Jan Ryś (fotograf)

Jan Ryś
Ilustracja
Portret Jana Rysia
Data i miejsce urodzenia

7 sierpnia 1887
Warszawa

Data i miejsce śmierci

18 czerwca 1941
Warszawa

Zawód, zajęcie

fotograf, fotoreporter

Narodowość

polska

Procesja Bożego Ciała w Warszawie. Między 1936–1939. Fot. Jan Ryś
Generał Sergiusz Zahorski (na lewo od wieńca) wraz z byłymi żołnierzami Legionu Puławskiego składają wieniec w Belwederze. 20 maja 1939. Fot. Jan Ryś

Jan Kajetan Ryś (ur. 7 sierpnia 1887[1] w Warszawie, zm. 18 czerwca 1941 tamże) – polski fotograf, fotoreporter[2][3][4]. Członek Polskiego Towarzystwa Miłośników Fotografii[2][3].

Życiorys

Jan Kajetan Ryś był synem Jana (1854-1923), stolarza urodzonego w Limanowej (wówczas Galicja) i Karoliny Rozalii Herrmann (1864-1926), mieszkańców kamienicy przy ul. Fabrycznej 2 w Warszawie. Z wykształcenia mechanik i pracownik fabryki K. Rudzki i S-ka. 6 lipca 1908 poślubił Wiktorię Gajdzicar[1] retuszerkę, mieszkająca w kamienicy przy ulicy Okopowej 4. Około 1909 roku, po przeniesieniu fabryki, przeprowadzili się do Mińska Mazowieckiego (Nowo-Mińsk)[1].

Tam otworzyli i prowadzili pierwszy zakład fotograficzny w tym mieście przy ulicy Przejazd (obecnie Zygmunta Kazikowskiego). Po wybuchu I wojny światowej Ryś został internowany w Rosji jako obywatel Austro-Węgier. Po powrocie do kraju brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej wykonując fotograficzną dokumentację lotniczą dla III Armii[5]. Zakład fotograficzny w Mińsku zmienił w tym czasie nazwę z "W. i J. Ryś" na "Foto Studio".

W młodości Ryś był zapalonym cyklistą – zdobył Mistrzostwo Mińska Mazowieckiego w sezonie 1910-11 na rowerze marki Hercules[6]. Od 1921 roku był nauczycielem w męskim gimnazjum Polskiej Macierzy Szkolnej w Mińsku Mazowieckim. Od 1923 prowadził zajęcia na Państwowych Wyższych Kursach Wychowania Fizycznego. Interesował się także fotografią sportową[2]. W roku 1927 po śmierci żony na stałe przeniósł się do Warszawy, gdzie zamieszkał przy ulicy Nowogrodzkiej 6. Od roku 1930 był fotoreporterem Polskiej Agencji Telegraficznej, jako fotoreporter prasowy, współpracował z takimi wydawnictwami jak Kurier Warszawski, Świat, Tygodnik Ilustrowany[2]. Fotografował najważniejsze warszawskie oraz krajowe wydarzenia, portretując ważne osobistości ze świata polityki[2][4]. Miejsce szczególne w jego twórczości zajmowała fotografia lotnicza oraz fotografia sportowa[2]. W połowie lat 30 otworzył zakład fotograficzny przy ulicy Nowowiejskiej 24 (przy placu Zbawiciela).

Jan Ryś aktywnie uczestniczył w pracach Polskiego Towarzystwa Miłośników Fotografii[2][3]. Był autorem i współautorem wielu wystaw fotograficznych[2][3]; indywidualnych oraz zbiorowych także tych organizowanych przez PTMF[2][3]. W latach 1927–1932 na zlecenie Muzeum Narodowego w Warszawie dokumentował postępy prac w budowie nowej siedziby tej instytucji w Alejach Jerozolimskich[7]. W latach 1925–1930 wykonywał fotografie o tematyce teatralnej publikowane na łamach „Tygodnika Ilustrowanego” – m.in. kilka zdjęć z przedstawień Balladyny (1926, nr 7, s. 123), Orłowa (1925, nr 40, s. 809), portretów Marii Ma­lickiej (1925, nr 23, s. 465), Stanisławy Wysockiej (1926, nr 7, s. 123) oraz Aleksandra Zelwerowicza (1925, nr 20, s. 400), zdjęć okolicznościo­wych z pogrzebu Włodzimierza Perzyńskiego (1930, nr 44, s. 917), loterii Związku Artystów Scen Polskich (1926, nr 15, s. 258), fotografii budynków teatralnych – Teatru Wielkiego we Lwowie (1925, nr 49, s. 979), Teatru Wielkiego w Warszawie (1930, nr 36, s. 739)[8].

Sprawozdanie Komitetu Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie za rok 1931 wymienia 4 prace fotografa, które były pokazywane na wystawie: Wiosenny połów, Na pełnym morzu, Na taśmie i Wiosenne roztopy[9]. Ulubioną tematyką jego prac artystycznych była konfrontacja człowieka z siłami natury. Na I Polskiej Wystawie Fotografii Ojczystej w 1938 roku za fotografię Powodzianie otrzymał dyplom honorowy[3]. W roku 1935 był oficjalnym fotoreporterem jubileuszowego zlotu Związku Harcerstwa Polskiego w Spale[10]. W roku 1938 był współautorem zdjęć do albumu fotograficznego wydanego z okazji Ogólnopolskiego Kongresu Dziecka Dola i niedola naszych dzieci[11].

