Józef Rostek

Józef Rostek (ur. 12 listopada 1859 w Wojnowicach k. Raciborza, zm. 28 marca 1929 w Katowicach) – polski lekarz i działacz narodowy w Raciborzu, znany działacz społeczny Górnego Śląska, założyciel kilku stowarzyszeń polskich.

Ukończył szkołę ludową w Wojnowicach (1870), a następnie niemiecką szkołę elementarną i gimnazjum w Raciborzu. W tym okresie pod wpływem prac Józefa Chociszewskiego poczuł się Polakiem^[1]. Następnie studiował medycynę najpierw na uniwersytecie wrocławskim, a następnie w Lipsku gdzie w 1885 roku uzyskał stopień doktora na podstawie opublikowanej pracy zatytułowanej Zur Frage der Empyemoperation^[1]. Podczas studiów związał się ze środowiskiem polskich akademików, m.in. należał do Towarzystwa Literacko-Słowiańskiego. Był w 1880 współzałożycielem, a następnie w latach 1880–1882 prezesem, a potem od 1886 członkiem honorowym Towarzystwa Górnośląskiego, którego celem była nauka języka polskiego, historii i literatury polskiej^[1]. Należał także do Towarzystwa Medycznego Akademików Polaków. Był pierwszym Górnoślązakiem, który otrzymał stypendium Towarzystwa Pomocy Naukowej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu^[1]. Ponadto wspierał go materialnie dr Franciszek Chłapowski.

Po ukończonych studiach medycznych powrócił do Raciborza, gdzie podjął pracę jako lekarz ogólny i położnik. Swoje umiejętności poszerzał praktykując w szpitalach w Chorzowie, Krakowie i Dreźnie. Był uczestnikiem l Zjazdu Chirurgów Polskich w Krakowie (1889). Jednocześnie był aktywny politycznie, będąc przez ponad 30 lat przywódcą ruchu polskiego w południowej części Górnego Śląska. W 1886 założył w Starej Wsi pod Raciborzem polską „Księgarnię Katolicką” i bibliotekę którymi kierował jego brat Ignacy^[1]. Założył Śląskie Towarzystwo Pomocy Nauk (1891) i Polskie Towarzystwo Górnośląskie (1888) grupujące młodzież raciborską. Współtwórca wraz z bratem Ignacym pisma Nowiny Raciborskie, którego pierwszy numer ukazał się 3 kwietnia 1889 roku^[2]. Czasopismo to miało charakter polski i przyjęło postawę opozycyjną wobec niemieckiej partii Centrum. W 1889 połączył księgarnię z wydawnictwem «Nowin» i prowadzi! je do chwili sprzedaży ich w 1891 pochodzącemu z Wielkopolski Janowi Karolowi Maćkowskiemu. Był ponadto współzałożycielem Banku Ludowego w Raciborzu. Przyczynił się do budowy Polskiego Domu Narodowego «Strzecha” w Raciborzu. Był organizatorem i pierwszym prezesem Towarzystwa Lekarzy Polaków na Śląsku (1908) i Towarzystwa Śpiewaczego „Echo”.

Dzięki niemu Racibórz stał się w tym czasie głównym ośrodkiem polskiego ruchu narodowego na Górnym Śląsku. Został wkrótce przewodniczącym Polskiego Komitetu Wyborczego w Raciborzu (1893). W tym okresie przez krótki czas współpracował z Adamem Napieralskim będącym zwolennikiem ugody z partią Centrum. Z początkiem XX wieku współpracę tę zerwał i związał się z Ligą Narodową^[3]. W 1903 bezskutecznie starał się uzyskać mandat do Reichstagu w okręgu Pszczyna-Rybnik. Od 1909 był członkiem zarządu Polskiego Towarzystwa Demokratycznego (endecji) w zaborze pruskim. Był jednym z założycieli polskiego pisma codziennego „Gazety Ludowej” wychodzącego w Katowicach (1911). Był w nim autorem wielu artykułów, podobnie jak w „Nowinach Raciborskich” i „Górnoślązaku”. Współpracował także z krakowską „Nową Reformą”. W 1910 r. był współzałożycielem pierwszej polskiej organizacji turystycznej na Śląsku Cieszyńskim – Polskiego Towarzystwa Turystycznego „Beskid z siedzibą w Cieszynie^[4]. Z powodu swej działalności zagrożony aresztowaniem w maju 1914 przeniósł się do Wrocławia, a następnie do Strzelna Kujawskiego, gdzie był dyrektorem szpitala powiatowego (1917-1918)^[1].

