Franciszek Sikorski
 | |
 generał brygady | |
| Data i miejsce urodzenia |
4 października 1889 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1914–1933 |
| Siły zbrojne | |
| Formacja | |
| Jednostki |
13 Pułk Strzelców Polskich |
| Stanowiska |
d-ca batalionu |
| Główne wojny i bitwy |
I wojna światowa |
| Odznaczenia | |
  _4r_BAR.svg.png){kind=small} _BAR.svg.png){kind=small}       | |
.png){kind=small}
Franciszek Józef Sikorski (ur. 4 października 1889 we Lwowie, zm. 1940[1] w Charkowie) – polski inżynier, generał brygady Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari, ofiara zbrodni katyńskiej.
Życiorys
Był synem Narcyza (zm. 1902), lekarza weterynarii i Adeli z Małuszyńskich (zm. 1907)[2] oraz młodszym bratem Adama Mariana (1886–1947) i Heleny (ur. 1887)[3], która wyszła za mąż za kapitana Legionów Polskich Tadeusza Andrzeja Terleckiego (1886–1918)[4]. Rodzina mieszkała w dworku przy ul. Zielonej 82[3].
Początkowo uczył się w gimnazjum w Tarnowie i we Lwowie, następnie w szkole realnej w Krakowie, gdzie zdał egzamin maturalny. Przez rok studiował na Politechnice Lwowskiej, później pięć semestrów był słuchaczem Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Lwowskiego[3][5].
Przed I wojną światową działał w polskich organizacji wojskowo-niepodległościowych – w Związku Walki Czynnej (od maja 1909[2]) i w Związku Strzeleckim (od 1910[2]), w których używał pseudonimów „Grzegorz” i „Franek”. Ukończył strzelecka szkołę podoficerską i wyższy kurs szkoły oficerskiej w 1912 i został mianowany podporucznikiem[5].
W czasie I wojny światowej od 16 sierpnia 1914[2] do lipca 1917 służył w Legionach Polskich – jako dowódca batalionu w 3 pułku piechoty, a potem 4 pułku piechoty (porucznik z września 1914, kapitan ze stycznia 1915). Po kryzysie przysięgowym został uwięziony w Przemyślu[2], a następnie wcielony w listopadzie 1917 do armii austro-węgierskiej. Od stycznia 1918 dowódca Okręgu Lwów Polskiej Organizacji Wojskowej. Od października 1918 już w odrodzonym Wojsku Polskim w szeregach 4 Dywizji Strzelców Polskich[2]. W grudniu 1918 został dowódcą 13 pułku strzelców polskich, na czele którego wrócił przez Bukowinę do kraju[6].
W lipcu 1919 objął dowództwo 28 pułku piechoty. Październik 1919 – grudzień 1920 dowódca XIX, a następnie XX Brygady Piechoty. Od maja do listopada 1920 walczył z bolszewikami, najpierw na Froncie Północnym, potem w bitwie warszawskiej na polach Radzymina, a następnie w walkach pościgowych w Małopolsce Wschodniej. Od grudnia 1920 do kwietnia 1921 szkolił się na kursie informacyjnym dla wyższych dowódców w Wyższej Szkole Wojennej. W okresie kwiecień 1921 – styczeń 1922 był dowódcą XIX BP i pełniącym obowiązki dowódcy 10 Dywizji Piechoty.
Szczególnie odznaczył się w walkach „w czerwcu podczas walk nad Dzisną, osobiście dowodząc brygadą, odpierając kilkakrotne ataki nieprzyjaciela i osłaniając odwrót polskich oddziałów”[2]. Za tę waleczność został odznaczony Orderem Virtuti Militari[2].
3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu pułkownika ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 i 53. lokatą w korpusie oficerów piechoty[7]. 1923 – lipiec 1926 był dowódcą piechoty dywizyjnej 9 Dywizji Piechoty w Siedlcach[8]. W czasie przewrotu majowego w 1926 opowiedział się po stronie buntowników marsz. Józefa Piłsudskiego. Na czele 22 pułku piechoty szedł na pomoc walczącym w Warszawie zbuntowanym oddziałom antyrządowym. Od lipca 1926 do marca 1932 dowódca 9 Dywizji Piechoty.
