Jantar (1892)

Jantar – niewielki rzeczny statek pasażerski, zbudowany w 1892 w Elblągu, pływający pod polską banderą od 1945, najstarszy eksploatowany^[2][3][4] statek pasażerski w Polsce.

Jednostka zbudowana w 1892 w stoczni Ferdynanda Schichaua w Elblągu, numer budowy 479, jako statek holowniczo-transportowy dla armatora Dampschiffs Reederei für Fluss und Haffschiffahrt August Zedler Elbing. Ochrzczony jako „Martha”, operował głównie w obrębie Kanału Ostródzko-Elbląskiego. Około 1907 nabyty przez przedsiębiorstwo H. Schröeter & Co., Elbing. Eksploatowany bez zmiany nazwy i obszaru działania. W 1911 r. „Marthę” wciągnięto do wykazu jednostek przeznaczonych do mobilizacji na wypadek działań wojennych, jako miejsce stacjonowania wskazano Grudziądz^[5][6].

Około 1925 statek stał się własnością Ottona Gottschalka i jego syna Alberta z Dzierzgonki nad jeziorem Druzno. W marcu 1945 został odnaleziony nieuszkodzony w szuwarach tegoż jeziora^[7]. Jednostkę przejął Państwowy Zarząd Wodny w Elblągu i zmienił nazwę na „Błażej”. W lipcu tego roku statek został oddany do remontu w elbląskiej Stoczni Nr 17^[5].

11 listopada 1954 Centralny Zarząd Dróg Wodnych polecił przekazać „Błażeja” do dyspozycji Rejonu Dróg Wodnych w Bydgoszczy, co nastąpiło w maju 1955, pracował tam cztery lata. Następnie, staraniem pedagogów Zenona Wiatra i Juliusza Gudzia, Ministerstwo Żeglugi przekazało statek Technikum Budowlanemu w Poznaniu. W 1963 jednostka przemianowana na „Jantar” rozpoczęła rejsy szkoleniowo-turystyczne z młodzieżą szkolną po Warcie oraz jeziorach: Ślesińskim i po Gople. „Jantar” pływał z młodzieżą na wycieczki oraz na obozy wodne. W tym czasie stał się własnością Zespołu Szkół Budowlanych nr 4 w Poznaniu^[5].

W 1981 statek został wycofany z eksploatacji i przeznaczony do złomowania. Wyremontowany staraniem Spółdzielni Surowców Wtórnych „Surmet” z Poznania, po przywróceniu do eksploatacji woził pracowników zakładu na wycieczki. Cumował przy śluzie nr 2 w Pątnowie nad Kanałem Ślesińskim^[5].

W 2006 armator, Spółdzielnia Surowców Wtórnych podjęła decyzję o złomowaniu jednostki. Statek odkupili fascynaci starych jednostek pływających i właściciele statku Zgłowięda (1926), bracia Waldemar i Jerzy Matuszakowie^[8][6].

Aktualnie (2024) armatorem statku jest PHU „MAT” z Bydgoszczy^[5], należący do braci Waldemara i Jerzego Matuszaków^[6].

Kadłub stalowy, nitowany z blach o grubości 5 mm^[4]. Statek ma smukły, mierzący zaledwie 3,3 m szerokości kadłub (3,0 m na wręgach^[9]), co jest wymuszone jego pierwotnym przeznaczeniem – operowaniem wzdłuż Kanału Elbląskiego, co wymagało m.in. niewielkiego zanurzenia oraz małej masy i wymiarów jednostek, przemieszczanych systemem pochylni na szynach, oraz wąskiego kadłuba, mieszczącego się w śluzach Kanału Elbląskiego^[6]. Długość pierwotnie 26,49 m, zmieniała się po kolejnych remontach – w 1912 r. wynosiła 26,42 m, w 1945 r. – 26,20 m, a od 1952 r. – 26,50 m. Zanurzenie cały czas wynosiło 0,6 m^[9].

Początkowo napędzany dwucylindrową pionową maszyną parową podwójnego rozprężania pochodzącą z zakładów Schichaua w Elblągu. Średnica cylindrów wynosiła 160 i 280 mm, skok 215 mm, moc 50 kM przy 250 obr./min.^[9] Maszynę zmieniono na 60-konny silnik Diesla marki Henschel^[9][5] (najprawdopodobniej w 1959^[a][7]). Trzecim silnikiem, od 1964, jest czterocylindrowy Diesel Škoda 4L110 o mocy 60 KM^[7][4][9].

Statek wyposażony jest w 4 kajuty dla 12 osób i jedną dla załogi, dwie ubikacje i zbiornik na fekalia o pojemności 200 litrów, dwa prysznice, dwie ubikacje chemiczne i dwie umywalki. Zapas wody pitnej wynosi 2000 litrów w dwóch zbiornikach (2 × 1000 l), zapas paliwa 700 litrów^[9].

• MV Kuna (1884)
• Certa (1897)

• Żegluga parowa na przełomie XIX i XX wieku – artykuł ze szczegółami o wczesnej służbie „Jantara” (ówcześnie „Marthy”) i zdjęciem statku na pochylni Kanału Elbląskiego