Jadwiga Dylik

Jadwiga Dylik, ps. „Jadzia”^[1][2][3], „Jadźka”^[4][5], „Jaga”^[6][7] (ur. 20 października 1915 w Bielsku, zm. 25 stycznia 1943 w KL Auschwitz) – polska nauczycielka, instruktorka harcerska w stopniu harcmistrza, działaczka polskiego podziemia w czasie II wojny światowej, łączniczka Delegatury Rządu na Kraj. Aresztowana w Wiedniu i rozstrzelana w KL Auschwitz wraz z grupą żołnierzy polskiego podziemia Obwodu Oświęcimskiego Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej.

Urodziła się 20 października 1915 roku w Bielsku (późniejsza część Bielska-Białej)^{[4][6][2][5][8]}. W latach międzywojennych pracowała na Górnym Śląsku jako nauczycielka^[4], a egzamin nauczycielski złożyła w 1933 roku w Białej. Pracowała jako nauczycielka kontraktowa w szkole powszechnej w Wesołej (późniejsza część Mysłowic)^[9], gdzie też mieszkała^[2]. Do 15 czerwca 1937 roku pełniła także misję kanoniczną w Krasowach^[10].

Już od wczesnej młodości działała w drużynach harcerskich^[11]. Zrzeszona była w Związku Harcerstwa Polskiego, gdzie była drużynową hufca w Mysłowicach Chorągwi Śląskiej^[1][12]. Była instruktorką harcerstwa o stopniu harcmistrza^[13]. Należała również do Przysposobienia Wojskowego Kobiet^[4].

Po wybuchu II wojny światowej wyjechała z Górnego Śląska i zamieszkała u swojej rodziny w Oświęcimiu, gdzie przebywała w czasie niemieckiej okupacji^[8][4]. Od początku była włączona w struktury Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej na ziemi oświęcimskiej^[4].

Z chwilą uruchomienia obozu niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego KL Auschwitz natychmiast zaczęto organizować pomoc dla osadzonych tam więźniów^[8], dlatego też razem z siostrami uczestniczyła w organizowaniu wsparcia w Komitecie Pomocy Więźniom Politycznym Obozu Auschwitz. Ich dom położony przy obecnej ulicy Ł. Górnickiego w Oświęcimiu^[4] był kwaterą dla członków organizacji^[6] oraz punktem zbiorczo-rozdzielczym pomocy materialnej dla więźniów, gdzie magazynowano żywność, lekarstwa, środki opatrunkowe i ciepłą odzież. Stamtąd dostarczano je do obozu tajnymi drogami^[14]. Ich mieszkanie było także jednym z kilku lokali Obwodu Oświęcimskiego ZWZ-AK – znajdowała się tam skrzynka obwodowa oraz odbywały się odprawy komendy obwodu^[15], a ona sama swój pokój miała na parterze i to tam odbywały się spotkanie konspiracyjne^[11].

Prócz pomocy materialnej przewoziła także tajną prasę i pośredniczyła w nielegalnej korespondencji więźniów z rodzinami^[12].

Od 1940 roku pracowała w konspiracji w Wydziale Łączności, a także prowadziła punkt kontaktowy „Soła” Komendy Obwodu Oświęcim Inspektoratu Bielsko^[1][2][15]. Pełniła obowiązki łączniczki i kurierki Centrali Wydziału Informacji Cywilnej Delegatury Rządu na Kraj^[1]. O jej zwerbowaniu do komórki wywiadu pod koniec 1940 roku zadecydowały zarówno jej biegła znajomość języka niemieckiego, jak i charakter pracy w sklepie skórzanym Wesołowskiego, w którym to w czasie okupacji pracowała. Właściciel garbarni w Oświęcimiu był pochodzenia czeskiego i był żonaty z Austriaczką z Wiednia^[6], a przed wojną otrzymał polskie obywatelstwo^[8]. Mając możliwość wyjazdów służbowych do Wiednia, pełniła rolę kurierki do tamtejszej placówki wywiadowczej ZWZ dalekiego zasięgu o kryptonimie „Stragan”. Podjęła wówczas współpracę z por. Konstantym Kempą ps. „Tadeusz”, kierującym terenową siecią informacyjno-propagandową Delegatury Rządu Na Kraj Sekcji Zachodniej^[6].

