Jan Kaszubowski

Jan Kaszubowski ps. M-14, Kersten, Larsen (ur. 5 października 1902 w Bolesławowie, zm. prawdopodobnie w 1972[1][2]) – kolaborant i agent gestapo (szef polskojęzycznej grupy gestapo z Gdańska) oraz NKWD i Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego PRL, odpowiedzialny za liczne akcje przeciwko polskiej konspiracji niepodległościowej na Pomorzu Gdańskim[3].

Życiorys

W latach 1909–1916 uczęszczał do niemieckiej szkoły powszechnej w Nygucie[3]. według ustaleń historyka Andrzeja Gąsiorowskiego Kaszubowski mógł uczyć się w Höhere Handelsschule lub na wyższych kursach handlowych prowadzonych przez Politechnikę Gdańską)[4]. Jednocześnie w tym samym roku odbywał praktykę w przedsiębiorstwie handlowym artykułami kolonialnymi. Od 1923 pracował w szwedzkiej firmie Optimus z centralą w Gdańsku-Oliwie[3]. 12 listopada 1923 roku ożenił się z Gertrudą Kreft[5].

Kaszubowski w różnych relacjach podawał inne informacje dotyczące jego pracy zawodowej przed wybuchem II wojny światowej. Według jednej z nich, sporządzonej po wojnie, miał do 1923 roku pracować w firmie Volksman, następnie w szwedzkiej firmie Optimus z centralą w Gdańsku-Oliwie jako robotnik fizyczny, a następnie ekspedient. W 1931 roku miał przenieść się do gdańskiego przedsiębiorstwa Triumf, a dwa lata później przejść do oddziału szwedzkiej firmy Elektro-Lux w Gdańsku. Podczas pracy w Elektro-Lux miał rozpocząć studia z psychologii. W 1937 roku do wybuchu wojny miał pracować w przedsiębiorstwie samochodowym Kannenberg-Automobile GmBH. Według innych relacji w 1938 porzucił Kannenberg-Automobile GmBH. Miał mieć przedstawicielstwo firmy Auto-Union w Gdyni, po czym rok później wrócił do Gdańska i ponownie zatrudnił się w Kannenberg-Automobile GmBH, do 1923 roku miał pracować w domu towarowym, a w Optimusie miał mieć stanowisko zarządcy składu, kierownika zakupów i kontrolera[6].

Zdaniem historyka Krzysztofa Komorowskiego prawdopodobnie około 1937 nawiązał kontakty z policją w Gdańsku i uczestniczył w antypolskich akcjach wywiadowczych na terenie polskiego Pomorza[3]. Według niepotwierdzonej hipotezy postawionej przez Andrzeja Gąsiorowskiego mógł przed wybuchem wojny utrzymywać kontakty ze służbami specjalnymi polskimi i niemieckimi[7].

Po zajęciu Pomorza przez wojska niemieckie był szoferem prezydium policji w Gdyni[3]. Istnieje poszlaka, oparta na zeznaniu sądowym gdynianki Elżbiety Cetkowskiej z kwietnia 1947 roku, że Kaszubowski mógł być naocznym świadkiem egzekucji Polaków w Piaśnicy w nocy z 10 na 11 listopada 1939 roku, jednak hipoteza ta nie została potwierdzona[8]. Sam Kaszubowski miał zeznać, że nie brał udziału z zbrodni, a informacje od niej otrzymał od innych funkcjonariuszy policji[9]. Od września 1940 pracował w urzędzie osiedleńczym i przesiedleńczym SS i policji w Gdyni[3]. Pod koniec 1941 na stałe związał się z gdańskim gestapo, gdzie zajmował się rozpracowywaniem polskich organizacji podziemnych działających na Pomorzu. Korzystał przy tym ze swoich przedwojennych kontaktów[3].

Przeprowadził prowokację wobec komendanta naczelnego Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski” Józefa Dambka[10]. W nocy 4 marca 1944 roku Kaszubowski osobiście zestrzelił uciekającego Dambka[11][12]. Po jego zastrzeleniu Kaszubowski dotarł do zakopanej kasety z dokumentami TOW „Gryf Pomorski”[13]. Odnaleziona przez Kaszubowskiego dokumentacja pozwoliła gestapo zidentyfikować i aresztować wielu członków Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski”[14]. Za przeprowadzenie operacji otrzymał nagrodę od Heinricha Himmlera[12]. Za jego sprawą do obozu koncentracyjnego Stutthof zesłano od kilkudziesięciu do kilkuset żołnierzy polskich[3]. Rozpracowywał sieć wywiadu Armii Krajowej na Pomorzu oraz sieci łączności i przerzutów do Szwecji[15].

