Języki łużyckie

Języki łużyckie
Obszar

Łużyce

Użytkownicy

ok. 55 tys.

Klasyfikacja genetyczna

języki indoeuropejskie

Podział

• język dolnołużycki
• język górnołużycki

Kody rodziny językowej
ISO 639-5 wen
Glottolog sorb1249
Występowanie
Ilustracja
Zasięg języków serbołużyckich
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unicode.
Zasięg języków słowiańskich z ok. VIII wieku na terenie dzisiejszych Niemiec

     Zachodniolechickie (Połabskie)

     Serbołużyckie

Języki łużyckie – grupa obejmująca dwa blisko spokrewnione języki zachodniosłowiańskie: górnołużycki i dolnołużycki.

Używane są one przez Łużyczan (łącznie ok. 150 tys. osób, większość z nich posługuje się jednak wyłącznie językiem niemieckim) na terenie Łużyc we wschodnich Niemczech. Obydwa języki łużyckie są zagrożone wymarciem (przede wszystkim dolnołużycki, którego liczbę aktywnych użytkowników szacuje się na kilka tysięcy, i którym na co dzień posługuje się w zasadzie tylko najstarsza generacja, podczas gdy górnołużyckiego używa ok. 55 tys. osób). Dolnołużycki jest bardziej zbliżony do polskiego, a górnołużycki do czeskiego i słowackiego. W obydwu językach zachowała się gramatyczna liczba podwójna. Polskim głoskom ć dź, w dolnołużycczyźnie odpowiadają ś, ź (por. być – byś, dzieci – źiśi), a grupom spółgłosek tr i pr oddpowiadają tš, pś i pš (por. prawy – pšawy, straszny – tšašny).

Na Łużycach wytworzył się także pośredni język pomiędzy jęz. niemieckim a dolnołużyckim – ponaschemu.

Historia

Po zasiedleniu dawnych germańskich terytoriów przez Słowian, w tym przodków Łużyczan, w V i VI stuleciach, prekursor języków łużyckich zacząć być używany na terenie odpowiadającym południowej części Niemiec Wschodnich przez następne kilka stuleci[1][2]. Północna część tego terytorium była natomiast zasiedlona przez Połabian[3].

Pochodzenie i dokładna klasyfikacja języków łużyckich nie jest znana. Niektórzy lingwiści twierdzą, że są pośrednie między lechickimi i innymi zachodniosłowiańskimi; inni zaś, jak np. Heinz Schuster-Šewc, twierdzą, iż stanowią własną gałąź języków słowiańskich o mieszance cech lechickich i południowosłowiańskich. Według niego, „współczesna łużycczyzna to jest to co pozostało po dawnym, bardziej rozległym obszarze dialektów łużyckich, leżącym pomiędzy rzekami Łabą/Soławą na zachodzie i Bobrem/Kwisą na wschodzie”[4].

Poza swoim obecnym obszarem języki łużyckie zostały zastąpione przez język niemiecki, chociaż wpłynęły m.in. na wiele toponimów (np. Leipzig ← Lipsk ← lipa). W XIII wieku język łużycki oficjalnie zakazano[5].

W 1595 r. wydano pierwsze górnołużyckie tłumaczenie „Małego Katechizmu”, wraz z książką „Pouczenie, Jak Litery Języka Wendzkiego się Używa i Wymawia” napisaną przez Wacława Waricha[5].

Pisownia

Alfabet dolnołużycki

A a B b C c Č č ć D d E e
ě F f G g H h Ch ch I i J j
K k Ł ł L l M m N n ń O o
P p R r ŕ S s Š š Ś ś T t
U u W w Y y Z z Ž ž Ź ź

Alfabet górnołużycki

A a B b C c Č č Ć ć D d Dź dź
E e ě F f G g H h Ch ch I i
J j K k Ł ł L l M m N n ń
O o ó P p (Q q) R r ř S s
Š š T t U u (V v) W w (X x) (Y) y
Z z Ž ž

Uwaga: W nowszej wersji „ć” znajduje się po „č”. Do 2005 można spotkać „ć” w alfabecie po „t”. Warto zwrócić uwagę, że w odróżnieniu od języka polskiego litera „l” następuje po „ł”, nie odwrotnie.

polski dolnołużycki górnołużycki czeski słowacki rosyjski połabski drzewiański kaszubski
człowiek cłowjek čłowjek člověk človek человек [czieławiék] clåvăk człowiek
wieczór wjacor wječor večer večer вечер [wiéczier] vicer wieczór
brat bratš bratr bratr brat брат [brat] brot brat
dzień źeń dźeń den deň день [dień] dan dzéń
ręka ruka ruka ruka ruka рука [ruká] rǫkă rãka
jesień nazymje nazyma podzim jeseň осень [ósień] preńă zaimă, jisin jeséń
śnieg sněg sněh sníh sneh снег [snieg] sneg snég
lato lěśe lěćo léto leto лето [liéta] ľotü lato
siostra sotša sotra sestra sestra сестра [siestrá] sestră sostra
ryba ryba ryba ryba ryba рыба [rýba] råibo rëba
ogień wogeń woheń oheň oheň огонь [agóń] wiďėn òdżiń
woda woda woda voda voda вода [wadá] wådă łeda
wiatr wětš wětřik, wětr vítr vietor ветер [wiétier] v́otĕr wiater
zima zymje zyma zima zima зима [zimá] zaimă zëma

Galeria

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ André-Louis Sanguin, Les Sorabes de l'ex-R.D.A. après la fin du communisme : la recomposition territoriale du plus petit des peuples slaves, „Revue des Études Slaves”, 68 (1), 1996, s. 55–68, DOI: 10.3406/slave.1996.6307.
  2. ↑ Hélène Yèche, Les Sorabes : une minorité invisible ?, „Belgeo. Revue belge de géographie” (3), 2013, DOI: 10.4000/belgeo.11570, ISSN 1377-2368 (fr.).
  3. ↑ Aleksa Vučković, Die polabischen Slawen: Die Geschichte eines verschwundenen Volkes [online], Ancient Origins [dostęp 2025-02-10] (niem.).
  4. ↑ Heinz Schuster-Šewc, Das Sorbische – Genese und sprachlicher Status, „LĚTOPIS” (2), 2013, s. 86–94, ISSN 0943-2787 [dostęp 2025-02-10] (niem.).
  5. 1 2 Helmut Faska, About Sorbian Language [online] [dostęp 2025-02-10] [zarchiwizowane z adresu 2012-02-12] (ang.).

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.