Na skutek denuncjacji została aresztowana 4 października 1942 roku^[1] w hotelu w Wiedniu^[16], a w tym samym czasie aresztowano także grupę oświęcimską ZWZ na czele z Alojzym Banasiem^[17]. Okoliczności jej zatrzymania nie są znane, lecz wiązały się z ujawnieniem działań konspiracyjnych, jakie miały miejsce w Inspektoracie Bielskim ZWZ, w konsekwencji działań Stanisława Dembowicza ps. „Radom” i Mieczysława Mólki-Choynowskiego. Widziano ją pod eskortą „Radomia” na stacji w Dziedzicach w trakcie przesiadki z pociągu do Katowic^[6]. Osadzono ją najpierw w siedzibie Gestapo w Katowicach^[16], a następnie w więzieniu Gestapo w Mysłowicach, gdzie przez trzy miesiące prowadzono śledztwo w jej sprawie^[6]. Była brutalnie przesłuchiwana^[5].

Dzięki kontaktom ZWZ z przychylnym im strażnikiem Emilem Lipowczanem udało się nawiązać z nią kontakt. Przekazywała grypsy do rodziny, w których wykazywała troskę o najbliższych, szczególności o matkę, którą starała się pocieszać. Z relacji współwięźniarek wynika, że miała świadomość co jej czeka i często śpiewem próbowała je pocieszać. Napisała w grypsie: „Czeka mnie śmierć, ale będę umierał w spokoju, bo nikogo nie zdradziłem”^[18][6].

W wigilię 24 grudnia 1942 roku miała podczas widzenia otrzymać paczkę żywnościową, której zawartość rozdała później wszystkim współwięźniarkom. Dwa dni później została wywołana z celi i wsadzona do krytego pojazdu więziennego^[19]. Przewieziono ją do obozu KL Auschwitz, a w trakcie posiedzenia sądu doraźnego skazana została na karę śmierci^[6][20]. Rozstrzelano ją 25 stycznia 1943 roku^[1][21] w grupie 22 żołnierzy polskiego podziemia, w tym 6 osób walczących w ramach Obwodu Oświęcimskiego ZWZ-AK. Prócz niej byli to: Alojzy Banaś, Jan Barcik, Jan Jakuczek, Bronisława Kubisty i Maksymilian Niezgoda^[22]. Wyrok wykonano najprawdopodobniej w obozie macierzystym – w komorze gazowej i krematorium nr 1^[12]. Ich ciała po egzekucji spłonęły w tamtejszym krematorium^[22].

Pochodziła z rodziny urzędnika kolejowego^[11] Józefa i Karoliny z domu Zdeb^[2].

Miała trzy siostry i dwóch braci^[8]. Trójka z nich było z zawodu nauczycielami^[11]. Dwie z jej sióstr, Alfreda i Ernestyna, podczas II wojny światowej także działały w konspiracji. Obie były zagrożone aresztowaniem w związku z zatrzymaniem Konstantego Kempy ps. „Tadeusz”, lecz uniknęły losu ich siostry Jadwigi. Zdołały zbiec do Warszawy i przeżyły wojnę^[4]. Jej bracia w tym okresie pracowali jako robotnicy w hutach na Górnym Śląsku^[11].

• Nazwisko na tablicy pamiątkowej znajdującej się na cmentarzu parafialnym w Oświęcimiu^[23],
• Nazwisko na tablicy pamiątkowej przy kościele parafialnym parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Oświęcimiu, upamiętniających mieszkańców miasta zmarłych w KL Auschwitz^[23].

• Archiwum Wojennej Służby Polek. Dylik Jadwiga, Toruń: Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej w Toruniu [dostęp 2025-03-04]  (pol.).
• MartaM. Kasprowska-Jarczyk MartaM., Historia w listach zaklęta. Korespondencja w archiwum domowym Adeli Korczyńskiej, „Książnica Śląska”, 37, Katowice: Biblioteka Śląska, 2023, s. 81-114, ISSN 0208-5798  (pol.).
• JerzyJ. Klistała JerzyJ., Koszmary z hitlerowskich polenlagrów, więzień i konzentrationslagrów w latach 1939-1945, Cieszyn: Stowarzyszenie „Wszechnica”, 2012, ISBN 978-83-924495-3-9  (pol.).
• JerzyJ. Klistała JerzyJ., Martyrologium harcerek i harcerzy chorągwi śląskich w latach 1939-1945: słownik biograficzny, Katowice: Komenda Chorągwi Śląskiej ZHP, 2015, ISBN 978-83-930544-8-0  (pol.).
• BogdanB. Snoch BogdanB., Górnośląski leksykon biograficzny, wyd. 2, Katowice: Muzeum Śląskie, 2004, ISBN 978-83-87455-48-4  (pol.).