz „Strusia z Wężem” i „Pelikanów z Rybą” (strona północna). Fontanna centralna przedstawia trzy nimfy podtrzymujące astrolabium. Rzeźby zostały wpisane do rejestru zabytków woj. śląskiego pod numerem B/596/86 z 16.07.1986^[11] oraz z 25.02.2011^[12].