Język dungański

Хуэйзў йүян
Obszar	Kirgistan, Kazachstan
Liczba mówiących	ok. 108 tys. (2009)
Pismo/alfabet	cyrylica
Klasyfikacja genetyczna
	Języki chińsko-tybetańskie; Języki chińskie; Język dungański;
Status oficjalny
UNESCO	3 zdecydowanie zagrożony↗
Ethnologue	7 wypierany↗
Kody języka
ISO 639-1	zh
ISO 639-2	chi
ISO 639-3	dng
IETF	dng
Glottolog	dung1253
Ethnologue	dng
W Wikipedii
	Zobacz też: język, języki świata
	Zobacz też: język, języki świata
	Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język dungański^[2] (Хуэйзў йүян) – język należący do mandaryńskiej grupy języków chińskich, którym posługują się Dunganie zamieszkujący Kirgistan i Kazachstan^[3]. Według danych z 2009 r. posługuje się nim nieco ponad 108 tys. osób^[1].

Jest bliski północno-zachodnim dialektom mandaryńskim, przy czym jego użytkownicy mają odrębną tożsamość etniczną^[4]. Jest zapisywany cyrylicą^[1].

System fonologiczny

Ogólna struktura fonetyczna języka dungańskiego nie różni się zbytnio od systemu języka mandaryńskiego, zwłaszcza dialektów z prowincji Gansu i Shaanxi, skąd wywodzą się przodkowie Dunganów. Posiada dwie odmiany, wersja standardowa posiada trzy tony, w drugiej odmianie występują cztery tony, podobnie jak w mandaryńskim.

Spółgłoski


Nieaspirowane				Aspirowane
Cyrylica	Łacińskie	Pinyin	IPA	Cyrylica	Łacińskie	Pinyin	IPA
б	в	b	p	п	p	p	p ʰ
д	d	d	t	т	t	t	t ʰ
з	z	z	ts	ц	c	c	ts ʰ
җ	z̧	zh	t ʂ	ч	ç	ch	t ʂ ʰ
җ	z̧	j	t ɕ	ч	ç	q	t ɕ ʰ
г	g	g	k	к	k	k	k ʰ


Nosowe				Szczelinowe
Cyrylica	Łacińskie	Pinyin	IPA	Cyrylica	Łacińskie	Pinyin	IPA
м	m	m	m	ф	f	f	f
н	n	n	n
				с	s	s	s
				ш	ş	sh	ʂ
				щ	ş	x	ɕ
ң	ņ	ng	ŋ	х	x	h	x

Dźwięczne etc
Cyrylica	Łacińskie	Pinyin	IPA
в	v	w	w
л	l	l	l
р	r	–	r
ж	ƶ	r	ʐ
й	j	y	j

Samogłoski

Cyrylica	Łacińskie	Pinyin	IPA	Cyrylica	Łacińskie	Pinyin	IPA	Cyrylica	Łacińskie	Pinyin	IPA	Cyrylica	Łacińskie	Pinyin	IPA
ы	ƅ	i	ɨ ː	и	i	i	i ː	ў	w	u	u ː	ү	y	ü, u	y ː
а	a	a	a ː	я	ja	ia (ya)	i a(j a ː)	уа	ua	ua	u a
ә	ə	e	әː	е	je	ie (ye)	i ә(j әː)	уә	uә	uo	u ә	үә	yә	üe, ue	y ә
э	e	ê, ai	ɛ ː					уэ	ue	ue, uai	u ɛ
о	o	o, ao	ɔ ː	ё	jo	iao (yao)	i ɔ ː(j i ɔ ː)	уэй	wj	ui	u ɛ i
ый	ƅj	ei	e i					уй	vi	wei	u e i
у	u	ou	o u	ю	ju, jy	iu (you)	i o u(j o u)
ан	an	an	æ ˜	ян	jan	ian (yan)	i æ ˜(j æ ˜)	уан	uan	uan	u æ ˜	үан	yan	üan, uan	y æ ˜
он	on	ang	a ŋ	ён	jon	iang (yang)	i a ŋ(j a ŋ)	уон	uon	uang	u a ŋ
ын	ƅn	eng, en	ә ŋ	ин	in	ing, in	i ŋ	ун	wn	ong	ʊ ŋ	үн	yn	iong, un	y ŋ
эр	әƣ	er	ә ɻ

Słownictwo

Dungański zachowuje pewien poziom wzajemnej zrozumiałości z dialektami mandaryńskimi; jego słownictwo ma głównie pochodzenie chińskie, choć nawarstwiły się zapożyczenia z innych języków^[3]. Źródłami zapożyczeń są języki arabski i perski, język rosyjski (który użyczył dungańskiemu również pewnych wyrazów międzynarodowych), a w ograniczonym zakresie także języki turkijskie Azji Centralnej^[4]. Podstawowy zasób leksykalny języka dungańskiego jest zbliżony do dialektów z prowincji Gansu i Shaanxi; dodatkową grupę słownictwa tworzą archaiczne chińskie słowa z czasów dynastii Qing. Zapożyczenia i kalki z języka rosyjskiego doszły w XX w. Dunganom nie są znane chińskie neologizmy powstałe w XX w.

System pisma

Do końca lat 20. XX w. Dunganie posługiwali się pismem arabskim, po zakazie używania tego pisma przez władze ZSRR – pismem łacińskim, zaś od 1953 roku – cyrylicą.