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę był referentem do spraw położniczych i higieny szkolnej w Ministerstwie Zdrowia Publicznego w Warszawie. Był także członkiem zarządu Polskiego Towarzystwa Pomocy Ofiarom Wojny i Komitetu Zjednoczenia Górnego Śląska z Rzecząpospolitą Polską w Warszawie. Z ramienia Ministerstwa Spraw Zagranicznych w 1920 uczestniczył w pracach komisji nad wytyczeniem granicy między Polską a Czechosłowacją (1920), a potem między Polską a Niemcami (1922). Od listopada 1920 R. organizował publiczną służbę zdrowia na Górnym Śląsku jako kierownik Wydz. Zdrowia Publicznego w Polskim Komisariacie Plebiscytowym w Bytomiu. Podczas III powstania śląskiego był komendantem szpitala polowego w Małej Dąbrówce (obecnie Katowice) i w Świerklańcu^[1]. Następnie był Naczelnikiem Wydziału Zdrowia Publicznego w Naczelnej Radzie Ludowej dla Górnego Śląska w Katowicach. W 1922 był członkiem Komitetu Przyjęcia Wojska Polskiego na Śląsku. W pierwszych latach działalności autonomicznego Województwa Śląskiego pełnił funkcję Naczelnika Wydziału Zdrowia Publicznego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach (1922-1929). M.in. na jego wniosek został w 1922 r. powołany w Pszczynie Wojewódzki Zakład Badania Żywności (w 1932 r. przeniesiony do Katowic) – poprzednik obecnej Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Katowicach^[5]. W ogromnej mierze dzięki jego aktywności zorganizowano polską służbę zdrowia w województwie śląskim. Był członkiem wielu polskich stowarzyszeń i organizacji polskich w Katowicach m.in. Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Oddziału Śląskiego Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Mikołaja Kopernika, Członek Rady Śląskiego Związku Akademickiego. Ponadto prezesem Koła Przyjaciół Harcerzy, a następnie wiceprezesem Zarządu Oddziału Śląskiego Związku Harcerzy Polskich. Był członkiem honorowym stow. Lekarzy Polskich w Warszawie i Towarzystwa Lekarzy Polaków na Śląsku^[1].

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (29 grudnia 1921)^[6][7]
• Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi (1922)

Był synem rolnika Floriana i Franciszki z d. Wyszkoń. Miał braci Ignacego i Stefana. Ożeniony z Ludwiką z Trąmpczyńskich^[8]. Małżeństwo było bezdzietne, usynowił więc syna swego brata Stefana – Antoniego, późniejszego prawnika i posła na Sejm RP. Pochowany wraz z nim na cmentarzu przy ul. Francuskiej w Katowicach.

W hallu „Strzechy” odbudowanej w 1958 w Raciborzu stanęło jego popiersie. Jego imię nosi Szpital Rejonowy w Raciborzu^[9], jedna z ulic tamże^[10], a także plac w Katowicach^[11] i ulice w Zabrzu^[12], Prudniku^[13], Bytomiu^[14], Rudzie Śląskiej^[15], Chorzowie^[16] i Czerwionce-Leszczynach^[17].

• Emil Szramek, Dr. med. Józef Rostek, życiorys, a zarazem przyczynek do dziejów odrodzenia narodowego Śląska, Katowice 1930
• Krzysztof Brożek, Rostek Józef, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 32, Wrocław – Warszawa – Kraków 1989-1991, s. 154–156
• Śląski Słownik Biograficzny, t. 2.
• Joachim Glensk, Nowiny Raciborskie w latach 1889–1904, Szkic monograficzny, Wydawnictwo „Śląsk”, 1970.

• Nasz Racibórz, cz. 1
• Nasz Racibórz, cz. 2
• Nasz Racibórz, cz. 3
• Józef Rostek, Internetowy Polski Słownik Biograficzny [dostęp 2022-03-24].