Na początku 1945 zerwał kontakty z gestapo. Ułatwił kilku Polakom ucieczkę ze Stutthofu, prawdopodobnie, aby zmniejszyć odpowiedzialność za swoje zbrodnie[3]. W lutym tego roku ukrył się wraz z rodziną we wsi Dzierżążno k. Kartuz, gdzie doczekał wkroczenia Armii Czerwonej[16]. 26 marca został aresztowany przez NKWD pod zarzutem współudziału w zbrodniach hitlerowskich, ale wkrótce został zwolniony. Pozyskano go wówczas do akcji zwalczania polskiego podziemia niepodległościowego, a także niemieckiego Werwolfu. 17 kwietnia został ponownie aresztowany pod zarzutem działalności w organizacji niemieckiej i uniewinniony wyrokiem sowieckiego sądu wojskowego w Szczecinie. Na przełomie lat 1945/1946 uczestniczył w prowadzonych przez NKWD i UB akcjach prowokacyjnych przeciwko byłym członkom TOW „Gryf Pomorski” i AK. Około 1947 przeniósł się wraz z rodziną do Wrocławia[2].

Obawiając się dekonspiracji przypuszczalnie w 1948 roku zbiegł do sowieckiej strefy okupacyjnej Niemiec, gdzie pracował jako agent komunistycznego wywiadu polskiego[2][17]. Prawdopodobnie wówczas współpracował równie z wywiadem zachodnioniemieckim i mocarstw zachodnich[17]. 25 lutego 1952 aresztowano go w Berlinie i przekazano polskim władzom, które osadziły go w więzieniu mokotowskim w Warszawie[2]. W czasie śledztwa Kaszubowski m.in. zeznał, że około 1950 współpracował z wywiadem francuskim pod pseudonimem Otto Kadereit[18]. W sierpniu 1954 Sąd Wojewódzki w Warszawie przekazał jego sprawę do Gdańska. 2 listopada tego roku został skazany na karę dożywocia. W kwietniu 1956 został przeniesiony z więzienia w Sztumie do Wronek, gdzie był więziennym bibliotekarzem[2]. 19 marca 1957 Rada Państwa złagodziła jego wyrok do 12 lat więzienia, a już 24 grudnia 1958 Sąd Wojewódzki w Gdańsku zdecydował o warunkowym zwolnieniu Kaszubowskiego 31 grudnia 1958[2][19]. Po wyjściu z więzienia przez krótki czas mieszkał w Opolu, a w czerwcu 1959 roku wyjechał do Republiki Federalnej Niemiec jako agent wywiadu zagranicznego PRL pod pseudonimami „Larsen”, „Kersten”[20]. W czasie pobytu w RFN posługiwał się nazwiskiem Hans Kassner[21]. Z powodu narastających problemów z sercem wywiad zagraniczny PRL zakończył współpracę z Kaszubowskim najpóźniej w maju 1967 roku[22]. Zmarł prawdopodobnie w 1972 roku[2].

Przypisy

Bibliografia

  • Andrzej Gąsiorowski, Jan Kaszubowski i służby specjalne. Gestapo, Smiersz, UB…, Gdańsk: POLNORD – Wydawnictwo Oskar, 2008, ISBN 978-83-89923-35-6.
  • Andrzej Gąsiorowski, Organizacja „Gryf Pomorski”, [w:] Bogdan Chrzanowski i inni red., Gryf pod znakiem Orła Białego. W walce o polskie Pomorze 1939–1945, Sztutowo: Muzeum Stutthof w Sztutowie, 2023, ISBN 978-83-67848-16-9.
  • Andrzej Gąsiorowski, Krzysztof Steyer, Tajna Organizacja Wojskowa „Gryf Pomorski”, Gdańsk: POLNORD – Wydawnictwo Oskar, 2010, ISBN 978-83-89923-56-1.
  • Krzysztof Komorowski, Konspiracja pomorska 1939–1947, Gdańsk: Novus Orbis, 1993.
  • Władysław Bułhak, Patryk Pleskot, Szpiedzy PRL-u, Kraków: Wydawnictwo Znak Horyzont, 2014.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.