W 1939 roku, na mocy pozwolenia podpisanego przez prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego, jako fotoreporter „Kuriera Warszawskiego” dokumentował obronę stolicy[2]. W tym czasie nawiązał współpracę z Sylwestrem Braunem, wspólnie odbywali fotograficzne wędrówki po zniszczonej stolicy, a później wykonywali odbitki w formacie pocztówkowym, które sprzedawali wszystkim zainteresowanym. W początkach wojny cieszyły się one dużym zainteresowaniem, zestawiano z nich całe albumy[12]. Zdjęcia obu fotografów dotarły na Zachód, gdzie wykorzystała je w swoich kolażach Teresa Żarnower do zilustrowania wydanej w roku 1942 książki Obrona Warszawy. Lud Polski w obronie stolicy[13]. Fotografie Jana Rysia posłużyły także do projektu trzech znaczków Poczty Polskiej wydanych przez Rząd na Emigracji w roku 1941[14].

Wedle przekazów rodzinnych Jan Ryś został aresztowany przez Gestapo, przesłuchiwany i zmarł w niewyjaśnionych okolicznościach 18 czerwca 1941. Dzień później w „Nowym Kurierze Warszawskim” pojawiła się notatka:

W jednym z hoteli przy ulicy Chmielnej popełnił samobójstwo 52-letni Jan Ryś, fotograf. Powodem samobójstwa był rozstrój nerwowy. Wezwany lekarz Pogotowia 2-22-22 stwierdził śmierć wskutek otrucia się mieszanką chemikaliów fotograficznych[15].

Jana Rysia pochowano na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 233-4-27). Niekiedy mylnie przypisywane jest mu autorstwo zdjęć wykonanych przez innego fotografa – Józefa Rysia z Zakopanego.

Grób Jana Rysia na cmentarzu Stare Powązki

Przypisy

  1. 1 2 3 H. Sawicka, A. Plichta, Jan Ryś – pierwszy fotograf miński i fotoreporter, „Rocznik Mińskomazowiecki”, tom 29, 2021, s. 165-178.
  2. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Wacław Żdżarski – Historia fotografii warszawskiej, s. 141–143, 192, 196, 198, 209. Wydawca – Państwowe Wydawnictwo Naukowe (1974).
  3. 1 2 3 4 5 6 Ignacy Płażewski – Spojrzenie w przeszłość polskiej fotografii, s. 267, 270, 320, 322, 367, 371, 375. Wydawca – Państwowy Instytut Wydawniczy (1982). ISBN 83-06-00100-1.
  4. 1 2 Jan Ryś (1889–1939?) – Muzeum Historii Fotografii [online], archive.fo, 20 marca 2019 [dostęp 2019-03-20].
  5. ↑ H. Sawicka, A. Plichta, Jan Ryś – pierwszy fotograf miński i fotoreporter, „Rocznik Mińskomazowiecki”, tom 29, 2021, s. 165-178.
  6. ↑ Siedleckie Tow. Cyklistów, „Sport”, 1910, s. 5.
  7. ↑ Galeria - Zdjęcie nr 7 - Jak powstawało Muzeum Narodowe. Marzenia architektów i rzeczywistość [online], www.propertydesign.pl [dostęp 2024-09-11] (pol.).
  8. ↑ Alicja Kędziora, Ikonografia teatralna „Tygodnika illustrowanego” (1859–1939), t. Tom 1, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2018, s. 72-80, ISBN 978-83-233-4449-0.
  9. ↑ Sprawozdanie Komitetu Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie za rok 1931, Warszawa 1932, s. 33.
  10. ↑ Polona [online], polona.pl [dostęp 2024-09-27] (pol.).
  11. ↑ Life's Ups and Downs of Our Children [online], Culture.pl [dostęp 2024-01-31] (ang.).
  12. ↑ Elżbieta Kamińska, Sylwester Braun i Jan Ryś. Album zbombardowanej, smutnej Warszawy... 1939, [w:] Łukasz Gorczyca, Michał Kaczyński (red.), Ruiny Warszawy, 2016, s. 261–264, ISBN 978-83-946849-0-7.
  13. ↑ Teresa Żarnowerówna – Obrona Warszawy. Lud polski w obronie stolicy (wrzesień, 1939 roku) – Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie [online], artmuseum.pl, 30 listopada 2011 [dostęp 2024-01-15] (pol.).
  14. ↑ Emigracja 338 B czysty* [online], znaczki-sklep.com – sklep filatelistyczny [dostęp 2024-01-15] (pol.).
  15. ↑ Wczoraj w Warszawie. Samobójstwo, „Nowy Kurier Warszawski” nr 143, (19 czerwca) 1941, s. 3.

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.