Graduał cysterski

Graduał cysterski
Graduale cisterciense
Ilustracja
Karta 1v z miniaturą
Oznaczenie

Rps 12496 IV

Data powstania

2. poł. XIII w. (?)

Język

łacina

Rozmiary

39×28 cm

Liczba kart

98

Miejsce przechowywania

Biblioteka Narodowa w Warszawie

Graduał cysterski (łac. Graduale Cisterciense) – średniowieczny graduał (księga liturgiczna), przechowywany w Bibliotece Narodowej.

Ten artykuł odnosi się do jednego rękopisu, natomiast należy mieć na uwadze, iż w ogólnym przypadku sformułowanie „graduał cysterski” oznacza jakikolwiek graduał w obrządku cysterskim[1].

Historia

Miejsce i czas powstania manuskryptu nie są znane[2]. Zapewne został spisany przed 1317, ponieważ w kalendarzu nie ma jeszcze uroczystości Bożego Ciała, ustanowionej ostatecznie w tym roku[2]. Być może powstał w 2. połowie XIII wieku[3]. Śpiewy o św. Jadwidze Śląskiej na kartach 1 i 82 sugerują, że rękopis mógł istnieć już w 1267, kiedy to miała miejsce kanonizacja Jadwigi[2]. Możliwe jednak, że utwory te dodano w Polsce, zaś sam graduał powstał wcześniej za granicą[2].

Od połowy XIX w. rękopis był przechowywany we Lwowie w Bibliotece Baworowskich[2]. W czasie II wojny światowej znalazł się w zbiorach Ossolineum[2]. Po 1945 trafił do Biblioteki Narodowej, gdzie oznaczony jest obecnie sygnaturą Rps 12496 IV[2]. Dawniejsze jego sygnatury to: N.2.I.a/2, X.A.3, Baw. 2, BN akc. 9757[4].

Graduał cysterski jest jednym z najstarszych zachowanych w Polsce graduałów[2]. Dodatkową wartość stanowi znajdujący się w nim polski kalendarz liturgiczny oraz liczne zapisy obrazujące ewolucję śpiewów chorałowych[2].

Cysterskie pochodzenie graduału sugeruje notacja muzyczna, lista Alleluia na niedziele i święta (przyjęta od około 1190 przez tzw. Codex normalis obowiązujący w skryptoriach tego zakonu), noty wstępne w Ordinarium Missae – in diebus quando laboramus, in diebus quando non laboramus – oraz umieszczenie w części De sanctis świętych z okresu Bożego Narodzenia[2]. Możliwe, że manuskrypt związany był z cystersami na Śląsku[4].

Opis

Manuskrypt składa się z 98 kart o wymiarach 39×28 cm, spisanych na pergaminie[3][2]. Oprawa, składająca się z deski w skórze, pochodzi z epoki lub XVI wieku[2][4].

Zawartość:

  • De tempore – 112 formularzy na niedziele i święta całego roku liturgicznego[2]
  • De sanctis – 140 formularzy (98 oryginalnych i 42 dopisane później) na uroczystości ku czci świętych od Szczepana do Tomasza Apostoła[2]
  • Ordinarium missae – śpiewy mszalne Kyrie, Gloria, Sanctus, Agnus Dei i Credo[2]
  • późniejsze dopiski: Commune sanctorum, 6 sekwencji o Matce Bożej, oryginalne formularze mszy wotywnych (w intencji chorych i podróżujących, z prośbą o pogodę lub deszcz, a także za zmarłych)[2]

W późniejszych dopiskach znajdują się polskie zwroty w rodzaju: „tu w starym”, „nie wazna”, „jako tu”[2].

Iluminacja graduału, składająca się z 3 miniatur oraz kilkunastu inicjałów, jest dość bogata jak na tradycję cysterską[2]. Głównymi motywami zdobniczymi są spiralnie zakręcone linie oraz stylizowane liście akantu[2]. W palecie kolorów dominuje barwa czerwona[2].

Przypisy

  1. ↑ Cistercians, Graduale Cisterciense (O. Cist) [1934], 1934 [dostęp 2025-01-02].
  2. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Graduał cysterski. W: Nad złoto droższe. Skarby Biblioteki Narodowej (wersja elektroniczna). Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2003. ISBN 83-7009-433-3.
  3. 1 2 Graduale cisterciense. Polona. [dostęp 2021-02-17].
  4. 1 2 3 Inwentarz rękopisów do połowy XVI wieku w zbiorach Biblioteki Narodowej. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2012, s. 169. ISBN 978-83-7009-619-9.

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.