Henryk Prajs

Henryk Prajs

Data i miejsce urodzenia	30 grudnia 1916 Góra Kalwaria
Data śmierci	25 kwietnia 2018
Odznaczenia

Henryk Prajs (ur. 30 grudnia 1916 w Górze Kalwarii^[1] jako Abram Chaim Prajs, zm. 25 kwietnia 2018^[2]) – polski działacz społeczny i kombatancki pochodzenia żydowskiego, uczestnik II wojny światowej^[3].

Pochodził z ubogiej rodziny żydowskiej z Góry Kalwarii^[4]. Jego rodzicami byli Dawid Prajs (zm. w 1918^[4] w wyniku bandyckiej napaści^[3]) oraz krawcowa Gołda Messing^[1] (córka radnego miejskiego Izraela Messinga^[4]). Miał dwoje rodzeństwa; starszą siostrę Gołdę i młodszego brata Dawida^[1]. Po śmierci ojca wychowywany był przez swojego stryja Jankiela. W młodości był działaczem syjonistycznym^[4]. Za namową matki^[3] kształcił się w zawodzie krawieckim i utrzymywał się z terminowania w miejscowych zakładach krawieckich i kaletniczych. Od 1937 służył w 3 pułku Szwoleżerów Mazowieckich im. Pułkownika Jana Kozietulskiego w Suwałkach, a następnie ukończył szkołę podoficerską (dosłużył się stopnia porucznika). Po agresji III Rzeszy na Polskę brał udział wraz z macierzystą jednostką w polskiej wojnie obronnej września 1939^[4]. W składzie Suwalskiej Brygady Kawalerii jako kapral uczestniczył 3 września w kontrnatarciu na terenie Prus Wschodnich, zaś 14 września został ciężko ranny w trakcie bitwy pod Olszewem i 17 września trafił do niewoli sowieckiej, w której przebywał przez trzy miesiące^[2].

W czasie okupacji niemieckiej początkowo przebywał w getcie w rodzinnej Górze Kalwarii, z którego zbiegł. Resztę okupacji spędził pod przybranym nazwiskiem Feliks Żołądek, ukrywany przez rodzinę Pokorskich z Rozniszewa^[4] (rodzina Pokorskich została za pomoc Henrykowi Prajsowi odznaczona medalem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata). W czasie holocaustu stracił całą rodzinę i przyjaciół^[3]. Zaraz po wojnie powrócił do Góry Kalwarii, gdzie ukończył technikum ogrodnicze. Do 1968 pełnił funkcję ławnika^[4]. W 1949 poślubił Czesławę Marię Wasilewską, a w 1950 przyszła na świat ich jedyna córka Eugenia Małgorzata^[1].

Zaangażowany był w szereg działań na rzecz zachowania pamiątek po kalwaryjskich Żydach. Przyczynił się między innymi do ogrodzenia żydowskiego kirkutu. Przekazał liczne eksponaty do zbiorów Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, w tym spisaną przez siebie w czasie okupacji w języku jidysz historię Żydów z Góry Kalwarii. W momencie poprzedzającym śmierć był ostatnim Żydem z Góry Kalwarii^[4]. Był członkiem założycielem Stowarzyszenia Żydowski Dom Seniora Moszaw Zkenim^[5]. Henryk Prajs był także ostatnim żyjącym żołnierzem 3. Pułku Szwoleżerów Mazowieckich^[4], biorąc czynny udział w popularyzacji tradycji polskiej kawalerii. Był współtwórcą i aktywnym członkiem Honorowego Szwadronu Trzeciego Pułku Szwoleżerów^[6]. Przez wiele lat co roku uczestniczył w uroczystościach rocznicowych bitwy pod Olszewem^[7]. Był bohaterem jednego z odcinków serialu dokumentalnego TVP z serii Notacje historyczne^[8].

25 stycznia 2017 w warszawskiej Synagodze im. Małżonków Nożyków z okazji setnych urodzin Henryka Prajsa odbyła się uroczystość, w trakcie której Dyrektor Gabinetu Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, Jacek Polańczyk, wręczył Henrykowi Prajsowi w imieniu p.o. Szefa UdSKiOR Jana Józefa Kasprzyka pamiątkową szablę^[9].

Zmarł 25 kwietnia 2018 w wieku 101 lat. 29 kwietnia 2018 został pochowany na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie. W uroczystości pogrzebowej wzięli udział między innymi szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych Jan Józef Kasprzyk i naczelny rabin Polski Michael Schudrich^[10].

W 2024 roku zostało powołane Stowarzyszenie Towarzystwo Pamięci Rodzin 1941 im Abrama Chaima Henryka Prajsa.Stowarzyszenie kontynuuje działalność swojego seniora po przez upamiętnianie rodzin żydowskich, którzy mieszkali w Górze Kalwarii do 25 lutego 1941 roku. ^[11]

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski^[2]