16 marca 1927 mianowany został generałem brygady ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1927 i 8 lokatą w korpusie generałów. Razem z nim awans otrzymał dr Bronisław Karol Sikorski (19 lokata). Od marca 1932 do czerwca 1933 w dyspozycji dowódcy Okręgu Korpusu Nr IX w Brześciu. 30 czerwca 1933 został przeniesiony w stan spoczynku[2]. Zamieszkał wraz z rodziną w Warszawie (wg Polaka we Lwowie[2]), działał w Związku Hodowców Drobiu i pisał pamiętnik, który spłonął we wrześniu 1939. W tym okresie ukończył studia na Politechnice Warszawskiej i uzyskał tytuł inżyniera[3].
Po agresji III Rzeszy na Polskę 5 września ewakuował się do Brześcia, gdzie miał objąć dowództwo twierdzy. Następnie udał się wraz z rodziną do Lwowa[9], gdzie zameldował się do dyspozycji dowództwa Frontu Południowego. 12 września objął dowództwo obrony Lwowa, walczył z zagonami niemieckimi. Po agresji ZSRR na Polskę i kapitulacji Lwowa przed Armią Czerwoną został wbrew warunkom kapitulacji miasta wzięty do niewoli sowieckiej i przewieziony do obozu w Starobielsku. Wiosną 1940 został zamordowany przez NKWD w Charkowie i pogrzebany w Piatichatkach[10], gdzie od 17 czerwca 2000 mieści się oficjalnie Cmentarz Ofiar Totalitaryzmu w Charkowie[11].
Awanse i upamiętnienie
Postanowieniem nr 112-48-07 Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego z 5 października 2007 został awansowany pośmiertnie do stopnia generała dywizji[12][13]. Awans został ogłoszony w 9 listopada 2007 w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”[14].
Życie prywatne
W 1927 ożenił się z pochodzącą ze Lwowa pianistką Marią z d. Schmar (zm. 1977), z którą miał dwie córki: Adelę zwaną Adą[15][16] (ur. 1929) i Marię (ur. 1931)[17] oraz pasierbicę Krystynę (1924–1939), córkę żony z pierwszego małżeństwa[3]. Krystyna zmarła wkrótce po przyjeździe do Lwowa na brucelozę[18]. Żona, dwie córki i teściowa[19] zostały zesłane na Syberię, skąd wydostały się z Armią Andersa do Iranu[20].
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 660[2]
- Krzyż Niepodległości (20 stycznia 1931)[21]
- Krzyż Walecznych (czterokrotnie)[17]
- Złoty Krzyż Zasługi
- Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921
- Krzyż Kampanii Wrześniowej (nadany pośmiertnie w Londynie 15 sierpnia 1985, nr leg. 11519)
- Odznaka Oficerska Związków Strzeleckich („Parasol”) (1912)[22]
- Odznaka Pamiątkowa Więźniów Ideowych[23]
- Krzyż Wojenny (Francja)[24]
- Medal Zwycięstwa[24]
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Losy Polski i Polaków w okresie II wojny światowej, Warszawa: Bellona, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, s. 681, ISBN 978-83-01-16096-8 [dostęp 2025-02-21].
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Polak (red.) 1991 ↓, s. 131.
- 1 2 3 4 5 Szymon Nowak: Bohaterowie Niepodległej. Franciszek Sikorski. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020, s. 1–39. ISBN 978-83-8098-846-0.
- ↑ Leinwand 1995 ↓.
- 1 2 Krzysztof Klimaszewski, Nasza Historia: Franciszek Józef Sikorski (1889–1940) [online], gazetapowiatowa.pl, 22 października 2020 [dostęp 2024-05-06] (pol.).
- ↑ Zaborowski 1928 ↓, s. 3.
- ↑ Lista starszeństwa 1922 ↓, s. 20.
- ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 111, 227, 395.
- ↑ Tosia Proniewicz-Twardowska. Krótki życiorys Ady. „Biuletyn MY”. 24 (rok 54), s. 4, 1996-12-15. Koło Wychowanków Szkół Polskich - Isfahan i Liban. Cytat: 7/9/39 opuszczają Warszawę: matka matki, maka, ojciec, ADa, Marysia i najstarsza siostra Krysia (...) udają się do Lwowa, do rodziny (rodzice Ady pochodzili ze Lwowa). (pol.).
- ↑ Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 483.
- ↑ Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. LXXIV.
