Język niwchijski

Język niwchijski (starsza nazwa: giliacki^[1]) – język o niepewnej przynależności językowej (zaliczany tradycyjnie, aczkolwiek bez poważnych podstaw językoznawczych do grupy paleoazjatyckiej), którym posługują się Niwchowie, zamieszkujący północny i zachodni Sachalin, brzegi Amuru i część wybrzeża Morza Ochockiego. Dawniej łączono go z językiem sąsiednich Ajnów w ramach postulowanej rodziny niwchijsko-ajnuskiej. Jego badaniem zajmował się Bronisław Piłsudski, znawca kultury i języka Ajnów. W roku 1989 używało go 1089 osób. Ostatnio Siergiej Nikołajew dowodzi w dwóch publikacjach pokrewieństwa pomiędzy językiem niwchijskim, a językami algijskimi Ameryki Północnej, a w mniejszym stopniu tych obu z językami wakaskimi z wybrzeża Kolumbii Brytyjskiej^[2][3]. W 2020 roku Mark J. Hudson i Martine Robbeets wysunęli hipotezę, że język spokrewniony z niwchijskim był niegdyś używany na Półwyspie Koreańskim i wywarł wpływ na rozwój języka koreańskiego. ^[4]

W latach 30. XX w. podjęto próbę stworzenia piśmiennictwa w języku niwchijskim. W 1931 r. opracowano alfabet oparty na łacince, w 1937 r. natomiast na rosyjskiej cyrylicy. Zmodyfikowany wariant alfabetu cyrylickiego wprowadzono w 1979 r. Równolegle prowadzono studia nad strukturą i specyfiką języka niwchijskiego, zbierano materiał językowy na potrzeby słowników, opracowywano gramatyki. Opracowanie alfabetu pozwoliło z kolei na wydawanie publikacji w języku niwchijskim, w tym elementarza oraz podręcznika dla szkoły podstawowej^[5]. Z czasem zaczęła powstawać również niwchijska literatura pisana. Najwybitniejszym jej przedstawicielem jest Władimir Sangi, autor publikacji w języku niwchijskim i rosyjskim, tłumaczonych na inne języki, w tym także polski (m.in. powieść Wesele Kewongów, która w przekładzie Marty Okołów-Podhorskiej ukazała się nakładem PIW-u w 1980 r.). Ze względu na niewielką liczbę użytkowników języka niwchijskiego w ogóle, pracą pisarską zajmuje się zaledwie kilka osób, poza Władimirem Sangi – m.in. Jewgienij Gudan, autor kilku publikacji literackich, zwykle dwujęzycznych niwchijsko-rosyjskich^[6]. Poza nielicznymi tekstami oryginalnymi, produkcja literacka obejmuje spisane i opracowane m.in. przez Władimira Sangiego, teksty zaczerpnięte z folkloru, legendy, pieśni, opowieści mityczne. Ze względu na bardzo ograniczony krąg twórców i odbiorców, niwchijski język literacki jest słabo rozwinięty, norma literacka po prostu nie zdążyła się ukształtować^[5].