**Współczesny alfabet dungański, IPA i transkrypcja w alfabecie łacińskim**
Cyrylica	А/а	Б/б	В/в	Г/г	Д/д	Е/е	Ё/ё	Ж/ж	Җ/җ	З/з	И/и	Й/й	К/к	Л/л
Nazwa	a	бэ	вэ	гэ	дэ	e	ё	жэ	җe	зэ	и	ий	кa	эль
IPA	a, ɑ	p	v	k	d	iɛ	iɔ	ʐ	tʂ, tɕ	ts	i, ei	j	kʰ	l
Łacińskie	a	b	v	g	d	(y)e	yo	zh, rzh	zh	z	i	(y)u, (y)i	k	l
Cyrylica	М/м	Н/н	Ң/ң	Ә/ә	О/о	П/п	Р/р	С/с	Т/т	У/у	Ў/ў	Ү/ү	Ф/ф	Х/х
Nazwa	эм	эн	ың	ә	o	пэ	эр	эc	тэ	у	ў	ү	эф	xa
IPA	m	n	ɳ	ɤ	ɔ	pʰ	ɚ, r	s	tʰ	ɤu, u	u	y	f	x
Łacińskie	m	n	ng	eh	o	p	r	s	t	u	wu	(y)u	f	kh
Cyrylica	Ц/ц	Ч/ч	Ш/ш	Щ/щ	Ъ/ъ	Ы/ы	Ь/ь	Э/э	Ю/ю	Я/я
Nazwa	цэ	чэ	шa	щa	нин xo	ы	ван xo	э	ю	йa
IPA	tsʰ	tʂʰ, tɕʰ	ʂ	ɕ	*	ɪ, ɭɘ	*	ɛ	iɤu	ia, iɑ
Łacińskie	ts	ch	sh	shch, hs	``	`i	`	e(i)	yu	ya

Litery Ъ oraz Ь używane są tylko w zapożyczeniach z języka rosyjskiego

Spółgłoski:

Pinyin	Palladiusz	Dungański	Pinyin	Palladiusz	Dungański	Pinyin	Palladiusz	Dungański	Pinyin	Palladiusz	Dungański
b	б	б	p	п	п	m	м	м	f	ф	ф
d	д	д	t	т	т	n	н	н / л	l	л	л
g	г	г	k	к	к				h	х	х
j	цз(ь)	җ(ь)	q	ц(ь)	ч(ь)	x	с(ь)	щ(ь)
z	цз	з	c	ц	ц	s	с	с
zh	чж	җ	ch	ч	ч	sh	ш	ш / с / ф	r	ж	ж

Przypisy

1 2 3 David M.D.M. Eberhard David M.D.M., Gary F.G.F. Simons Gary F.G.F., Charles D.Ch.D. Fennig Charles D.Ch.D. (red.), Dungan, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06] (ang.).
↑ WłodzimierzW. Wysoczański WłodzimierzW., O sytuacji językowej mniejszości etnicznych w byłym Związku Radzieckim, [w:] ZdzisławZ. Wąsik (red.), Studia Linguistica, t. XVI: Z zagadnień ekologii języka, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1993 (Acta Universitatis Wratislaviensis nr 1455), s. 87–100, ISBN 83-229-0868-7, OCLC 32350399 (pol.), patrz s. 93.
1 2 HongyuanH. Dong HongyuanH., A History of the Chinese Language, wyd. 2, Abingdon–New York: Routledge, 2021, s. 176, DOI: 10.4324/9780429264665, ISBN 978-0-429-26466-5, ISBN 978-0-367-20984-1, ISBN 978-0-367-20985-8 (ang.).
1 2 BernardB. Comrie BernardB., The Languages of the Soviet Union, Cambridge: Cambridge University Press, 1981 (Cambridge language surveys), s. 273, ISBN 0-521-23230-9, ISBN 0-521-29877-6, OCLC 6627395 [dostęp 2023-09-22] (ang.).

Linki zewnętrzne

Dungan, [w:] Ethnologue: Languages of the World, Dallas: SIL International [dostęp 2009-06-26] (ang.).
Dungan Script and Chinese Language Reform. Pinyin.info. [dostęp 2023-09-22]. (ang.).

[ethnologue-1] 1 2 3 David M.D.M. Eberhard David M.D.M., Gary F.G.F. Simons Gary F.G.F., Charles D.Ch.D. Fennig Charles D.Ch.D. (red.), Dungan, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06] (ang.).

[:1993-2] WłodzimierzW. Wysoczański WłodzimierzW., O sytuacji językowej mniejszości etnicznych w byłym Związku Radzieckim, [w:] ZdzisławZ. Wąsik (red.), Studia Linguistica, t. XVI: Z zagadnień ekologii języka, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1993 (Acta Universitatis Wratislaviensis nr 1455), s. 87–100, ISBN 83-229-0868-7, OCLC 32350399 (pol.), patrz s. 93.

[History-3] 1 2 HongyuanH. Dong HongyuanH., A History of the Chinese Language, wyd. 2, Abingdon–New York: Routledge, 2021, s. 176, DOI: 10.4324/9780429264665, ISBN 978-0-429-26466-5, ISBN 978-0-367-20984-1, ISBN 978-0-367-20985-8 (ang.).

[Comrie-4] 1 2 BernardB. Comrie BernardB., The Languages of the Soviet Union, Cambridge: Cambridge University Press, 1981 (Cambridge language surveys), s. 273, ISBN 0-521-23230-9, ISBN 0-521-29877-6, OCLC 6627395 [dostęp 2023-09-22] (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]