Józef Rachwał

Józef Rachwał (ur. 1 grudnia 1889 w Popkowicach, zm. 19 listopada 1974 w Lublinie^[1]) – polski artysta rzeźbiarz, fotografik, urzędnik, księgowy i pedagog.

Pochodził z rodziny najemnych pracowników dworskich. Jego ojcem był Andrzej, a matką Julianna de domo Mazur. Z uwagi na jego zdolności artystyczne właściciel popkowickiego majątku, Józef Piasecki, ufundował mu edukację w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych. Naukę kontynuował w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie (rzeźba). Uczęszczał w tym czasie równolegle do szkoły muzycznej (skrzypce). Nie uzyskał dyplomu z uwagi na wybuch I wojny światowej, ale udało mu się uzyskać wpis do ministerialnego rejestru artystów rzeźbiarzy. Pozwoliło mu to pracować przy odbudowie krużganków wawelskich i odnawianiu głów ze stropu w Sali Poselskiej zamku^[1].

W 1919 zatrudnił się w prywatnym progimnazjum w Urzędowie (mieszkał przy obecnej ulicy Dzikowskiego). Nauczał tam rysunku, muzyki, śpiewu, robót ręcznych oraz kaligrafii. W Urzędowie założył rodzinę, jak również rozpoczął działalność artystyczną. Tworzył rzeźby drewniane, gipsowe, w piaskowcu i czerwonym granicie. Propagował też sztukę ludową i lokalne rzemiosło, w tym ceramikę urzędowską. Wykonywał fotografie artystyczne ziemi urzędowskiej. Po likwidacji progimnazjum zajął się całkowicie rzeźbą i fotografiką. Surowiec (kamień) sprowadzał z okolic Kielc. Tworzył pod gołym niebem rzeźby, nagrobki, fragmenty elewacji i inne. Oprócz tego brał udział w życiu społecznym miasta. W 1926 wybrano go na prezesa Związku Strzeleckiego w Urzędowie i sekretarza Komitetu Przysposobienia Wojskowego. W latach 30. XX wieku otrzymał Krzyż Zasługi za szerzenie oświaty sanitarnej. W 1937 rozpoczął pracę w spółdzielni „Społem” jako rachmistrz (do 1945)^[1].

Po zakończeniu okupacji niemieckiej, wspólnie z nauczycielką Heleną Bogusławską, zaprojektował kapliczkę w Skorczycach, upamiętniającą siedemnastu zamordowanych w 1943 przez Niemców mieszkańców wsi i okolic (jego autorstwa jest m.in. tympanon). W 1945 rozpoczął pracę w Prywatnym Gimnazjum w Urzędowie, nauczając rysunku, śpiewu i prac ręcznych, współtworzył też bibliotekę szkolną. W latach 1947-1948 pozostawał członkiem Ogniska Związku Nauczycielstwa Polskiego w Urzędowie (przewodniczył obradom sądu koleżeńskiego). 30 czerwca 1948 zakończył zatrudnienie, gdyż rodzina przeprowadziła się do Lublina, gdzie był księgowym, a następnie pracownikiem kancelarii Szkoły Muzycznej. Na emeryturę przeszedł w latach 50. XX wieku, co nie zakończyło jego życia zawodowego^[1].

Pracował w Warszawie w przedsiębiorstwie Konserwacja Architektury Monumentalnej u prof. Bohdana Pniewskiego. Współpracował m.in. przy odbudowie pałacu Potockich, jako sztukator-brygadzista. Jego zespół rekonstruował kominki w sali balowej. W latach 1954-1965 wraz z innym zespołem brał udział w rozbudowie Teatru Wielkiego (tworzył m.in. wazony z marmuru). Był autorem kominków do warszawskiego pałacu Przebendowskich, a także różnorakich prac w Lublinie (np. herb miasta na froncie Poczty Głównej, orzeł na Banku Polskim przy Krakowskim Przedmieściu, rozety przy Placu Łokietka, elementy ornamentów dworca głównego, czy pomnik Jana Kochanowskiego przy ulicy Narutowicza^[1][2]). Oprócz tego trudnił się mniejszymi zamówieniami, także w drewnie (m.in. figura św. Antoniego dla sióstr zakonnych, płaskorzeźba Józefa Piłsudskiego, portret Jadwigi Serbinówny-Puff, czy Chrystus Ukrzyżowany). Dużą część jego prac stanowiły nagrobki, przy czym nie wszystkie te dzieła są rozpoznane i przypisane twórcy^[1].

Tablica pamiątkowa w budynku Zespołu Szkół Orląt Lwowskich w Urzędowie (2005)^[1].

• napis na elewacji mleczarni w Urzędowie: „PODGÓRZANKA. SPÓŁDZIELNIA MLECZARSKA”,
• płaskorzeźba na szczycie sklepu przy Rynku 1 w Urzędowie i napis: „Spółdzielcze Stowarzyszenie Spożywców Jedność – Społem”,
• piaskowcowy pomnik Józefa Piłsudskiego i Polskiej Organizacji Wojskowej przy kościele św. Mikołaja w Urzędowie ufundowany przez mieszkańców miasta (1936) z rzeźbą orła, medalionem z popiersiem i napisem w otoku: „Józef Piłsudski – Marszałek”, a poniżej „Wodzowi i Bojownikom o Wolność i Niepodległość – Legioniści i Peowiacy powiatu janowskiego”. U dołu obiektu umieszczono dopisek: „Zniszczony w 1946 r., odbudowany w 70-tą rocznicę odzyskania niepodległości Polski w 1988 roku”.
• pomnik Orląt Lwowskich z granitu i głazów narzutowych, przy skarpie nad ulicą Podwalną również ufundowany przez mieszkańców Urzędowa (1926), wzniesiony staraniem nauczycieli szkolnych (przede wszystkim Leopolda Warchałowskiego, kierownika szkoły) i lokalnego społeczeństwa, z napisem: „Orlętom – dzieciom bohaterom poległym w latach 1918/19 w walkach o polskość Lwowa i niepodległość Ojczyzny – dzieci i nauczycielstwo Szkoły Powszechnej. Urzędów dnia 22.V.1926 roku”. Obiekt zwieńczony orłem karmiącym orlęta,
• rzeźby w kościele w Urzędowie, m.in. aniołki, czy figura Chrystusa ukrzyżowanego na frontonie,
• płaskorzeźby na bramie kaplicy grobowej Piaseckich na cmentarzu w Popkowicach,
• nagrobki i rzeźby grobowe w Lublinie (cmentarz przy ul. Lipowej), w Urzędowie, Kraśniku, Dzierzkowicach, Rzeczycy oraz Krężnicy,
• pomnik poległych powstańców styczniowych w Potoku Górnym,
• kapliczka w Skorczycach (wraz z Heleną Bogusławską)^[1].