- ↑ M.P. z 2007 r. nr 85, poz. 885.
- ↑ Lista osób zamordowanych w Katyniu, Charkowie, Twerze i Miednoje mianowanych pośmiertnie na kolejne stopnie. [online], web.archive.org, s. 1 [dostęp 2024-08-28] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-27] (pol.).
- ↑ Prezydent RP wziął udział w uroczystościach „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów” [online], prezydent.pl [dostęp 2024-08-26] (pol.).
- ↑ Tosia Proniewicz-Twardowska. Krótki życiorys Ady. „Biuletyn MY”. 24 (rok 54), s. 5, 1996-12-15. Koło Wychowanków Szkół Polskich - Isfahan i Liban. Cytat: Ojciec Ady, gen. Brygady Franciszek Sikorski, został mianowany we wrześniu 1939 dowódcą obrony Lwowa przez gen. K. Sosnkowskiego. (pol.).
- ↑ Irena Baupré-Stankiewicz, Danuta Waszczuk-Kamieniecka, Jadwiga Lewicka-Howells: Isfahan miasto polskich dzieci. Londyn: Koło Wychowanków Szkół Polskich Isfahan i Liban. Association of Former Pupils of Polish Schools, Isfahan & Lebanon, 1987, s. 393, 409, 490, 530. Cytat: Adela Sikorska (str. 393 i 490); Adela Sikorska-Fighiera (str, 409); Sikorska-Fighiera Ada (str. 530). (pol.).
- 1 2 Polak (red.) 1991 ↓, s. 132.
- ↑ Tosia Proniewicz-Twardowska. Krótki życiorys Ady. „Biuletyn MY”. 24 (rok 54), s. 4-5, 1996-12-15. Koło Wychowanków Szkół Polskich - Isfahan i Liban. Cytat: Ojciec Ady, gen. Brygady Franciszek Sikorski, został mianowany we wrześniu 1939 dowódcą obrony Lwowa przez gen. K. Sosnkowskiego. (pol.).
- ↑ Tosia Proniewicz-Twardowska. Krótki życiorys Ady. „Biuletyn MY”. 24 (rok 54), s. 4-5, 1996-12-15. Koło Wychowanków Szkół Polskich - Isfahan i Liban. Cytat: Babcia, matka, Ada i Marysia wywiezione z dworca Podzamcze we Lwowie 1/7/1940 (straszne upały), w transporcie 180 osób, miejsce zesłania: Zapadnyj Leso-Uczastok, blisko Solwyczegodska. 25/9/40 przeniesiono je do Tiesowaja, 170 km od Kotłasu. (pol.).
- ↑ Wyszukiwarka osób represjonowanych. Szczegółowe informacje [Sikorska Maria]. indeksrepresjonowanych.pl. [dostęp 2024-08-13]. (pol.).
- ↑ M.P. z 1931 r. nr 18, poz. 31 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ Artur Leinwand. Generał Franciszek Sikorski : Dowódca Grupy Obrony Lwowa w 1339 roku. „Niepodległość i Pamięć”. Rok II, nr 3(4), s. 19–41, 1995. Warszawa: Muzeum Niepodległości. ISSN 1427-1443. [dostęp 2024-05-06].
- ↑ Na podstawie fotografii [dostęp 2024-05-06].
- 1 2 Franciszek Józef Sikorski [online], www.ipsb.nina.gov.pl [dostęp 2021-11-19] (pol.).
Bibliografia
- Lista starszeństwa oficerów zawodowych. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1922.
- Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
- Wacław Zaborowski: Zarys historii wojennej 28-go Pułku Strzelców Kaniowskich. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Tadeusz Kryska-Karski, Stanisław Żurakowski: Generałowie Polski niepodległej. Warszawa: Editions Spotkania, 1991.
- Bogusław Polak (red.): Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945. T. 2/1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Koszalinie, 1991. ISBN 83-900510-0-1.
- Piotr Stawecki: Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 83-11-08262-6.
- Artur Leinwand. Generał Franciszek Sikorski Dowódca Grupy Obrony Lwowa w 1939 roku. „Niepodległość i Pamięć”. 3 (4), 1995. Warszawa. ISSN 1427-1443.
- Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
- Szymon Nowak, Franciszek Sikorski, Wyd. Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2020, ISBN 978-83-8098-846-0, wersja zdigitalizowana.